1780

**1780. po kalendarima**
Gregorijanski	1780. (MDCCLXXX)
Ab urbe condita	2533.
Islamski	1193–1195.
Iranski	1158–1159.
Hebrejski	5540–5541.
Bizantski	7288–7289.
Koptski	1496–1497.
	Hindu kalendari
• Vikram Samvat	1835–1836.
• Shaka Samvat	1702–1703.
• Kali Yuga	4881–4882.
	Kineski
• Kontinualno	4416–4417.
• 60 godina	Yang Metal Miš; (od kineske Ng.)
Holocenski kalendar	11780.
	p • r • u
	Podrobnije: Kalendarska era

Milenijum:	2. milenijum
Vjekovi:	17. vijek – 18. vijek – 19. vijek
Decenija:	1750-e 1760-e 1770-e – 1780-e – 1790-e 1800-e 1810-e
Godine:	1777 1778 1779 – 1780 – 1781 1782 1783

Ovo je članak o godini 1780.

Godina 1780 (MDCCLXXX) bila je prijestupna godina koja počinje u subotu po gregorijanskom kalendaru odn. prijestupna godina koja počinje u srijedu po julijanskom kalendaru.

Događaji

Januar/Siječanj

8. 1. - Tabriz na severozapadu Persije razoren u zemljotresu, možda 50.000 mrtvih.
16. 1. - Američki rat za nezavisnost: Bitka na mjesečini u kojoj britanska mornarica nanosi poraz španskoj floti ispred obala Portugala i omogućava opskrbu Gibraltara opsadom; poznata kao jedna od rijetkih bitaka Doba jedrenjaka koja se odigrala noću.

Februar/Veljača

Mart/Ožujak

1. 3. - Pennsylvanijska legislatura usvaja Akt za postepeno ukidanje ropstva.
11. 3. - Ruska carica Katarina proglašava tzv. oružanu neutralnost i obavezuje se da će štititi pomorsku trgovinu država neutralnih u Američkom ratu za nezavisnost; deklaraciju će ubrzo podržati Danska-Norveška i Švedska, stvorivši tako tzv. Ligu oružane neutralnosti.
24. 3. - San Juanska ekspedicija: Britanci su se usidrili ispred obale današnje Nikaragve (Generalna kapetanija Gvatemala) - ostvaruju početni uspeh ali većina vojnika će im umreti od žute groznice do povlačenja u novembru.

April/Travanj

7. 4. - Otvoreno je Grand Théâtre de Bordeaux.

Maj/Svibanj

4. 5. - Prvi Epsom Derby.
12. 5. - Britanci zauzimaju Charleston, South Carolina nakon mjesec i pol dana opsade - jedan od najtežih američkih poraza u ratu.
maj - Susret ruske carice Katarine i austrijskog suvladara Josifa u Mogiljevu.
19. 5. - Mračni dan u Novoj Engleskoj, verovatno izazvan šumskim požarima.
29. 5. - Bitka u Waxhawsu, na severu Južne Karoline, pobeda je Britanaca nad patriotima - pronosi se glas da se radilo o masakru, što podstiče nezadovoljstvo prema Britancima.

Jun/Juni/Lipanj

2 - 7. 6. - Gordonovi neredi u Londonu prilikom kojih pokušaj radikalnih protestanata da spriječe emancipaciju britanskih katolika dovodi do nasilja i vojne intervencije u kojoj je ubijeno nekoliko stotina ljudi.
23. 6. - Bitka kod Springfielda u New Jerseyu je američki uspeh i kraj britanskih ambicija u toj državi.

Jul/Juli/Srpanj

11. 7. - Američki rat za nezavisnost: Francuske trupe, Expédition Particulière, prvi se put iskrcavaju na tlu Trinaest kolonija kako bi podržale sjevernoameričke pobunjenike.
jul - Mysorski vladar Hyder Ali započinje Drugi anglo-mysorski rat (do 1784) na jugu Indije.

Avgust/August/Kolovoz

4. 8. - Prvi anglo-maratski rat: Britanci su zauzeli Gwalior na severu Indije.
9. 8. - Špansko-francuska flota admirala de Cordove zarobila 55 od 63 trgovačka broda u britanskom konvoju kod rta St. Vincent.
16. 8. - Bitka kod Camdena u Južnoj Karolini: Britanci su porazili mnogobrojnije američke snage.
24. 8. - Francuski kralj Louis XVI donosi ukaz kojim je ukinuto korištenje torture u svrhu dobijanja priznanja u krivičnim postupcima.

Septembar/Rujan

10. 9. - Bitka kod Pollilura je veliki britanski poraz u mysorskom ratu u Indiji.
23. 9. - Amerikanci su uhapsili britanskog obaveštajca Johna Andréa, koji je nosio planove utvrđenja West Point, koje mu je predao Benedict Arnold - ovaj je sutradan prebegao Britancima, André je obešen 2. 10..

Oktobar/Listopad

3. 10. - Savanna-la-Marski uragan: hiljade ljudi stradale na Jamajci i britanskim brodovima u okolini.
4. 10. - Ekspedicija pokojnog Jamesa Cooka se vratila u Britaniju.
7. 10. - Bitka na Kings Mountain na severu Južne Karoline: patrioti su razbili lojaliste, što je povratilo američki moral nakon mnogih poraza na jugu.
10. 10. - Počela je gradnja tvrđave Theresienstadt (do 1790), današnji Terezín na severozapadu Češke. Istovremeno se gradi i Josefstadt, danas u Jaroměřu, na severu Češke.
10 - 16. 10. - Veliki uragan je najžešća poznata atlantska oluja - stradalo je 20 - 24.000 ljudi na Malim Antilima. Britanska Kraljevska mornarica je doživela velike gubitke.

19. 10. - Umro vaseljenski patrijarh Sofronije II, nasleđuje ga Gavrilo IV (do 1785).
20. 10. - Solanov uragan: stradale dve hiljade ljudi španske flote blizu britanske Zapadne Floride.
23. 10. - Još jedan uragan pogađa Barbados i Santa Luciju.
25. 10. - Massachusetts je dobio ustav - odredba o jednakosti i slobodi ljudi vodi skorom nestanku ropstva u državi.
31. 10. - Britanski ratni brod HMS Ontario potonuo u oluji na istoimenom jezeru sa 80 ljudi.

Novembar/Studeni

3. 11. - Hyder Ali je zauzeo Arcot u dan. Tamil Naduu.
4. 11. - Počinje pobuna Túpac Amarua II u španjolskom Vicekraljevstvu Peru.
16. 11. - U Mletačkoj republici je ukinuta obaveza pravoslavnih episkopa i sveštenika da ispovedaju firentinsku uniju.^[1]
29. 11. - Nakon smrti austrijske carice Marije Terezije njen sin rimsko-njemački car Josip II preuzima formalnu vlast nad svim habsburškim teritorijama (do 1790).
30. 11. - Carski reskript uvjerava ugarsko-hrvatske staleže da će poštivati njihova prava.

Decembar/Prosinac

11. 12. - Britanci uzeli Maratama Bajipur, kasniji Bassein, danas Vasai na zapadnoj obali Indije.
20. 12. - Nakon što se Nizozemska priključila Ligi oružane neutralnosti Velika Britanija joj objavljuje rat čime započinje Četvrti anglo-nizozemski rat - ekonomska katastrofa za Nizozemce.
28. 12. - Pošto je ovladao većim delom južnog Perua, Tupac Amaru opseda Cuzco, ali je odbijen već 10. januara - pobuna počinje slabiti.

Kroz godinu

Donesen je konačni hrvatski urbar, za zagrebačku, varaždinsku i križevačku županiju (ukinut 1848). Većina plemstva vara narod pri evidenciji obaveza i okrutna je ako ovi prigovore.^[2]
Početkom '80-tih, Bečka banka prodaje banatske pustare vlasteli (Kiss, Karácsonyi, Lázár, Buttler, Nákó i dr.) a ovi naseljuju seljake na novim posedima, i tzv. "duhandžije", "kertise", većinom Mađare i Slovake.^[3]
Izvozna trgovina preko Rijeke iznosi 2.781.000 forinti a uvozna 1.341.000 forinti; cifre za Bakar su 83.000 uvoza i 368.000 izvoza. Trgovina prema Turskom carstvu preko Hrvatske i Slavonije iznosi 1.042.000 forinti uvoza i 325.000 uvoza; tranzit prema austrijskim nasljednim zemljama je 1.700.000 uvoza i 490.000 izvoza.^[4]
Carinski prihodi kod Zemuna donose Austriji 100.000 forinti godišnje.^[5]
Seljaci u inkorporiranom Banatu su dobili urbar znatno povoljniji nego u ostatku Ugarske, rabota je većim delom pretvorena u novčanu obavezu.^[6]
U Rudama kraj Samobora reorganizirana rudarska bratimska blagajna.^[7]
1780-81 - Teodor Kračun i Jakov Orfelin slikaju ikonostas Saborne crkve u Sremskim Karlovcima.
Iz Bosne je u Austriju prešlo nekoliko grupa sa manjim brojem porodica.^[8]
Kuga u Sarajevu: za tri godine umire 8.000 Sarajlija, na vrhuncu je bilo oko 100 mrtvih na dan.^[9]
Bosanski paša je Sarajlija Abdulah-paša Teftedarović (do 1785) - "bio je raji dobar".^[10]
Crnogorci se sukobljavaju sa mletačkim podanicima; u zemlji je nesloga između vladike Save i guvernadura Radonjića i mnogih glavara.^[11]
Neredi u Makedoniji: razbojnička banda upala u manastir Slepče, ubila igumana, opljačkala crkvene stvari i manastirsku stoku.^[12]
Antun Kanižlić: "Sveta Rožalija".
Crkve: župna crkva Majke Božje od Svete krunice u Ličkom Lešću, crkva Anđela Čuvara u Lunu, župna crkva Uznesenja Blažene Djevice Marije u Starim Jankovcima, katedralna crkva Navještenja Blažene Djevice Marije u Gospiću, župna crkva Ranjenog Isusa u Gradecu
Jozefinski patent obavezuje na upisivanje imena u knjige.
Luigi Galvani je primetio da elektricitet pokreće noge mrtvih žaba.
Objavljen Mémoire sur la chaleur sa Lavoisier-Laplaceovim zakonom: začetak termohemije.

Rođenja

Glavni članak: :Kategorija:Rođeni 1780.

18. 3. - Miloš Obrenović (rođ. Teodorović), srpski knez († 1860)
29. 4. - Charles Nodier, književnik († 1844)
14. 5. - Jules de Polignac, francuski premijer († 1847)
20. 5. - Bernardino Rivadavia, prvi predsednik Argentine († 1845)
1. 7. - Carl von Clausewitz, pruski general i vojni teoretičar († 1831)
4. 7. - Angelo Antonio Frari, dalmatinski liječnik († 1865)
21. 8. - Jernej Kopitar, slovenački slavista, pomagač Vuka Karadžića († 1844)
29. 8. - Jean-Auguste-Dominique Ingres, slikar († 1867)
20. 10. - Pauline Bonaparte, vojvotkinja Guastalle († 1825)
13. 11. - Ranjit Singh, osnivač Sičkog carstva († 1839)
14. 12. - Karl Nesselrode, ruski ministar ino. poslova († 1862)
Milovan Vidaković, književnik († 1841)
Stefan Živković, pisac, prevodilac († 1831)
c. Hajduk Veljko, krajinski vojvoda († 1813)
c. Tudor Vladimirescu, vlaški revolucionar († 1821)

Smrti

Glavni članak: :Kategorija:Umrli 1780.

18. 2. - Vićentije Jovanović Vidak, mitropolit karlovački (* 1730)
15. 4. - Emerik Pavić, franjevac, književnik (* 1716)
4. 7. - Karlo Aleksandar Lotarinški, habsburški feldmaršal, guverner Nizozemske (* 1712)
14. 7. - Charles Batteux, teoretičar estetike (* 1713)
3. 8. - Étienne Bonnot de Condillac, filozof, svećenik (* 1714)
19. 8. - Johann de Kalb, američki general (* 1721)
29. 8. - Jacques-Germain Soufflot, arhitekt (* 1713)
6. 9. - Françoise Basseporte, slikarka (* 1701)
2. 10. - John André, britanski obaveštajni oficir (* 1750)
12. 11. - Julije Bajamonti, splitski polihistor (* 1744)
17. 11. - Bernardo Bellotto, slikar (* 1721)
29. 11. - Marija Terezija, austrijska nadvojvotkinja, carica rimsko-njemačkog carstva, kraljica Ugarske, Češke, Hrvatske i Slavonije (* 1717)
14. 12. - Ignatius Sancho, britanski crni abolicionista i pisac (* ca. 1729)
1780/81 - Baba-Alija, sarajevski tamburaš^[13]

Reference

↑ Istorija s. n. IV-2, 57-8
↑ Historija n. J. II, 1077
↑ Historija n. J. II, 1170
↑ Historija n. J. II, 1088
↑ Historija n. J. II, 1360
↑ Istorija s. n. IV-1, 213
↑ Historija n. J. II, 1082
↑ Istorija s. n. IV-1, 354
↑ Historija n. J. II, 1337
↑ Istorija s. n. IV-1, 447
↑ Istorija s. n. IV-1, 523
↑ Historija n. J. II, 1307
↑ Istorija s. n. IV-2, 112

Literatura

Historija naroda Jugoslavije II, Školska knjiga Zagreb, 1959
Istorija srpskog naroda, Četvrta knjiga, prvi tom, Srbi u XVIII veku, SKZ Beograd 1986 (IV-1), drugi tom (IV-2)

[1] Istorija s. n. IV-2, 57-8

[2] Historija n. J. II, 1077

[3] Historija n. J. II, 1170

[4] Historija n. J. II, 1088

[5] Historija n. J. II, 1360

[6] Istorija s. n. IV-1, 213

[7] Historija n. J. II, 1082

[8] Istorija s. n. IV-1, 354

[9] Historija n. J. II, 1337

[10] Istorija s. n. IV-1, 447

[11] Istorija s. n. IV-1, 523

[12] Historija n. J. II, 1307

[13] Istorija s. n. IV-2, 112

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]