Cetinje

Cetinje
Cetinje;
	; Cetinje
	; Grb
Osnovni podaci
Opština	Cetinje
Stanovništvo
Stanovništvo ((2003))	15137
Geografija
Koordinate	42°23′19″N 18°55′13″E / 42.388666°N 18.920166°E
Nadmorska visina	703 m
	Cetinje Cetinje (Crne Gore)
Ostali podaci
Poštanski kod	81250
Pozivni broj	041
Registarska oznaka	CT

Koordinate: 42° 23′ 19" SGŠ, 18° 55′ 13" IGD Cetinje je istorijska i sadašnja prestonica Crne Gore (glavni grad Crne Gore je Podgorica). Grad je smješten u istoimenom kraškom polju koje se nalazi u južnom dijelu republike, podno planine Lovćen, na prosječnoj nadmorskoj visini od 670 m. Grad broji 15.353 (opština 18.742) stanovnika (popis iz 2003).

Zbog svoje autentične arhitekture i velikog broja istorijskih građevina, relikvija, manastira, crkvi i muzeja, ovaj grad je dobio naziv „grad-muzej“.

Klima

Pogled na Cetinje

Umjereno kontinentalna. Topla i sušna ljeta, prosječne temperature od 20 °C; hladne i vlažne zime, prosječne temperature 2 °C; kišovita proljeća i jeseni. Interesan je podatak da, iako je jedan je od najkišovitijih gradova u Evropi, te grad sa najvećom prosječnom količinom padavina na prostoru bivše Jugoslavije, sam grad nema površinskih vodotokova.

Istorija

Cetinjski manastir

Nekadašnja predsjednička palata, danas zgrada Ministarstva kulture
(nekad zgrada Zetske banovine)

Ravnica u kojoj se nalazilo manje naselje (selo) Cetinje, zvala se krajem XIV vijeka Cetinjsko polje: po rijeci Cetini, koja je tekla poljem do kraja XVII vijeka. Vjerovatno je napustila svoj površinski tok i nestala u nekom od nebrojenih ponora. Naselje se u istorijskim izvorima prvi put pominje 1440. godine, a oko 1450. godine, na Cetinju je podignuta crkva, poznata pod imenom Vlaška crkva. Nastanak današnjeg Cetinja veže se 15. vijek i vladara Zete Ivana Crnojevića. Naime, izgubivši od Turaka dotadašnju prestonicu Žabljak, Ivan Crnojević je odlučio da premjesti svoje sjedište u nepristupačnije krajeve - u kraško polje podno Lovćena, sagradivši 1482. godine velelepni dvor uz obronke Orlovog Krša, a potom i manastir rođenja svete Bogorodice, u koji je kasnije premjestio sjedište Zetske mitropolije. Neprestane borbe protiv Turaka dovode do dvovjekovne stagnacije u razvoju Cetinja. Ponovni razvoj počinje tek krajem 17. vijeka dolaskom dinastije Petrović na vlast u Crnoj Gori, a veća urbanizacija i značajniji napredak slijedi sa dolaskom Petra II Petrovića Njegoša na vlast. Za vrijeme njegove vladavine izgrađena je i čuvena Biljarda.

Na mjestu na kome se, moguće, nalazio dvor Ivana Crnojevića, vladika Danilo je 1701. godine podigao Cetinjski manastir. NJegoševa rezidencija poznata kao Biljarda, nalazi se u istorijskom jezgru Cetinja u neposrednoj blizini Cetinjskog manastira. Izgrađena je 1838. godine.

Cetinje se dalje arhitektonski i urbano-populacijski razvijalo proporcionalno razvoju crnogorske državotvornosti, tj. uporedo sa proglašenjem Knjaževine Crne Gore (1852. godine pod knjazom Danilom I Petrovićem), te priznanjem samostalnosti (1878. na Berlinskom kongresu) i, konačno, Kraljevine Crne Gore (1910. za vrijeme vladavine kralja Nikole I Petrovića).

Za vrijeme vladavine Nikole I, u Cetinju je podignut novi dvor, prvi hotel, bolnica, Djevojački institut, a proglašenjem samostalnosti i uspostavljanjem diplomatskih odnosa sa evropskim državama i Vladin dom, te mnogobrojne ambasade. Izgrađene na jako maloj međusobnoj udaljenosti, a u različitim arhitektonskim stilovima, ove građevine daju Cetinju urbanu sliku grada jedinstvenu u Evropi.

Nakon I svjetskog rata, Crna Gora je proglasila ujedinjenje sa Srbijom, odnosno Kraljevinom SHS/Kraljevinom Jugoslavijom, a Cetinje postaje sjedište Zetske banovine. Ostavši i dalje značajnim centrom, Cetinje se u periodu između dva svjetska rata nesmetano razvijalo, uvećavajući se i populacijski i teritorijalno i infrastrukturalno.

Period nakon II svjetskog rata dovodi do stagnacije Cetinja. Naime, proglašenjem Titograda administrativnim centrom i glavnim gradom SR Crne Gore, kao sastavnog dijela FNRJ/SFRJ Cetinje gubi značaj koji je do tada imalo. Gubeći veliki dio dotadašnjih prihoda, grad je pedesetih i šezdesetih godina prošlog vijeka preživljavao privrednu krizu. Pokretanje industrijskih pogona, kao što su fabrika obuće „Košuta“, elektroindustrijski holding „Obod“ te transportno preduzeće „Bojana“, kao i poboljšanje infrastrukture (izgradnja saobraćajnica prema Titogradu i moru, poboljšanje elektroenergetske i vodovodne mreže), uspjeli su do kraja osamdesetih godina ovog vijeka donekle izvući ovaj grad i njegovo stanovništvo iz krize. Međutim, pad socijalizma, tranzicija i krvavi raspad SFRJ uzrokovali su pad okosnica cetinjske privrede, te su ponovo stanovništvo ovog grada doveli u nezavidan ekonomski i socijalni položaj.

Vraćanjem naziva prestonica ovom gradu, razvojem sektora visokog obrazovnja, kao i jačanjem turističkih potencijala, cetinjske i crnogorske vlasti nadaju se da će Cetinju vratiti barem dio sjaja koji je ovaj grad imao.

Naseljena mjesta

Bajice, Barjamovica, Belveder, Bijele Poljane, Bjeloši, Bobija, Bogdanov Kraj, Boguti, Bokovo, Cetinje, Češljari, Čevo, Dide, Dobrska Župa, Dobrsko Selo, Dodoši, Donja Zaljut, Donje Selo, Dragomi Do, Drušići, Dubovik, Dubovo, Dugi Do, Dujeva, Đalci, Đinovići, Erakovići, Gađi, Gornja Zaljut, Gornji Ceklin, Grab, Gradina, Građani, Izvori, Jankovići, Jezer, Kobilji Do, Kopito, Kosijeri, Kranji Do, Kućišta, Lastva, Lipa, Lješev Stub, Majstori, Malošin Do, Markovina, Medovina, Meterizi, Mikulići, Milijevići, Mužovići, Njeguši, Obzovica, Oćevići, Očinići, Ožegovice, Pačarađe, Pejovići, Petrov Do, Poda, Podbukovica, Prediš, Prevlaka, Prekornica, Prentin Do, Proseni Do, Radomir, Raičevići, Resna, Riječani, Rijeka Crnojevića, Rokoči, Rvaši, Ržani Do, Smokovci, Šinđon, Štitari, Tomići, Trešnjevo, Trnjine, Uba, Ubli, Ublice, Ugnji, Ulići, Velestovo, Vignjevići, Vojkovići, Vrba, Vrela, Vuči Do, Zabrđe, Začir, Zagora, Žabljak i Žanjev Do.

Kultura i obrazovanje

Pozorište „Zetski dom“

Cetinje je posljednjih pet vijekova kulturno i obrazovno sjedište Crne Gore i jezgro postojanja tog naroda, pa tako baštini ogromno književno, muzejsko i arhivsko blago, koje se većinom čuva kroz pet republičkih institucija: Narodni muzej Crne Gore, Arhiv Crne Gore, Centralna narodna biblioteka „Đurđe Crnojević“, Kraljevsko crnogorsko narodno pozorište „Zetski dom“, te Republički zavod za zaštitu spomenika kulture.

Ukorjenjen je ovdje vrlo praktičan i mudar savjet: ako želite da bilo što saznate o Crnoj Gori treba da krenete u pohode Cetinju, jer se ovdje nalazi čak 70 odsto pokretnog blaga cijele države. Možda to ima i izvesnih veza sa legendom opoastanku grad, koja kaže da ga je sam Bog odabrao. Prilikom stvaranja sijvet, doijdeljivao je narodima prostor gjde će žijveti. Pri kraju su ga anđeli podjsetili da je ostao još jedan narod, mal, ali vijredan pažnje. I tada Bog reče: „Ono što sam za sebe ostavio i što nazvah Crnom Gorom neka bude dom tom narodu. Neka se jmesto gjde sada stojim zove Cetinje, a svi oni koji se rode ovjde neka budu Bogovi”- i tako Cetinju osta naziv – dolina bogova.

Međutim, Cetinje nije samo poznato po svojim građevinama i istorijskim spomenicima, već svojoj vjekovima dugoj štamšparskoj tradiciji, bogatim bibliotekama, kao i po svojim umjetnicima - ovaj grad je za svojeg postojanja izrodio i ugostio značajan broj književnika i slikara, te stoga ne čudi što su se u ovom gradu smjestile tri akademije - Fakultet likovnih umjetnosti, fakultet dramskih umjetnosti, te Muzička akademija.

Ispred Vlaške crkve se nalazilo 150 stećaka koji su ugrađeni u temelje sakralnog objekta prilikom restauracije. Od njih su ostala samo dva monolitna kamena bloka u vidu nadgrobnih spomenika.

Crnojevići su osnovali prvu štampariju (1493—1496). Posljednji vladar iz loze Crnojevića, Ivanov sin Đurađ, osnovao je prvu štampariju među Južnim Slovenima iz koje su izašle prve knjige na Balkanu koje zadivljuju ljepotom slova i majstorstvom iluminacije. Prvo štampano djelo bilo je Oktoih iz 1494. Stalna ugroženost od turske vojne sile dovela je do perioda zastoja u materijalnom i kulturnom razvoju. Nestalo je Crnojevića i njihovog dvora, a njihov manastir je krajem 17. vijeka srušen do temelja. Kasnije je Njegoš osnovao svoju štampariju (1833—1852, u kojoj su objavljene njegove prve pjesme. Od 1858 do 1932 postojala je i Državna štamparija, a poslije II svjetskog rata 1945. osnovano je Izdavačko preduzeće „Narodna knjiga“ (1945-1958) odnosno „Obod“. Najstarije školske ustanove bile su: NJegoševa škola 1869, Bogoslovsko-učiteljska škola i Djevojački institut 1869, Gimnazija 1880, Oficirska artiljerijska škola 1903, Učiteljska škola 1919. i Bogoslovija 1921. godine. Cetinjska čitaonica osnovana je 1868. godine, u okviru koje su djelovali: Pjevačko društvo (1871), Biblioteka (1879), Dobrovoljno pozorišno društvo (1883), Muzej (1893), Arhiv (1895). I danas na Cetinju kao jedina takve vrste u Crnoj Gori radi Bogoslovija Svetog Petra Cetinjskog, koja je obnovila svoj rad 1992. godine.

Cetinjsko bijenale

Dvorac kralja Nikole, danas muzej

Međunarodno bijenale savremene likovne umjetnosti, koje se od 1990. održava svake druge godine. Idejni tvorac ovog bijenala je princ Nikola Petrović, praunuk kralja Nikole I. Od svog začetka do danas, ova kulturna manifestacija sve više dobiva na značaju, kako u regiji tako i u Evropi.

Znamenitosti

ikona Bogorodice Filermose

Tri velike hrišćanske relikvije nalaze se na Cetinju. To su: ruka svetog Jovana Krstitelja, čestica Časnog Krsta Gospodnjeg i ikona Presvete Bogorodice Filermose.^[1] Prve dvije se čuvaju u Cetinjskom manastiru, a treća u Plavoj kapeli zgrade Vladinog doma.

Crkve i manastiri

Crkva na Ćipuru u kojoj su sahranjeni kralj Nikola i kraljica Milena

Cetinjski manastir - sagradio ga je 1701. godine vladika Danilo Petrović, smješten u neposrednoj blizini Biljarde i Dvora kralja Nikole.
Manastir Crnojevića - sa crkvom Presvete Bogorodice, podigao ga osnivač Cetinja Ivan Crnojević 1484. godine. Manastir su razorili Turci 1692, a na mjestu crkve Presvete Bogorodice kralj Nikola I je 1886. sagradio kapelu. Danas se u ovoj kapeli nalaze posmrtni ostaci Kralja Nikole I i kraljice Milene.
Vlaška crkva - podignuta u 15 vijeku kao crkva Rođenja Bogorodice. Rušena u 17. i 18. vijeku. Ponovo podignuta 1864. godine, kada je dobila i današnji naziv.

Muzeji

Muzej Cetinjskog manastira - smješten u dijelu manastirskih konaka, sadrži brojne vrijedne eksponate kao što su svi arhijerejski ornati Dinastije Petrović-NJegoš i krst arhimandrita Grigorija Nestora, te bogate zbirke rukopisnih knjiga, inkunabula i ikona.
Istorijski muzej - smješten u zgradi Vladinog doma, obuhvata kulturnu društveno-ekonomsku, političku i vojnu prošlost Crne Gore od predslovenskog perioda do danas.
Etnografski muzej Crne Gore - smješten u zgradi nekadašnjeg Srpskog poslanstva, sa zbirkama koji posjetiocima mogu dočarati drevne načine ishrane, privređivanja i odijevanja, instrumente i oruđa crnogorskih predaka.
NJegošev muzej - smješten u Biljardi, posvećen Petru II Petroviću Njegošu. Obuhvata NJegoševu rezidenciju, dio NJegoševe biblioteke, te dio biblioteke Petra I Petrovića NJegoša.
NJegoševa rodna kuća - nedaleko od Cetinja, u njeguškom zaseoku Erakovići.
Državni muzej Crne Gore - smješten u dvoru kralja Nikole I, rekonstrukcija rezidencije kralja, sa autentičnim primjercima namještaja, te drugim predmetima korištenim od strane kraljevske porodice.
Umjetnički muzej Crne Gore - smješten u zgradi Vladinog doma. Nacionalnu galeriju ovog muzeja čine: Zbirka umjetnosti jugoslovenskih naroda i narodnosti, Zbirka crnogorske likovne umjetnosti, Zbirka ikona, Zbirka kopija fresaka, te Spomen zbirka Milice Sarić-Vukmanović.

Saobraćaj

Cetinje je danas dobro komunikacijski uvezano sa ostalim dijelovima Crne Gore. Nalazi se na magistralnoj komunikaciji Podgorica-Cetinje-Budva. Od oba grada je udaljeno oko 30 km. Aerodrom u Tivtu nalazi se na oko 50 km udaljenosti, a luka Bar oko 70 km.

Demografija

U naselju Cetinje živi 11594 punoljetna stanovnika, a prosječna starost stanovništva iznosi 36,6 godina (35,1 kod muškaraca i 37,9 kod žena). U naselju ima 4587 domaćinstava, a prosječan broj članova po domaćinstvu je 3,29.

Ovo naselje je velikim dijelom naseljeno Crnogorcima (prema popisu iz 2003. godine).

Godine 1931. naselje je imalo je 8.982 stanovnika^[2].

Grafik promjene broja stanovnika tokom 20. veka

Godina	Stanovnika




1948.	9038	^[3]
1953.	9102
1961.	9359
1971.	11876
1981.	14088
1991.	15946	15843
2003.	15137	15325
2011.

}

Etnički sastav prema popisu iz 2003.^[4]
Crnogorci	13814	91.25%
Srbi	660	4.36%
Hrvati	45	0.29%
Albanci	43	0.28%
Jugosloveni	19	0.12%
Romi	18	0.11%
Muslimani	18	0.11%
Makedonci	17	0.11%
Slovenci	13	0.08%
Italijani	13	0.08%
Mađari	5	0.03%
Bošnjaci	5	0.03%
Rusi	1	0.00%
Nemci	1	0.00%
nepoznato	159	1.05%

Stanovništvo prema polu i starosti ^[5]


	m	ž
?	24	35
80+	70	188
75-79	102	200
70-74	217	267
65-69	285	396
60-64	312	363
55-59	342	421
50-54	520	567
45-49	569	591
40-44	535	600
35-39	514	589
30-34	513	512
25-29	540	525
20-24	652	650
15-19	658	608
10-14	558	598
5-9	471	452
0-4	354	339
prosek	512	76

Domaćinstva

**Broj domaćinstava po popisima od 1948-2003.**
Godina popisa	1948.	1953.	1961.	1971.	1981.	1991.	2003.
Broj domaćinstava	2975	2919	2785	3440	4081	4595	4599

**Domaćinstva po broju članova po popisu od 2003.**
Broj članova	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10 i više	Prosečan broj članova
Broj domaćinstava	4587	805	813	800	1106	707	245	76	24	7	4

Domaćinstva

**Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002.**
Godina popisa	1948.	1953.	1961.	1971.	1981.	1991.	2002.
Broj domaćinstava	5853	2359	3163	158	123	50	6512

**Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002.**
Broj članova	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10 i više	Prosečan broj članova
Broj domaćinstava	2022	3156	978	278	78

Stanovništvo prema delatnosti koju obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija	Proizvodnja i snabdevanje...	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	2308	21	3	1	690	111	56	297	125	205
Ženski	2276	6	1	2	624	30	14	368	110	62
Oba	4584	27	4	3	1314	141	70	665	235	267
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	18	27	188	71	73	254	-	4	164
Ženski	27	37	183	198	233	240	1	13	127
Oba	45	64	371	269	306	494	1	17	291

Povezano

Cetinjska eparhija

Reference

↑ Vitezovi merkaju relikviju („Večernje novosti“, 2. septembar 2013)
↑ Mate Ujević, Hrvatska enciklopedija, treći svezak, Zagreb 1942. — strana 693
↑ Knjiga 9, Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2003, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Podgorica, septembar 2005, COBISS-ID 8764176
↑ Knjiga 1, Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Podgorica, septembar 2004. ISBN 978-86-84433-00-0.
↑ Knjiga 2, Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Podgorica, oktobar 2004, COBISS.CG-ID 8489488

Spoljašnje veze

Portal Crna Gora

[1] Vitezovi merkaju relikviju („Večernje novosti“, 2. septembar 2013)

[2] Mate Ujević, Hrvatska enciklopedija, treći svezak, Zagreb 1942. — strana 693

[3] Knjiga 9, Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2003, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Podgorica, septembar 2005, COBISS-ID 8764176

[4] Knjiga 1, Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Podgorica, septembar 2004. ISBN 978-86-84433-00-0.

[5] Knjiga 2, Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Podgorica, oktobar 2004, COBISS.CG-ID 8489488

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]