Zjednoczona Republika Arabska
| 1958–1961 | |||||
| |||||
| Hymn: Walla Zaman Ya Silahi | |||||
| Ustrój polityczny | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Stolica | |||||
| Data powstania | |||||
| Data likwidacji | |||||
| Prezydent | |||||
| Premier | |||||
| Powierzchnia |
1 186 630 km² | ||||
| Populacja • liczba ludności |
| ||||
| Waluta | |||||
| Strefa czasowa | |||||
| Narody i grupy etniczne |
Arabowie (m.in. Fellahowie), Koptowie, Kurdowie i inni | ||||
| Język urzędowy | |||||
| Religia dominująca | |||||
 Mapa Zjednoczonej Republiki Arabskiej po wystąpieniu Syrii | |||||
Położenie na mapie
| |||||
Zjednoczona Republika Arabska (ZRA) – państwo powstałe 1 lutego 1958 roku z połączenia Egiptu i Syrii. Istniało do 28 września 1961, gdy w Syrii doszło do przewrotu wojskowego, a proklamowany po nim rząd tymczasowy ogłosił zerwanie unii.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Okoliczności powstania
[edytuj | edytuj kod]Inicjatorem utworzenia Zjednoczonej Republiki Arabskiej był prezydent Egiptu Gamal Abdel Naser[1], dla którego był to pierwszy krok na drodze do praktycznej realizacji koncepcji panarabskich[2]. Abdel Naser zakładał jednak, że plany integracji będą realizowane stopniowo, w perspektywie co najmniej pięciu lat (od 1957). Hasło to zostało podchwycone przez elity polityczne Syrii, które znacznie bardziej od egipskiego prezydenta starały się o jej zawarcie[3]. Do podjęcia negocjacji w tej sprawie syryjskich przywódców, pochodzących z Partii Baas, skłoniła niepewna sytuacja międzynarodowa kraju – ponawiane próby włączenia Syrii do Paktu Bagdadzkiego, doktryna Eisenhowera, wrażenie wywołane interwencją zachodnią w czasie kryzysu sueskiego[4]. Pod wpływem tych wydarzeń w kraju narastały lewicowe i antyzachodnie tendencje, rosła liczba zwolenników Komunistycznej Partii Syrii. Aby zapobiec utracie wyborców na rzecz komunistów, rządząca Partia Baas (również o socjalistycznym programie), jak również organizacje konserwatywne obserwujące z niepokojem popularność Partii Komunistycznej, zaczęły skłaniać się ku projektowi unii z Egiptem, rządzonym przez elity wywodzące się z ruchu Wolnych Oficerów i rewolucji r. 1952[4].
Trwające od 1958 negocjacje[5] po miesiącu, 29 stycznia 1958[1], zakończyły się wspólną deklaracją prezydentów obu państw (Gamala Abdela Nasera i Szukriego al-Kuwatliego) o zawarciu unii przez obydwa kraje[4]. Zgodnie z oczekiwaniami strony egipskiej[6], a wbrew stanowisku polityków syryjskich, nowe państwo nie miało charakteru federacyjnego, lecz unitarny, ze stolicą w Kairze[4]. 21 lutego ludność obydwu krajów w plebiscycie zaakceptowała projekt unii i zaakceptowała Nasera jako jej prezydenta[4].
Funkcjonowanie republiki
[edytuj | edytuj kod]Syria i Egipt w momencie zawarcia unii znacząco się różniły. Egipt był rządzony w sposób autorytarny przez charyzmatycznego i niezwykle popularnego w społeczeństwie Nasera, jego rządy wspierała państwowa biurokracja oraz wojsko. Syria natomiast, mimo znaczącej roli armii, od kilku lat była krajem demokratycznym, w którym swobodnie działało wiele partii politycznych. W egipskiej gospodarce kluczową rolę odgrywało państwo, zaś celem rządu Nasera była budowa państwa socjalistycznego. Syria była gospodarką wolnorynkową, praktycznie bez udziału państwa, o wyższym niż Egipt PKB[4]. Pośpiech, w jakim przygotowano ich integrację, miał negatywne skutki dla trwałości powstałego organizmu państwowego[2].
5 marca 1958 Zgromadzenie Narodowe, złożone po połowie z deputowanych syryjskich i egipskich, uchwaliło tymczasową konstytucję nowego państwa. Zakładała ona bardzo silną pozycję prezydenta, który miał mianować wiceprezydentów i ministrów, jak również decydować o trybie pracy parlamentu i liczbie deputowanych, kierować siłami zbrojnymi i sprawować zwierzchność nad władzą sądowniczą. Taka konstrukcja ustawy zasadniczej była możliwa dzięki niezwykłej popularności Nasera w całym świecie arabskim[4]. W nowym państwie zrezygnowano nawet z nazwy Syria na rzecz określenia Prowincja Północna[4]. Zdelegalizowane zostały partie polityczne – jedyną organizacją tego typu miała być prorządowa Unia Narodowa[4]. Tymczasowa konstytucja zakładała również utworzenie dwóch rad wykonawczych, po jednej na każdą część składową Zjednoczonej Republiki Arabskiej. W radzie Prowincji Północnej zasiedli wyłącznie działacze Partii Baas, zaś najbardziej wpływowy, Akram al-Haurani, został także wiceprezydentem Zjednoczonej Republiki Arabskiej[4]. Co prawda politycy syryjscy mieli w Kairze swoją reprezentację, jednak w praktyce ich głos miał dalece mniejsze znaczenie, niż działaczy egipskich[2].
We wrześniu 1958 w Prowincji Północnej wprowadzono reformę rolną opartą na analogicznym schemacie, jak kilka lat wcześniej w Egipcie. 1,54 mln ha ziemi należących do najzamożniejszych rodów w kraju zostało znacjonalizowanych i miało docelowo trafić do 150 tys. najuboższych rodzin rolniczych. Krok ten wzbudził niezadowolenie dawnych konserwatywnych elit syryjskich. W rezultacie coraz poważniejszą rolę w państwie odgrywał kontrwywiad, kierowany przez Abd al-Hamida as-Sarradża[4].
W lipcu 1959 w wyborach do lokalnych rad Unii Narodowej politycy związani przed 1958 z Partią Baas ponieśli klęskę, w rezultacie czego Naser zdecydował się na usunięcie ministrów pochodzących z tej organizacji z rządu oraz na zdymisjonowanie al-Hauraniego ze stanowiska wiceprezydenta. W październiku tego samego roku Naser skierował do Prowincji Północnej marsz. Abd al-Hakima Amira z uprawnieniami prezydenckiego pełnomocnika. Amir stał się najważniejszą postacią lokalnego życia politycznego, a w celu zdobycia popularności wśród zamożnych kupców i właścicieli ziemskiej doprowadził do zatrzymania wdrażanej reformy rolnej, a w konserkwencji, wbrew stanowisku Nasera, do zahamowania procesu integracji gospodarczej dwóch państw[4]. Wbrew własnym planom Amir nie zyskał w Syrii popularności[5].
Tendencja ta została odwrócona ponownie w 1960. Kryzys gospodarki syryjskiej sprawił, że władze w Kairze postanowiły ściślej związać ze sobą systemy ekonomiczne obu państw i poddać je państwowej kontroli. Wydane w tej sprawie dekrety prezydenta zniosły wolny handel obcymi walutami, zabroniły importu dóbr luksusowych, znacjonalizowały banki i obłożyły wysokimi opłatami celnymi import samochodów. Wprowadzono również płacę minimalną oraz odgórnie ustalono ceny lekarstw i żywności, jak również ograniczono maksymalny czas pracy[4].
W 1961 podjęte zostały z kolei kroki na rzecz ograniczenia i tak okrojonej administracyjnej samodzielności Syrii. W sierpniu tego roku odrębne rady wykonawcze zostały rozwiązane, a całym krajem miał zarządzać rząd rezydujący w Kairze. Do armii syryjskiej sprowadzano oficerów egipskich, podczas gdy Syryjczyków kierowano do Egiptu, za granicę lub kierowano na emeryturę. Syryjskie elity gospodarcze w dalszym ciągu negatywnie postrzegały promowaną przez Nasera socjalistyczną politykę. Niekorzystna dla trwałości unii była również marginalizacja byłej Partii Baas, najpoważniejszej syryjskiej siły politycznej popierającej związek z Egiptem[4].
W lipcu 1961 Naser zdymisjonował wiernego sobie as-Sarradża ze stanowiska ministra spraw wewnętrznych i szefa służby bezpieczeństwa, by sam stanąć na jej czele. Krok ten osłabił służby i ułatwił działanie wojskowym syryjskim spiskującym na rzecz rozbicia unii[4].
29 września 1961 w Syrii doszło do zamachu stanu przeprowadzonego przez młodych oficerów pod dowództwem ppłk. Abd al-Karima an-Nahlawiego, w wyniku którego Syria wystąpiła z unii. Dzień po przewrocie wojskowi proklamowali utworzenie rządu tymczasowego pod kierownictwem Mamnuna al-Kuzbariego, w skład którego weszli przedstawiciele armii i konserwatywnych elit miejskich[4]. Rząd w Kairze początkowo miał zamiar wystąpić przeciwko zamachowi stanu, jednak ostatecznie wycofał się z tych planów. 5 października 1961 Naser oznajmił, iż uszanuje syryjską niepodległość[2]. Ludność Syrii nie protestowała przeciwko upadkowi unii[4].
Egipt zachował nazwę Zjednoczonej Republiki Arabskiej aż do 1971. W latach 1958–1961 Egipt, Syria i Jemen tworzyły konfederację pod nazwą Zjednoczone Państwa Arabskie.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Zjednoczone Państwa Arabskie (1958–1961)
- Federacja Republik Arabskich (1972–1977)
- Federacja Arabska (1958)
- Arabska Republika Islamska (1973–1974)
- Zjednoczone Emiraty Arabskie (od 1971)
- Panarabizm
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b W. Roszkowski, Półwiecze. Historia polityczna świata po 1945 roku, wyd. 2005, s. 140.
- ↑ a b c d Zdanowski J.: Historia Bliskiego Wschodu w XX wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2010, s. 188. ISBN 978-83-04-05039-6.
- ↑ Rafał Ożarowski, Ideologia na Bliskim Wschodzie, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2006, s. 65, ISBN 83-7326-356-X, OCLC 749828185.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Ł. Fyderek: Pretorianie i technokraci w reżimie politycznym Syrii. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2011, s. 42-46. ISBN 978-83-7638-111-4.
- ↑ a b Stępniewska-Holzer B., Holzer J.: Egipt. Stulecie przemian. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie DIALOG, 2006, s. 131-133. ISBN 978-83-89899-58-3.
- ↑ Zdanowski J.: Historia Bliskiego Wschodu w XX wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2010, s. 234. ISBN 978-83-04-05039-6.