Unia personalna
Ten artykuł od 2024-10 wymaga zweryfikowania podanych informacji.
Unia personalna (łac. persona – osoba) – związek dwóch lub więcej państw posiadających wspólnego monarchę, prezydenta lub inny organ władzy, przy zachowaniu przez te państwa odrębności prawnej, politycznej, a niekiedy także ustrojowej[1].
Czasy historyczne (przykłady)
[edytuj | edytuj kod]Historia Polski
[edytuj | edytuj kod]- unie polsko-czeskie:
- 1003–1004 – Bolesław I Chrobry, książę Polski był w l. 1003–1004 również księciem Czech.
- 1300–1306 – Wacław II, król Czech był w latach 1300–1305 królem Polski, zaś jego syn i następca na tronie czeskim Wacław III był z mocy prawa również królem Polski od 1305 do śmierci w 1306.
- unie polsko-węgierskie:
- 1370–1382 – Ludwik Węgierski król Węgier (jako Ludwik I Wielki) był w tym okresie również królem Polski.
- 1440–1444 – Władysław III Warneńczyk, król Polski był też w tym okresie równocześnie królem Węgier pod imieniem I. Ulászló
- unia Polski i Litwy (unia polsko-litewska) w latach 1385–1569 (z przerwą w latach 1401–1447 i 1492–1501). W 1569 gdy Korona Królestwa Polskiego i Wielkie Księstwo Litewskie połączyły się w jedno państwo – Rzeczpospolitą, unia personalna przekształciła się w unię realną.
- unia Polski i Francji pod berłem Henryka I Walezego – istniała jedynie formalnie w l. 1574-1575. Henryk III po śmierci brata Karola IX został w maju 1574 królem Francji „z prawa” (jako Henryk III). Opuścił Polskę udając się do Francji w czerwcu 1574, jednak nie zrzekł się tronu polskiego, formalnie jego panowanie w Polsce zakończyło się w maju 1575.[a]
- unia polsko-siedmiogrodzka 1576–1586. Stefan Batory, książę Siedmiogrodu panował równocześnie w Rzeczypospolitej jako król Polski i wielki książę litewski.
- unia polsko-szwedzka 1592-1599. Zygmunt III Waza panował w Rzeczypospolitej jako król Polski i wielki książę litewski w l. 1587-1632, zaś jako król Szwecji (Sigismund) – w l. 1592-1599. Tytułu króla Szwecji używał do śmierci w 1632.
- unie polsko-saskie:
- 1697–1763 (z przerwą w l. 1706-1709) – Książęta Saksonii byli jednocześnie władcami Rzeczypospolitej (królami Polski i wielkimi książętami litewskimi): August II (w Saksonii jako Fryderyk August I) w latach 1697–1706 i 1709–1733 i August III (w Saksonii jako Fryderyk August II) w l. 1734-1763.
- 1807–1815 unia Księstwa Warszawskiego z Saksonią – król Saksonii Fryderyk August III panował w Księstwie Warszawskim jako Fryderyk August I
- unia Imperium Rosyjskiego i Polski w l. 1815–1831 pod berłem cesarzy Rosji: Aleksandra I i Mikołaja I, którzy równocześnie byli królami Polski (Królestwa Polskiego).
Historia powszechna
[edytuj | edytuj kod]- Imperium Morza Północnego, czyli unia personalna Danii, Norwegii i Anglii stworzona przez Kanuta Wielkiego (wnuka Mieszka I)[2]. Imperium rozpadło się po śmierci Knuta Wielkiego, która miała miejsce 12 listopada 1035[3];
- Unia kalmarska, kiedy to Dania, Szwecja i Norwegia miały wspólnego władcę w latach 1397 – 1523;
- unia angielsko-francuska. Henryk VI, król Anglii został też w r. 1431 koronowany na króla Francji i częściową władzę w tym państwie pełnił do zakończenia wojny stuletniej w 1453. Królowie Anglii używali tytułu króla Francji od 1328 do 1603;
- unia Cesarstwa Rzymsko-Niemieckiego, Czech, Węgier, i Włoch. Zygmunt Luksemburski w latach 1431–1437 panował jednocześnie we wszystkich tych państwach;
- unia Cesarstwa Rzymsko-Niemieckiego i Hiszpanii. W latach 1519–1556 Karol V Habsburg panował jednocześnie w tych państwach (w Hiszpanii jako Karol I);
- unia Czech i Węgier. Władysław II Jagiellończyk i Ludwik II Jagiellończyk panowali równocześnie w tych dwóch państwach jako królowie w l. 1490 – 1526[potrzebny przypis];
- Anglii i Szkocji pod berłem Stuartów w latach 1603–1649 i 1660–1707;
- Unia iberyjska Hiszpanii i Portugalii pod berłem jednego monarchy w l. 1580–1640;
- Anglii z Holandią w latach 1688–1702;
- Wielkiej Brytanii z Irlandią w l. 1707–1800;
- Wielkiej Brytanii z Hanowerem 1714–1837;
- Rosji i Zakonu Maltańskiego w l. 1799–1801 car Rosji Paweł I był też Wielkim mistrzem Suwerennego Zakonu Maltańskiego;
- Cesarstwa Rzymsko-Niemieckiego z Cesarstwem Austrii z Franciszkiem I (Franciszkiem II)[b] jako cesarzem tych dwóch państw (określanym przez to mianem dwucesarza) w latach 1804 -1806;
- Francji i Włoch. Cesarz Francuzów Napoleon I, w latach 1806–1814 z urzędu również współksiążę Andory, panował w l. 1805 – 1814 jako król Włoch a w latach 1806-1814 był protektorem Konfederacji Reńskiej;
- unia szwedzko-norweska 1814–1905;
- unia wołosko-mołdawska 1859–1862 (później unia realna)
- unia brytyjsko-irlandzka 1921–1947. W 1921 Wolne Państwo Irlandzkie zostało ogłoszone dominium brytyjskim, zaś w 1937 ogłosiło pełną niepodległość. Oficjalnie w republikę przekształciło się w 1947;
- unia duńsko-islandzka 1918–1944. Islandia w 1918 uzyskała status niepodległego królestwa którego władcą był król Danii. W 1944 Islandia została ogłoszona republiką;
Czasy współczesne
[edytuj | edytuj kod]Współcześnie charakter unii personalnej mają:
- Związek byłych kolonii brytyjskich z metropolią w ramach Commonwealth realm. Monarcha Wielkiej Brytanii jest obecnie również głową następujących państw: Australii, Antigui i Barbudy, Bahamów, Belize, Grenady, Jamajki, Kanady, Nowej Zelandii, Papui-Nowej Gwinei, Saint Kitts i Nevis, Saint Lucia, Saint Vincent i Grenadyn, Tuvalu i Wysp Salomona.
- W unii personalnej z Nową Zelandią znajdują się także stowarzyszone z nią państwa – Niue i Wyspy Cooka, których głową jest również król Karol III w prawach monarchy Nowej Zelandii.
- Brytyjski monarcha jest również głową dependencji korony brytyjskiej, podległych mu bezpośrednio jako następcy królów Anglii (co stanowi kontynuację unii personalnej tych terytoriów z Anglią), stanowiących de facto terytoria zależne Wielkiej Brytanii (zależność ta wynika bowiem z tradycji, a nie jest zależnością de iure)[4]. Są to: Wyspa Man, Jersey i Guernsey.
- związek Stolicy Apostolskiej z państwem Watykan, które w teorii stanowią dwa odrębne podmioty prawa międzynarodowego (w praktyce często utożsamiane jako jeden) zaś ich wspólną głową jest Papież[5].
- związek Andory z Francją: Prezydent Francji jest również współksięciem francuskim Andory (wraz z współksięciem episkopalnym – biskupem La Seu d’Urgell).
- związek państw stowarzyszonych z USA – Mariany Północne i Portoryko, posiadające specyficzny status „wspólnoty USA” i szeroką autonomię wewnętrzną i uznające prezydenta Stanów Zjednoczonych za głowę państwa
Osoby pełniące funkcje głowy państwa w co najmniej dwóch państwach:
Unia personalna w tytulaturze
[edytuj | edytuj kod]
Fidżi – tytuł królewski „Tui Viti” tradycyjnie przysługuje od 1878 monarchom brytyjskim. Mimo że w 1987 Fidżi zostało ogłoszone republiką z prezydentem na czele, Wielka Rada Wodzów Plemiennych[e] nadal honorowo uznawała królową Wielkiej Brytanii Elżbietę II jako „Tui Viti” bez realnej władzy w Fidżi. Sama królowa nie rościła sobie prawa do tego tytułu pozostawiając tę kwestię decyzji obywateli Fidżi[7].
Hiszpania – w pełnej tytulaturze monarchów hiszpańskich, po słowach Z Bożej łaski król Hiszpanii znajdują się m.in. tytuły: król Portugalii i arcyksiążę Austrii, które są tradycyjnymi pozostałościami po czasach historycznego panowania władców Hiszpanii w tych państwach i obecnie nie wynikają z nich żadne roszczenia króla Hiszpanii o koronę.
Unia personalna w kościołach
[edytuj | edytuj kod]Przykłady unii personalnej funkcjonowały i funkcjonują obecnie również w strukturach kościelnych, kiedy to dwiema diecezjami kieruje jeden biskup lub dwiema parafiami (zborami) jeden proboszcz (pastor). Takie sytuacje miały lub mają miejsce również w Polsce w różnych Kościołach:
Diecezje:
[edytuj | edytuj kod]- 1821–1946 – unia personalna aeque principaliter metropolii gnieźnieńskiej z metropolią poznańską ze wspólnym arcybiskupem metropolitą noszącym tytuł prymasa[8]
- 1938–1992 – (zatwierdzona w 1946) unia personalna ad personam metropolii gnieźnieńskiej z metropolią warszawską ze wspólnym arcybiskupem metropolitą noszącym tytuł prymasa[f]
- Arcybiskup Metropolita warszawski – obecnie abp Kazimierz Nycz – jest równocześnie ordynariuszem wiernych Kościoła katolickiego obrządku ormiańskiego na terenie całej Polski.
Parafie:
[edytuj | edytuj kod]- W latach 1610–1905 unią personalną (wspólny proboszcz) były związane dwie parafie diecezji tarnowskiej: Parafia Oczyszczenia Najświętszej Maryi Panny w Odporyszowie i Parafia Ducha Świętego w Żabnie.
- Od 1933 unią personalną są powiązane dwie parafie dekanatu wągrowieckiego Archidiecezji gnieźnieńskiej: Parafia św. Apostołów Piotra i Pawła w Łeknie i Parafia św. Mikołaja w Tarnowie Pałuckim ze wspólnym proboszczem[9].
- W 1991 w Sopocie została zawiązana unia personalna między Parafią św. Jerzego dekanatu Sopot archidiecezji gdańskiej a parafią wojskową dekanatu Marynarki Wojennej Ordynariatu Polowego Wojska Polskiego – które mają wspólnego proboszcza i użytkują wspólną świątynię[10].
- W 2011 unią personalną zostały objęte dwie parafie metropolii gnieźnieńskiej: funkcję proboszcza parafii w NMP Różańcowej w Jabłówku objął proboszcz parafii w św. Urszuli Ledóchowskiej w Lubostroniu.
Inne Kościoły:
[edytuj | edytuj kod]- W latach 1804–1838 unią personalną były związane parafie Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Ustroniu i Goleszowie.
- Od 2004 w Kościele Ewangelicko-Metodystycznym w RP istnieje unia personalna między zborem w Krakowie a zborem w Tarnowie, którym przewodniczy ten sam pastor.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ 12 maja 1575 minął termin upływu ultimatum dostarczonego Henrykowi przez polskich posłów dotyczącego utraty polskiego tronu jeśli król nie powróci do Polski
- ↑ Franciszek Habsburg panował w Cesarstwie Rzymsko-Niemieckim jako Franciszek II zaś w Cesarstwie Austriackim jako Franciszek I
- ↑ Monarcha brytyjski (Król Anglii, jako „Książę Normandii” w Baliwacie Guernsey) jest też suwerenem Wyspy Sark stanowiącej dependencję Baliwatu Jersey i zarazem lenno Anglii, zaś jego wasalem jest senior Sarku – obecnie Christopher Beaumont
- ↑ Razem z drugim współksięciem Andory – współksięciem episkopalnym, który jest biskupem Seo de Urgel (aktualnym jest: Joan Enric Vives Sicília)
- ↑ 80 dziedzicznych fidżyjskich wodzów plemiennych
- ↑ W latach 1821–1946 prymasi Polski jako arcybiskupi gnieźnieńscy byli równocześnie arcybiskupami poznańskimi i rezydowali w Poznaniu, zaś w latach 1946–1992 warszawskimi i rezydowali w Warszawie. Ta ostatnia okoliczność wiązała się z faktem nadania w 1818 arcybiskupom warszawskim tytułu prymasa Królestwa Polskiego. W ten sposób po odzyskaniu niepodległości przez Polskę powstała niezręczna sytuacja protokolarna: dwóch prymasów w jednym państwie. Ponieważ ani zrzeczenie się godności prymasowskiej przez jednego z jej nosicieli, ani jej odebranie przez Stolicę Apostolską nie wchodziło w grę, dualizm ten utrzymał się aż do 1938, czyli do śmierci ostatniego prymasa Królestwa Polskiego, kard. Aleksandra Kakowskiego. Wówczas arcybiskupem warszawskim mianowany został prymas Polski i arcybiskup poznańsko-gnieźnieński kard. August Hlond, przez co obie godności prymasowskie zostały połączone w jednym ręku, a tytuł prymasa Królestwa Polskiego samoistnie wygasł. Ze względu na wybuch II wojny światowej powstała w ten sposób faktyczna unia personalna między archidiecezjami gnieźnieńską i warszawską zatwierdzona przez Stolicę Apostolską dopiero w 1946.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ unia personalna, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-10-27].
- ↑ M.J. Trow, Kanut Wielki Wnuk Mieszka, ISBN 978-83-662-2976-1.
- ↑ Kanut Wielki, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-10-04].
- ↑ …angielskie Wyspy Normandzkie i Wyspa Man nie wchodzą w skład UE?. UniaEuropejska.org, 16 października 2016. [dostęp 2011-02-15].
- ↑ http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,4942 Państwo-Miasto Watykańskie i Stolica Apostolska w świetle prawa międzynarodowego
- ↑ „Książę Normandii” oficjalny tytuł monarchy brytyjskiego na Wyspach Normandzkich (bez względu na płeć) http://www.royal.gov.uk/MonarchUK/QueenandCrowndependencies/ChannelIslands.aspx
- ↑ Fiji votes to make Queen `supreme tribal chief' – The Independent (London, England) | HighBeam Research
- ↑ Parafia Matki Boskiej Królowej Męczenników W Bydgoszczy. [dostęp 2011-11-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-04-13)].
- ↑ Najstarszy drewniany kościół w Polsce – Turystyka – Adonai.pl
- ↑ Archidiecezja Gdańska. [dostęp 2017-01-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-10-23)].