Stefan Jaracz

Stefan Jaracz
	; Stefan Jaracz (lata 1930.)
Data i miejsce urodzenia	24 grudnia 1883 ; Stare Żukowice
Data i miejsce śmierci	11 sierpnia 1945 ; Otwock
Zawód	aktor
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

„Fotel Jaracza” w Galerii Wielkich Łodzian

Stefan Jaracz (ur. 24 grudnia 1883 w Żukowicach Starych k. Tarnowa, zm. 11 sierpnia 1945 w Otwocku) – polski aktor teatralny i filmowy, pisarz, publicysta; założyciel i dyrektor teatru Ateneum w Warszawie.

Życiorys

Ukończył szkołę podstawową w Tarnowie. Relegowany z tarnowskiego gimnazjum za działalność w postępowej organizacji patriotyczno-radykalnej Promieniści, gdzie wraz z Marianem Kukielem i Karolem Radkiem współtworzył koło tarnowskie^[1]. Początkowo trafił do gimnazjum w Jaśle, a ostatecznie maturę złożył eksternistycznie w 1903 r. w gimnazjum w Bochni^[2].

Na Uniwersytecie Jagiellońskim studiował prawo, historię sztuki, polonistykę i przyrodę. Na utrzymanie zarabiał jako korektor w socjalistycznym dzienniku Naprzód wydawanym przez Polską Partię Socjalistyczną^[3]^[4]. Jeszcze podczas studiów zaczął interesować się teatrem. Był aktorem w amatorskim zespole Związku Robotniczego. Po dwóch semestrach przerwał studia. W 1904 zaczął występować w Teatrze Ludowym w Krakowie. W 1905 został zaangażowany do teatru Edwarda Rygiera w Poznaniu. W 1907 został na rok wcielony do armii austro-węgierskiej. Po ukończeniu służby wojskowej zaangażował się do teatru Aleksandra Zelwerowicza w Łodzi, gdzie pracował do 1911. W 1911 przeprowadził się do Warszawy gdzie pracował najpierw w Teatrze Małym^[4], a od 1913 w Teatrze Polskim^[3]. Specjalizował się w tworzeniu postaci „z ludu”. Najprostszymi środkami opartymi na naturalistycznej metodzie mistrza Kazimierza Kamińskiego ukazywał złożoną psychikę człowieka. Do pamiętnych jego ról należą m.in. tytułowe w Judaszu Kazimierza Przerwy-Tetmajera^[5], Szczęściu Frania Perzyńskiego, a także jako Grzegorz Dyndała Moliera, Smugoń w Przepióreczce Żeromskiego, Rejent w Zemście Fredry, czy Kaliban w Burzy Szekspira.

Od wczesnej młodości przyjaźnił się z Juliuszem Osterwą. Pracowali wspólnie w teatrach Krakowa i Poznania. Dzielili również mieszkanie. Dyrektor Osterwa zaprosił go do zespołu Reduty, a później także Teatru Narodowego. Współpraca z Jaraczem nieraz okazywała się kłopotliwa ze względu na chorobę alkoholową, do której z żalem przyznał się w ostatnich pismach z lat 40.

W czasie okupacji niemieckiej związał się z polityczno-wojskową katolicką organizacją podziemną Unia. Po wykonaniu w marcu 1941 wyroku sądu Polski Podziemnej na Igo Symie został aresztowany i osadzony na Pawiaku^[6]^[7]. 5 kwietnia 1941 został wywieziony do niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau^[6]. Został zwolniony po licznych interwencjach 15 maja 1941 roku.

Zmarł w sanatorium w Otwocku^[8] na gruźlicę gardła^[9]^[3], która ujawniła się po jego pobycie w obozie. Został pochowany w alei zasłużonych na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (rz. 1, m. 60/61)^[10]. Autorem rzeźby na nagrobku jest Stanisław Sikora^[11]. Jego pogrzeb został uwieczniony w specjalnym wydaniu Polskiej Kroniki Filmowej Testament Jaracza^[12].

Uważany za jednego z największych aktorów polskich i współtwórcę nowoczesnej sztuki aktorskiej.

Życie prywatne

Żoną Stefana Jaracza była aktorka Jadwiga Daniłowicz-Jaraczowa^[13]^[14].
Jego córką była aktorka Anna Jaraczówna^[15].
Jego prawnukiem jest Mikołaj Radwan^[16], aktor dziecięcy, znany głównie z głównej roli w serialu Tata, a Marcin powiedział.

Filmografia

Obłąkany. Dramat w Tworkach (1912) jako mąż
Wykolejeni (1913) jako bankier
Bóg wojny (1914) jako Napoleon Bonaparte
Tajemnica pokoju nr 100 (1914) jako konkurent
Cud nad Wisłą (1921) jako Jan Rudy, agitator bolszewicki
Za winy brata (1921) jako Karol Gromski
Niewolnica miłości (1923)
O czem się nie mówi (1924) jako radca Wolski
Skrzydlaty zwycięzca (1924)
Śmierć za życie. Symfonia ludzkości (1924)
Iwonka (1925) jako towarzysz Gabriela
Pan Tadeusz (1928) jako Napoleon Bonaparte
Przedwiośnie (1928) jako ojciec Baryki
Dróżnik nr 24 (1929) jako dróżnik
Ponad śnieg (1929) jako Joachim
Uroda życia (1930) jako ojciec Piotra
Bezimienni bohaterowie (1932)
Biała trucizna (1932) jako przemysłowiec Jan Kański
Księżna Łowicka (1932) jako książę Konstanty Pawłowicz
Kocha, lubi, szanuje (1934)
Młody las (1934) jako profesor, ojciec Stefana
Przebudzenie (1934) jako pijak z „cyrku”
Jego wielka miłość (1936) jako sufler Konstanty Kurczek
Pan Twardowski (1936) jako mistrz Maciej, alchemik
Róża (1936) jako Oset

Odznaczenia

Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (8 listopada 1930)^[17],
Złoty Krzyż Zasługi (1 lipca 1935)^[18],
Złoty Wawrzyn Akademicki (5 listopada 1935)^[19].
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski^[20].

Upamiętnienie

W 2018 r. Poczta Polska wyemitowała zaprojektowany przez Marzannę Dąbrowską upamiętniający Stefana Jaracza znaczek pocztowy o nominale 2,60 zł należący do serii „Ludzie kina i teatru”^[21].

Dawny Teatr Ludowy na scenie którego debiutował,
Kraków ul. Krowoderska 31
Tablica upamiętniająca Stefana Jaracza

Teatry im. Stefana Jaracza

Budynek Teatru im. S. Jaracza w Łodzi
Budynek Teatru im. S. Jaracza w Olsztynie
Wejście do budynku Teatru Ateneum im. S. Jaracza w Warszawie

Ulice im. Stefana Jaracza

Stefan Jaracz jest patronem ulic m.in. w: Słupsku, Częstochowie, Łodzi, Krakowie, Oświęcimiu, Tarnowie^[22], Warszawie, Toruniu, Tychach, Wrocławiu, Ostródzie, Białymstoku i Gdańsku.

Przypisy

↑ Stanisław SławomirS.S. Nicieja Stanisław SławomirS.S., Dzieje Najnowsze : [kwartalnik poświęcony historii XX wieku] R. 15 z. 1-2 (1983), Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1983, s. 75 [dostęp 2015-12-27] .
↑ StanisławS. Kobiela StanisławS., Siła przyciągania : [z dziejów Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego im. Króla Kazimierza Wielkiego w Bochni i Stowarzyszenia Bochniaków i Miłośników Ziemi Bocheńskiej], Bochnia: Stowarzyszenie Bochniaków i Miłośników Ziemi Bocheńskiej, 2017, ISBN 978-83-924282-4-4, OCLC 1003039677 [dostęp 2021-07-27] .
↑ ^a ^b ^c Stefan Jaracz, [w:] Twórcy [online], Culture.pl [dostęp 2024-03-22] .
↑ ^a ^b Stefan Jaracz - aktor najwyższej próby [online], PolskieRadio.pl [dostęp 2022-10-28] .
↑ EdwardE. Krasiński EdwardE., „Stefan Jaracz”, 1976, s. 83, 84, 109, 137, 167 .
↑ ^a ^b Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 43.
↑ Leon Wanat, Za murami Pawiaka, Warszawa 1985, s. 387.
↑ Kronika wydarzeń w Warszawie 1945−1958. „Warszawskie kalendarz ilustrowany 1959”, s. 26, 1958. Wydawnictwo Tygodnika Ilustrowanego „Stolica”.
↑ Legendy polskiego teatru – Stefan Jaracz. [dostęp 2010-09-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-09-24)].
↑ Cmentarz Stare Powązki: STEFAN JARACZ, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-10-19] .
↑ Kronika wydarzeń w Warszawie 1945−1958. „Warszawskie Kalendarz Ilustrowany 1959”, s. 67, 1958. Wydawnictwo Tygodnika Ilustrowanego „Stolica”.
↑ Testament Jaracza w bazie filmpolski.pl
↑ Jadwiga Jaracz, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2020-07-01] .
↑ Jadwiga Daniłowicz-Jaraczowa w bazie filmpolski.pl
↑ Anna Jaraczówna w bazie filmpolski.pl
↑ Mikołaj Radwan w bazie filmpolski.pl
↑ M.P. z 1930 r. nr 260, poz. 352 „za zasługi na polu twórczości scenicznej”.
↑ M.P. z 1935 r. nr 151, poz. 177 „za zasługi na polu sztuki teatralnej”.
↑ M.P. z 1935 r. nr 257, poz. 305 „za szerzenie zamiłowania do polskiej literatury dramatycznej”.
↑ Lista osób odznaczonych M.P. z 1945 r. nr 5, poz. Lista osób odznaczonych
↑ 2018.10.31. Ludzie kina i teatru. kzp.pl. [dostęp 2024-05-24]. (pol.).
↑ Ulice – nowe i stare nazwy [online] [dostęp 2020-06-30] .

Linki zewnętrzne

Stefan Jaracz, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (autorzy) [dostęp 2021-04-11] .
Stefan Jaracz w bazie filmpolski.pl
Stefan Jaracz w bazie IMDb (ang.)
Stefan Jaracz w bazie Filmweb
Polska Kronika Filmowa: Testament Jaracza.
Tekst Stefana Jaracza
Stefan Jaracz na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
Stefan Jaracz w bazie Filmoteki Narodowej „Nitrofilm”
Materiały dotyczące Stefana Jaracza w bibliotece Polona

[1] Stanisław SławomirS.S. Nicieja Stanisław SławomirS.S., Dzieje Najnowsze : [kwartalnik poświęcony historii XX wieku] R. 15 z. 1-2 (1983), Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1983, s. 75 [dostęp 2015-12-27] .

[2] StanisławS. Kobiela StanisławS., Siła przyciągania : [z dziejów Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego im. Króla Kazimierza Wielkiego w Bochni i Stowarzyszenia Bochniaków i Miłośników Ziemi Bocheńskiej], Bochnia: Stowarzyszenie Bochniaków i Miłośników Ziemi Bocheńskiej, 2017, ISBN 978-83-924282-4-4, OCLC 1003039677 [dostęp 2021-07-27] .

[Kultura_polska_Stefan_Jaracz-3] Stefan Jaracz, [w:] Twórcy [online], Culture.pl [dostęp 2024-03-22] .

[:0-4] Stefan Jaracz - aktor najwyższej próby [online], PolskieRadio.pl [dostęp 2022-10-28] .

[5] EdwardE. Krasiński EdwardE., „Stefan Jaracz”, 1976, s. 83, 84, 109, 137, 167 .

[Kalendarium-6] Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 43.

[7] Leon Wanat, Za murami Pawiaka, Warszawa 1985, s. 387.

[8] Kronika wydarzeń w Warszawie 1945−1958. „Warszawskie kalendarz ilustrowany 1959”, s. 26, 1958. Wydawnictwo Tygodnika Ilustrowanego „Stolica”.

[Legendy_polskiego_teatru-9] Legendy polskiego teatru – Stefan Jaracz. [dostęp 2010-09-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-09-24)].

[10] Cmentarz Stare Powązki: STEFAN JARACZ, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-10-19] .

[11] Kronika wydarzeń w Warszawie 1945−1958. „Warszawskie Kalendarz Ilustrowany 1959”, s. 67, 1958. Wydawnictwo Tygodnika Ilustrowanego „Stolica”.

[12] Testament Jaracza w bazie filmpolski.pl

[13] Jadwiga Jaracz, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2020-07-01] .

[14] Jadwiga Daniłowicz-Jaraczowa w bazie filmpolski.pl

[15] Anna Jaraczówna w bazie filmpolski.pl

[16] Mikołaj Radwan w bazie filmpolski.pl

[17] M.P. z 1930 r. nr 260, poz. 352 „za zasługi na polu twórczości scenicznej”.

[18] M.P. z 1935 r. nr 151, poz. 177 „za zasługi na polu sztuki teatralnej”.

[19] M.P. z 1935 r. nr 257, poz. 305 „za szerzenie zamiłowania do polskiej literatury dramatycznej”.

[20] Lista osób odznaczonych M.P. z 1945 r. nr 5, poz. Lista osób odznaczonych

[21] 2018.10.31. Ludzie kina i teatru. kzp.pl. [dostęp 2024-05-24]. (pol.).

[22] Ulice – nowe i stare nazwy [online] [dostęp 2020-06-30] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]