Sroka żółtodzioba
| Pica nutalli[1] | |||
| (Audubon, 1837) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
sroka żółtodzioba | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Sroka żółtodzioba[3] (Pica nutalli) – gatunek ptaka z rodziny krukowatych (Corvidae). Występuje endemicznie w Kalifornii, na zachód od gór Sierra Nevada. Narażony na wyginięcie.
Taksonomia
[edytuj | edytuj kod]Po raz pierwszy gatunek opisał John James Audubon w 1837. Holotyp został przedstawiony na tablicy barwnej oznaczonej numerem 362. Autor nadał nowemu gatunkowi nazwę Corvus nuttalli[4]. Obecnie (2021) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny umieszcza srokę żółtodziobą w rodzaju Pica. Uznaje ją za odrębny, monotypowy gatunek[5], podobnie jak autorzy Handbook of the Birds of the World (HBW)[6], Clements Checklist of Birds of the World (2019)[7] i lista ptaków świata opracowywana przy współpracy BirdLife International z autorami HBW (5. wersja online: grudzień 2020)[8].
Filogeneza
[edytuj | edytuj kod]Najwcześniejsze wyniki badań umieszczały sroki z zachodniej Nearktyki wewnątrz sroki zwyczajnej (Pica pica)[9]. Nowsze wskazują, że sroka żółtodzioba i czarnodzioba (P. hudsonia) to gatunki siostrzane, które same stanowią grupę siostrzaną wobec P. pica[10][11][12][13]. Wyniki uzyskane przez Jetz et al. (2012)[10] i Marki et al. (2015)[11] wskazują, inaczej niż u Jønsson et al. (2016)[12], że cały rodzaj Pica stanowi grupę siostrzaną wobec abisyniaka (Zavattariornis stresemanni). Song et al. (2018) analizowali jedynie sekwencje srok, ze szczególnym uwzględnieniem różnych części zasięgu[13]. Podział sroki zwyczajnej na kilka gatunków, jak to zostało zaproponowane przez del Hoyo et al. (2016)[8], jest dyskusyjny[13]. Z założeniem, że zostanie ona potraktowana jako jeden gatunek, pozycja sroki żółtodziobej na drzewie filogenetycznym rodzaju przedstawia się następująco:
| |||||||||||||||||||
Moment oddzielenia się linii rozwojowej P. hudsonia+P. nutalli oraz rozdzielenia się tych dwóch gatunków był podawany różnie – 2,9 i 0,289 mln lat temu[10], 2,86 i 0,311 mln lat temu[11] oraz 3,00 i 0,412 mln lat temu[12]. Według Song et al. (2018) jest on znacznie późniejszy, odpowiednio 1,46 i 0,04 mln lat temu. Traktują oni te dwa taksony jako gatunki siostrzane, lecz uznają, że równie dobrze można je połączyć w jeden gatunek[13].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała wynosi 43–54 cm, masa ciała samców – 151–189 g, samic – 126–158 g. Sroki żółtodziobe są przeciętnych rozmiarów krukowatymi o czarno-białym upierzeniu. Większość z czarnych obszarów cechuje się intensywnym niebieskim połyskiem. W upierzeniu nie występuje dymorfizm płciowy, jednak samce są znacznie większe od samic (o około 10–17%)[6].
Obszar od głowy do górnej części piersi czarny, podobnie jak wierzch ciała. Na głowie obecny słaby zielony połysk. Barkówki białe. Wierzch skrzydła i ogon czarne z rzucającą się w oczy niebiesko-zieloną opalizacją. Wewnętrzne chorągiewki lotek I rzędu białe z czarnymi końcówkami. Obszar od dolnej części piersi po górną część brzucha i boki tułowia biały. Pokrywy podogonowe czarne. Tęczówka ciemnobrązowa. Nad i pod okiem znajduje się naga żółta skóra, niekiedy całkowicie otaczająca oko. Dziób żółty. Nogi czarne[6].
Osobniki młodociane cechuje bardziej matowe upierzenie, którego czarne elementy są bardziej brązowe. Ponadto upierzenie jest mniej zwarte i wykazuje mniejszy połysk. Wnętrze dzioba staje się całkiem czarne przed ukończeniem 2 lat życia[6].
Główną różnicą między sroką czarnodziobą a żółtodziobą jest znacząco mniejszy rozmiar ciała tej drugiej, proporcjonalnie dłuższe skrzydła i żółty dziób[6].
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Sroki żółtodziobe są endemitem Kalifornii. Występują na jej obszarze na zachód od gór Sierra Nevada – w dolinach rzek Sacramento i San Joaquin oraz w dolinach południowej części kalifornijskiego odcinka Gór Nadbrzeżnych[6]. Według szacunków BirdLife International obszar ten zajmuje blisko 105 tysięcy km²[14].
Ekologia i zachowanie
[edytuj | edytuj kod]Środowiskiem życia srok żółtodziobych są suche lasy dębowe zwane sawannami dębowymi (oak savanna), gdzie drzewa porozrzucane są między rozległymi połaciami terenów trawiastych oraz pastwisk. Żerują również na polach uprawnych i w sadach. Zajmowane siedliska muszą być zasobne w wodę i owady. Sroki żółtodziobe tolerują znacznie wyższe temperatury niż sroki czarnodziobe. Miejscami ich liczebność wzrasta na obszarach podmiejskich, szczególnie w dolinie Sacramento[6].
Sroki żółtodziobe są wszystkożerne. W skład ich pożywienia wchodzą owady – prostoskrzydłe (Orthoptera), motyle (Lepidoptera), błonkówki (Hymenoptera), chrząszcze (Coleoptera), pluskwiaki (Hemiptera) i muchówki (Diptera), ssaki – myszowate (Muridae) i chomikowate (Cricetidae), ptasie jaja i pisklęta, prawdopodobnie również i gady. Chętnie zjadają padlinę, zwłaszcza truchła leżące przy drogach. W skład diety srok żółtodziobych wchodzą również zboża, owoce i orzechy. Ukrywają żołędzie w podłożu i w drzewach.
Sroki żółtodziobe żerują w stadach, często dołączają do nich ptaki innych gatunków[6]. W porównaniu do sroki zwyczajnej i czarnodziobej są bardziej stadne i gniazdują raczej w luźnych koloniach ze wspólnymi żerowiskami, a nie na oddzielnych terytoriach. Różnice są widoczne również w biologii rozrodu[15].
Lęgi
[edytuj | edytuj kod]Sroki żółtodziobe są monogamiczne, prawdopodobnie łączą się w pary na całe życie. Gniazda budują od końca grudnia do marca. Okres składania jaj trwa od połowy marca do początku maja. Gniazdujące pary tworzą luźne kolonie, w każdej jest ich od 3 do 30, a gniazda przeciętnie umieszczone są 38 m od siebie. Taka strategia może skutkować częstszymi niż u srok zwyczajnych kopulacjami poza swoją parą. Sroki żółtodziobe bronią niewielkiego (0,6–1,9 ha) obszaru wokół gniazda[6]. Lęgi srok żółtodziobych zostały lepiej poznane dzięki długoterminowym badaniom nad zachowaniami społecznymi w Hastings Natural History Reservation w Monterey prowadzonym w latach 1981-1988 (w dalszej części tekstu odniesienia do nich są skrócone do Hastings). Długość okresu lęgowego była krótsza niż u reszty srok. Mediana terminu złożenia pierwszego jaja przypadła na 5 kwietnia. Im wcześniejsze przystępowanie do lęgu, tym wyższy jest sukces lęgowy. Związane jest to z dostępnością pożywienia, nie stwierdzono korelacji z temperaturą czy opadami w danym sezonie[15].
W budowie gniazda uczestniczą obydwa ptaki z pary, przy czym głównie samica odpowiada za formowanie jego kształtu i wyściełanie. Budowa może zająć do dwóch miesięcy. Gniazdo ma kształt podobny do kulistego, jest dość duże – liczy do 0,9 m średnicy. Wyściółkę stanowi sierść, trawy, fragmenty kory lub drobne korzenie. Zazwyczaj gniazdo zostaje umieszczone na dużym drzewie (zwykle dębie), dosyć wysoko (średnio 14,2 m nad podłożem), przeważnie na końcu długiego konaru i w jemiole. Czasami wykorzystywane jest stare gniazdo po odnowieniu[6].
W zniesieniu znajduje się od 4 do 9 jaj, zazwyczaj 6 lub 7. Inkubacja trwa 16–18 dni. Wysiaduje jedynie samica, rozpoczyna jeszcze zanim zniesienie jest kompletne. Klucie często jest asynchroniczne. Pisklętami w gnieździe opiekuje się samica, w karmieniu uczestniczy również samiec. Młode otrzymują pokarm od rodziców jeszcze do 16 dni po opierzeniu. Mogą łączyć się w „żłobki” z innymi młodymi z tej samej kolonii, lecz szybko tworzą się większe stada z osobnikami z kilku kolonii. Większość par z sukcesem lęgowym odchowuje jedynie 2 lub 3 młode. Główną przyczyną śmiertelności piskląt jest głód. Do obniżenia sukcesu lęgowego przyczynia się asynchroniczne klucie[6]. W rezerwacie w Hastings średnia wielkość zniesienia wyniosła 5,7±1,3 jaja. Sukces klucia wynosił 87,2%. Opierzenia dożyło 70,5% piskląt. 61,5% par odchowała co najmniej jednego podlota. Średni sukces lęgowy wyniósł 1,63±1,6 podlota na gniazdo, a biorąc pod uwagę tylko gniazda z sukcesem – 2,67±1,2 podlota na gniazdo. Za 81% strat odpowiadało drapieżnictwo[15].
Status i zagrożenia
[edytuj | edytuj kod]IUCN uznaje srokę żółtodziobą za gatunek narażony na wyginięcie (VU, Vulnerable) od 2018 roku (stan w 2021). Wcześniej w 2014 i 2016 otrzymała status gatunku bliskiego zagrożenia wyginięciem (NT, Near Threatened), a w latach 1988–2012 włącznie – gatunku najmniejszej troski (Least Concern). BirdLife International uznaje obecny (stan w 2021) trend liczebności populacji za prawdopodobnie stabilny. Nie zachodzi już drastyczny spadek liczebności, jaki obserwowano w pierwszej dekadzie XXI wieku[14].
Wirus Zachodniego Nilu pojawił się w Kalifornii latem 2003. Rozprzestrzenił się między innymi wśród srok żółtodziobych, spowodował znaczne straty – w 2003 szacowano liczebność populacji na 180 tysięcy osobników, do 2006 roku mogła się ona zmniejszyć o 42–49%. Od około 2008 populacja srok żółtodziobych odbudowuje się, jednak porównując parametry ją opisujące z przełomu lat 2010/2011 do danych zbieranych systematycznie od lat 50. XX wieku uznać można, że nadal jest mała[14].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Pica nutalli, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Pica nutalli, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Corvidae Leach, 1820 - krukowate - Crows and Jays (wersja: 2021-01-16). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-06-25].
- ↑ John James Audubon, The Birds of America , from original drawings, t. 4, 1837, Plate 362.
- ↑ F. Gill, D. Donsker, P. Rasmussen (red.): Crows, mudnesters, melampittas, Ifrit, birds-of-paradise. IOC World Bird List (v11.1), 19 stycznia 2021. [dostęp 2021-06-24].
- ↑ a b c d e f g h i j k J. del Hoyo, A. Elliott, D.A. Christie, Handbook of the Birds of the World, t. 14. Bush-shrikes to Old World Sparrows, Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 605–606, ISBN 978-84-96553-50-7 (ang.).
- ↑ Clements i inni, The eBird/Clements Checklist of Birds of the World: v2019 [online], 2019 [dostęp 2021-06-19].
- ↑ a b Handbook of the Birds of the World and BirdLife International, Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world. Version 5 [online], BirdLife Data Zone, grudzień 2020, s. 388–389 [dostęp 2021-06-25].
- ↑ Lee S. Parr C.S. Hwang Y. Mindell D.P. Choe J. C., Phylogeny of magpies (genus Pica) inferred from mtDNA data, „Mol. Phylogenet. Evol.”, 29, 2003, s. 250– 257.
- ↑ a b c W. Jetz i inni, The global diversity of birds in space and time, „Nature”, 491 (7424), 2012, s. 444–448, DOI: 10.1038/nature11631, ISSN 0028-0836. (drzewo filogenetyczne dostępne w bazie pod adresem timetree.org)
- ↑ a b c Petter Z. Marki i inni, Breeding system evolution influenced the geographic expansion and diversification of the core Corvoidea (Aves: Passeriformes): Diversification dynamics among breeding systems, „Evolution”, 69 (7), 2015, s. 1874–1924, DOI: 10.1111/evo.12695 (ang.).
- ↑ a b c Knud Andreas Jønsson i inni, A supermatrix phylogeny of corvoid passerine birds (Aves: Corvides), „Molecular Phylogenetics and Evolution”, 94, 2016, s. 87–94, DOI: 10.1016/j.ympev.2015.08.020 (ang.).
- ↑ a b c d Song i inni, Complete taxon sampling of the avian genus Pica (magpies) reveals ancient relictual populations and synchronous Late-Pleistocene demographic expansion across the Northern Hemisphere, „Journal of Avian Biology”, 49, 2018, DOI: 10.1111/jav.01612.
- ↑ a b c Yellow-billed Magpie Pica nutalli. BirdLife International. [dostęp 2021-06-24].
- ↑ a b c Reynolds, M.D. & Koenig, W.D., Reproductive success of yellow-billed magpies Pica nuttalli in central coastal California, „Acta Ornithologica”, 32, 1997, s. 99–109.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).