Prawa konsumenta

Prawa konsumenta – zbiór praw przysługujących konsumentom, zawartych w różnych aktach normatywnych, mających na celu ochronę konsumenta w gospodarce rynkowej.

Historia

Pojęcie prawa konsumenta powstało w XIX w. – w okresie dynamicznego rozwoju gospodarki rynkowej. Za pierwszą organizację konsumencką uważa się Ligę Konsumentów powstałą w 1891 r. w Nowym Jorku. Zorganizowane później w innych miastach amerykańskich Ligi w 1899 r. połączyły się w Narodową Ligę Konsumentów, która stała się pierwszą na świecie organizacją konsumencką o znaczeniu ogólnokrajowym. Funkcjonuje ona do dziś.

Prawa konsumenta w Unii Europejskiej

W krajach Unii Europejskiej polityka konsumencka uważana jest za nieodłączny element polityki społeczno-gospodarczej, a realizowanie polityki konsumenckiej jest głównym obowiązkiem państw wobec obywateli. Wynika to nie tylko z dostosowywania swoistych potrzeb w danym kraju, ale także jest efektem realizacji zobowiązań międzynarodowych. Najważniejszym z nich są wytyczne Zgromadzenia Ogólnego ONZ w sprawie ochrony konsumentów (1985). Każde państwo ma też wyspecjalizowane instytucje, które funkcjonują w ramach określonej struktury instytucjonalnej. Modele systemu instytucjonalnej ochrony konsumentów w Europie: model ombudsman, model administracyjny, model sądowy, model niemiecki. W państwach członkowskich UE istnieją rządowe i pozarządowe organy, które odpowiedzialne są za prowadzenie polityki konsumenckiej. Instytucje pozarządowe reprezentowane są przed instytucjami unijnymi przez Europejskie Biuro Związków Konsumenckich – BUEC.

Prawa konsumenta w Polsce

Omówienie wybranych uprawnień

• Prawo do bezpieczeństwa i ochrony zdrowia – prawo to gwarantuje nam przede wszystkim ochronę przed niebezpiecznymi towarami i usługami, które nie mogą zagrażać naszemu życiu i zdrowiu. Towary i usługi powinny być odpowiednio oznaczone, a ich cechy sprecyzowane. Konsument musi być poinformowany o możliwości wystąpienia ryzyka m.in. na produktach nie można umieszczać fałszywych informacji, muszą być wymienione substancje, które w nich się znajdują oraz alergeny, produkty nie mogą być zanieczyszczone. W przypadku pojawienia się niebezpieczeństwa wprowadzona została procedura szybkiego reagowania, produkty te są niezwłocznie wycofywane z obrotu.
• Prawo do rzetelnej informacji – prawo to chroni ekonomiczne interesy konsumentów. Nabywca nie może być wprowadzany w błąd poprzez niesolidne i nieuczciwe reklamy. W tym celu cechy, ceny oraz metody użytkowania towarów i usług są podstawową informacją, do której konsument powinien mieć wgląd.
• Prawo do wyboru – konsument powinien osiągnąć całkowitą korzyść ekonomiczną. Stanie się tak, jeżeli cena będzie relatywna do zakupionego towaru. Możliwość taką stwarza konkurencja dóbr i usług o zróżnicowanej jakości. Kupujący powinien mieć prawo do wyboru produktów według swojego zapotrzebowania. Należy zatem zwalczać nieuczciwą konkurencję i dążyć do unikania monopolistycznych firm. Konsument powinien być chroniony przed tymi praktykami m.in. poprzez zakaz stosowania nieuczciwej konkurencji, narzucanie niekorzystnych warunków umów, wprowadzania wygórowanych cen, a także dążenie do poprawy świadczonych usług.
• Prawo do wysłuchania głosu konsumenta – realizacja tego prawa wymaga stworzenia odpowiednich instytucji, do których konsument będzie miał swobodny dostęp. Sprawy jednostki powinny być dostrzegane i uwzględniane. Każdy ma prawo do swobodnego wypowiadania się i tworzenia w tym celu odpowiednich organizacji. Rządy państw powinny wspierać oraz brać pod uwagę opinie i poglądy tych organizacji przy podejmowaniu ważnych decyzji dotyczących ich praw oraz przy tworzeniu aktów prawnych z tym związanych.
• Prawo do pozytywnego załatwienia uzasadnionych reklamacji – prawo to zapewnia konsumentom wszelką pomoc przy załatwianiu i dochodzeniu ich praw. Przy powyższej pomocy konieczne jest zastosowanie zarówno prawnych, jak i administracyjnych środków do korzystania z formalnych i nieformalnych procedur, dzięki którym w odpowiedni sposób konsumenci mogą dążyć do należytej rekompensaty lub zadośćuczynienia. W celu dochodzenia swoich praw konsument może występować do sądów powszechnych i polubownych.
• Prawo do edukacji konsumenckiej – konsument powinien mieć łatwy dostęp do informacji o podstawowych cechach towarów i usług. Zakupiony produkt powinien być bezpieczny, a kupujący usatysfakcjonowany swoim wyborem. W tym celu konsumenci muszą znać swoje prawa i obowiązki, procesy związane z reklamacją, powinni znać też procedury służące im do dochodzenia swoich praw. Do osiągnięcia takiego skutku musi być prowadzona właściwa edukacja konsumencka m.in. poprzez programy tv, radiowe, wprowadzanie przedmiotów o tej tematyce do szkół i uczelni.
• Prawo do życia w zdrowym środowisku – odnosi się nie tylko do konsumenta, lecz także do całego społeczeństwa. Wynika z tego bardzo ogólny zakres odbiorców. Znaczącą rolę odgrywa tu edukacja ekologiczna, gdyż we współczesnym świecie ma to ogromne znaczenie, co oznacza, że konsument ma także prawo do życia w czystym i naturalnym środowisku, które gwarantuje mu zdrowie i lepsze życie.

Konsument jest jednostką słabszą w relacji z przedsiębiorcą – dzieje się tak, ponieważ często nabywa on produkty, o których nie ma wystarczającej informacji i wiedzy. Pokłada on więc pełne zaufanie w sprzedawcy, który jest stroną silniejszą. W związku z tym zostało mu przyznanych wiele praw. Mają one na celu jego ochronę przed nieuczciwą praktyką.

Poszczególne prawa konsumenta znaleźć można w ustawie o prawach konsumenta z 30 maja 2014 r. Prawa konsumenta można znaleźć także w innych aktach normatywnych, jednak ustawa ta jest jednym z najważniejszych źródeł, która w pełni opisuje i przedstawia wszelkie jego prawa. Wiele praw przyznanych konsumentom zawartych jest też w Kodeksie cywilnym z dnia 23 kwietnia 1964 r. Wprowadza on regulacje, które chronią pozycję konsumenta przed nieuczciwym kontrahentem m.in. poprzez wprowadzenie niedozwolonych postanowień umownych.

Organy służące do ochrony konkurencji i konsumenta

Organem centralnym administracji rządowej służącym do ochrony praw konkurencji i konsumenta (UOKIK) jest Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Do organu tego można wnosić skargi i wnioski, jeżeli interesy zbiorowe większej liczby konsumentów zostały naruszone. Dzieje się tak, jeżeli naganne działanie wpływa na nieograniczoną liczbę konsumentów – niewłaściwa obsługa konsumenta, błędne reklamy, informacje na opakowaniu są niezgodne z prawdą. Urząd ten ma uprawnienia związane z działaniem na rzecz ochrony konsumenta np. prowadzenie postępowań w sprawach naruszających interesy konsumenta, prowadzenie postępowań antymonopolowych w sprawach praktyk ograniczających konkurencję, prowadzenie postępowań w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone – dotyczy to postanowień sprzecznych z prawem, wykorzystywanie instytucji tzw. tajemniczego klienta – pozwala to na rzetelne sprawdzenie i zebranie dowodów w prowadzonym postępowaniu. UKOIK ma także możliwość wypowiedzenia się w sprawie prowadzonej przed sądem powszechnym. W zakresie swojego działania, w toku prowadzania postępowania może on zlecić też kontrolę u przedsiębiorcy, którą przeprowadzają upoważnieni pracownicy urzędu lub Inspekcji Handlowej.

Powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów – organ wykonuje zadania należące do władz powiatu lub miasta w zakresie ochrony interesów konsumenta. Do jego obowiązków należy udzielanie bezpłatnych informacji dotyczących praw konsumentów. Rzecznik reprezentuje interesy konsumentów. Można zwrócić się do niego w indywidualnej sprawie – jest on zobowiązany do udzielenia pomocy. Instytucja ta ma na celu zapewnienie konsumentom bezpieczeństwa, a ponadto skłaniania ich do dochodzenia swoich praw.

Innymi organizacjami powołanymi w celu ochrony konkurencji i konsumenta są: Inspekcja Handlowa, Federacja Konsumentów, Fundacja LexCultura, Stowarzyszenie Konsumentów Polskich.

Zobacz też

• ochrona praw konsumenta