Królestwo Saksonii

Królestwo Saksonii

Königreich Sachsen

1806–1918
Herb Flaga
Hymn: Gott segne Sachsenland (Boże pobłogosław Saksonię)
Ustrój polityczny	monarchia
Konstytucja	1831
Stolica	Drezno
Data powstania	1806
Data likwidacji	1918
Władca	Fryderyk August III Saski
Powierzchnia	14 993 km²
Populacja (1910) • liczba ludności	4 806 661
• gęstość	320,6 os./km²
Waluta	talar saksoński (1806–1857) saksoński talar związkowy (1857–1873) niemiecka złota marka (1873–1914) niemiecka marka papierowa (1914–1918)
Narody i grupy etniczne	Niemcy, Łużyczanie
Język urzędowy	język niemiecki
Religia dominująca	luteranizm (królowie byli rzymskimi katolikami)
Królestwo Saksonii w okresie 1871-1918
Położenie na mapie

Królestwo Saksonii (niem. Königreich Sachsen) – historyczne państwo w Niemczech, istniejące od 1806 do 1918, ze stolicą w Dreźnie. W 1918 graniczyło z Prusami, Austrią, Bawarią, księstwami Reuss (linii młodszej) i Reuss (linii starszej), Saksonią-Weimar-Eisenach oraz Saksonią-Altenburg.

Historia

Geneza Królestwa Saksonii sięga wojny IV koalicji antyfrancuskiej, która została wypowiedziana Francji przez Królestwo Prus 1 października 1806 r. Już pod koniec XVIII stulecia rządzony przez władców z dynastii Wettynów Elektorat Saksonii zbliżył się politycznie do Prus. Oba te państwa nie przystąpiły 12 lipca 1806 r. do Związku Reńskiego, utworzonego przez Napoleona na gruzach I Rzeszy. W pierwszej fazie wojny IV koalicji – w kampanii pruskiej – kluczowa okazała się bitwa pod Jeną i Auerstedt. Armia prusko-saska poniosła tam miażdżącą porażkę, wskutek czego Saksonia znalazła się pod okupacją. Po klęsce Saksonia 11 grudnia 1806 r. zawarła z Francją traktat pokojowy w Poznaniu i na mocy jego postanowień zakończyła swój udział w wojnie po stronie IV koalicji i przeszła na stronę Napoleona, wstępując do Związku Reńskiego. Jednocześnie Saksonia stała się królestwem, zrzekła się części obszarów w Turyngii (w zamian za co otrzymała pruski Chociebuż), a wyznanie rzymskokatolickie zostało prawnie zrównane z luterańskim. 20 grudnia 1806 elektor Fryderyk August III został ogłoszony królem Saksonii jako Fryderyk August I. Ustrój państwa pozostał jednak w zasadzie niezmieniony.

Wskutek postanowień pokoju tylżyckiego, kończącego zwycięską dla Francji wojnę IV koalicji, utworzono Księstwo Warszawskie, pozostające w latach 1807–1815 w unii personalnej z Królestwem Saksonii. Utworzono także Wolne Miasto Gdańsk, jako protektorat Królestwa Saksonii i Królestwa Prus.

W kolejnej wojnie napoleońskiej – wojnie przeciwko V koalicji w 1809 r. – Królestwo Saksonii walczyło w ramach sił napoleońskich przeciwko Cesarstwu Austrii. Drezno zostało 11 czerwca 1809 r. na krótko zajęte przez wojska austriackie, ale wyzwolili je Francuzi. Wojska saskie walczyły w decydującej bitwie pod Wagram 5/6 lipca 1809 r., gdzie, pomimo zwycięstwa, poniosły duże straty.

Królestwo Saksonii w Związku Reńskim w 1812 r.

21 000 żołnierzy Królestwa Saksonii uczestniczyło także w rosyjskiej kampanii w 1812 r. Gdy wojna ta zakończyła się klęską, Napoleon wybrał terytorium Saksonii jako bazę operacyjną i główną arenę nadchodzących wojen przeciwko wojskom rosyjskim, austriackim i pruskim. Odbudowa armii saskiej i zaopatrzenie wojsk francuskich stanowiły ogromne obciążenie finansowe dla Saksonii, co późną wiosną i latem 1813 r. spowodowało zapaść sytuacji ekonomicznej. Bitwa pod Budziszynem, bitwa pod Dreznem i Bitwa Narodów pod Lipskiem stanowiły kulminację walk o Saksonię i Niemcy. W przeciwieństwie do większości władców innych krajów Związku Reńskiego, Fryderyk August I nie stanął po stronie koalicji jesienią 1813 r. Jednak w czasie Bitwy Narodów wojska saskie przeszły na stronę koalicji antyfrancuskiej. Król dostał się do niewoli. Saksonia podczas wojny straciła 200 000 mieszkańców wskutek walk, głodu i epidemii, a 150 miejscowości zostało zniszczonych. Na okupowanych terenach Królestwa utworzono Generalne Gubernatorstwo Saksonii, którym od 21 października 1813 r. do 9 listopada 1814 r. administrował książę Nikołaj Repnin-Wołkonski, a po nim przedstawiciele Prus: Eberhard von der Recke i Friedrich Wilhelm Leopold von Gaudi.

Prusy planowały po upadku Napoleona zaanektować Saksonię. 28 lutego 1813 r. Prusy i Rosja uzgodniły w traktacie kaliskim roszczenia terytorialne obu stron w Europie w przypadku zwycięstwa nad Napoleonem: Prusom miała przypaść Saksonia, a Rosji Księstwo Warszawskie. Włączenia Saksonii do Prus uniknięto z powodu oporu dyplomatów austriackich i angielskich na kongresie wiedeńskim, którzy obawiali się, że Prusy będą zbyt silne. Ostatecznie, w wyniku postanowień Kongresu, ponad połowa ziem Królestwa Saksonii została włączona do Królestwa Prus.

Po powrocie Napoleona z Elby Saksonia dołączyła do sojuszu przeciwko niemu i zobowiązała się wystawić 8000 żołnierzy liniowych i 8000 żołnierzy Landwehry do walki z nim. Fryderyk August I wrócił 7 czerwca 1815 r. do Drezna, gdzie został entuzjastycznie powitany. Królestwo musiało poradzić sobie ze znacznymi problemami ekonomicznymi wynikającymi z utraty części ziem, ale wkrótce nastąpiło gospodarcze odrodzenie. Po 1815 r. Saksonia przestała jednak na stałe odgrywać ważną rolę polityczną w Niemczech i musiała przystąpić do Związku Niemieckiego. Przez następne lata władcy sascy trwali w konsekwentnym sojuszu z Cesarstwem Austrii, ale Saksonia należała także do stworzonego przez Prusy Związku Celnego.

W czasie kolejnej europejskiej fali rewolucji z lat 1830–1831 również w Saksonii doszło do walk. W Lipsku powstała gwardia municypalna, a w Dreźnie – gwardia narodowa. Wskutek nacisków, w 1830 r. król Antoni I musiał powołać na współregenta swego bratanka Fryderyka Augusta, w następnym roku wprowadził konstytucję i powołał parlament o ograniczonych kompetencjach (po raz pierwszy zebrał się w 1833), a w 1832 r. zniósł powinności feudalne. W 1833 r. postanowiono o przystąpieniu do Niemieckiego Związku Celnego – traktaty o jego utworzeniu weszły w życie 1 stycznia kolejnego roku.

W 1836 r. rządy objął dotychczasowy współregent jako Fryderyk August II. Od 1843 r. nasilało się niezadowolenie społeczeństwa z jego konserwatywnych rządów. W Niemczech w połowie lat 40. XIX w. wybuchały rozruchy i bunty głodowe – w Saksonii w 1845 r. (w latach 40. XIX w. miała miejsce klęska nieurodzaju wskutek m.in. zarazy ziemniaczanej). W czasie Wiosny Ludów liberałowie zdominowali ministerium i parlament, przeprowadzając wiele reform, ale izby parlamentu zostały rozwiązane i zwołane na początek 1849 r., a następnie rozwiązane 30 kwietnia 1849. Konflikt między liberałami a królem dotyczył głównie kwestii zjednoczenia Niemiec. Wobec jawnego buntu przeciw królowi, w 1849 r. saska Wiosna Ludów została stłumiona z pomocą wojsk pruskich. Od 1850 r., po kolejnym rozwiązaniu parlamentu, przy pomocy dawnego zgromadzenia stanów cofnięto wiele reform.

Za panowania króla Jana I (od 1859) wprowadzono w Saksonii tzw. wolność procederu (w 1861) – zasadę, według której każdy mógł podejmować produkcję w każdej dziedzinie wytwórczości w jakichkolwiek rozmiarach i przy użyciu jakiejkolwiek techniki. Ponadto w 1865 r. wszedł w życie saksoński kodeks cywilny. W 1866 r. król Jan I opowiedział się po stronie Austrii w wojnie przeciw Prusom. Po swej wygranej Prusy pierwotnie chciały zaanektować Królestwo Saksonii. Dzięki umiejętnościom negocjacyjnym generała Alfreda von Fabrice i za wstawiennictwem cesarza austriackiego Franciszka Józefa I udało się tego uniknąć, doszło jednak do utraty suwerenności państwowej wskutek przystąpienia do Związku Północnoniemieckiego w 1866 r. Chociaż armia saksońska została zachowana, to włączono ją do armii Związku.

W latach 1870–1871 królestwo uczestniczyło w wojnie francusko-pruskiej, a w 1871 r. stało się częścią Cesarstwa Niemieckiego. Lipsk, drugie po Dreźnie liczące się miasto saskie, zostało siedzibą Sądu Najwyższego Rzeszy.

Gdy rozmowy o zawieszeniu broni we Francji przedłużały się, kanclerz Otto von Bismarck przekazał prowadzenie rozmów Alfredowi von Fabrice, który wówczas był ministrem wojny Królestwa Saksonii. W 1871 r. Fabrice został mianowany gubernatorem generalnym dla okupowanej Francji.

Po śmierci Jana, w 1873 r., na tron wstąpił król Albert, za którego panowania m.in. przeprowadzono reformy podatkowe. W parlamencie dominowali w tym czasie konserwatyści, jednak w wyborach 1885/1886 r. po raz pierwszy dostali się do niego socjaliści. Na przełomie 1873 i 1874 r. rozdzielono sądownictwo i administrację, a w 1879 r. wprowadzono sądownictwo według systemu ogólnoniemieckiego. W 1892 r. zreorganizowano armię, co spowodowało zwiększenie wydatków, przez co podniesiono podatek dochodowy na rok 1895. W 1902 r., po śmierci Alberta, na tron wstąpił Jerzy, którego już dwa lata później zastąpił Fryderyk August III.

W 1918 r. rewolucja listopadowa doprowadziła do końca monarchii, a 10 listopada Hermann Fleißner proklamował w cyrku Sarrasani Wolne Państwo Saksonii. 13 listopada król Fryderyk August III abdykował na zamku Guteborn, po której osiadł w pałacu w Szczodrem na Śląsku. Saksonia pozostała członkiem Rzeszy Niemieckiej.

Miasta

Miasta Królestwa Saksonii o populacji przekraczającej 20 tys. ludzi w 1890 roku:

	miasto	populacja
1.	Lipsk	295 025
2.	Drezno	276 522
3.	Chemnitz	138 954
4.	Plauen	47 007
5.	Zwickau	44 198
6.	Freiberg	28 955
7.	Żytawa	25 394
8.	Glauchau	23 405
9.	Budziszyn	21 516

Zobacz też

• Wettynowie
• Związek Niemiecki