Kalendarz starogrecki
Kalendarz starogrecki – kalendarz księżycowy lub księżycowo-słoneczny. Kalendarze poszczególnych państw-miast różniły się między sobą. Inne były nazwy, rok zaczynał się z inną datą, inaczej przeprowadzano interkalację i inaczej liczono lata. Często bardzo trudne jest ustalenie, jakiemu miesiącowi w jednym państwie odpowiada dany miesiąc w drugim.
W dziełach Homera z VIII w. p.n.e. znajdują się wzmianki o porach roku. Później Hezjod w „Pracach i dniach” opisał wydarzenia astronomiczne i przyrodnicze występujące w kolejnych porach roku. Hezjod wiedział, że odstęp między dwoma lunacjami wynosi około 30 dni i że cykl pór roku trwa tyle co 12 lunacji (w rzeczywistości rok zwrotnikowy jest około 10 dni 21 godzin dłuższy).
Nazwy miesięcy
[edytuj | edytuj kod]Nazwy miesięcy na ogół pochodziły od nazw świąt lub imion bogów. W Atenach w V w. p.n.e. wyglądały następująco:[1]
| Nr | Nazwa | |
|---|---|---|
| I | Hekatombaion Ἑκατομβαιών | lipiec — sierpień |
| II | Metageitnion Μεταγειτνιών | sierpień — wrzesień |
| III | Boedromion Βοηδρομιών | wrzesień — październik |
| IV | Pyanepsion Πυανεψιών | październik — listopad |
| V | Maimakterion Μαιμακτηριών | listopad — grudzień |
| VI | Poseideon Ποσειδεών | grudzień — styczeń |
| (interkalacja) | Poseideon II | |
| VII | Gamelion Γαμηλιών | styczeń — luty |
| VIII | Anthesterion Ἀνθεστηριών | luty — marzec |
| IX | Elaphebolion Ἑλαφηβολιών | marzec — kwiecień |
| X | Mounichion Μουνιχιών | kwiecień — maj |
| XI | Thargelion Θαργηλιών | maj — czerwiec |
| XII | Skirophorion Σκιροφοριών | czerwiec — lipiec |
W Atenach interkalacja następowała po miesiącu „Poseideon”. Dodatkowy miesiąc nazywał się początkowo „Poseideon II”, a później na cześć cesarza Hadriana został nazwany „Hadrianon”.
Miesiące i lata
[edytuj | edytuj kod]Miesiące były albo „pełne” (πλήρης) – 30 dniowe – albo „niepełne” – 29 dniowe i występowały na przemian. Miesiąc dzielił się na 3 dekady, w miesiącu niepełnym ostatnia dekada miała 9 dni. Pierwsze dziesięć dni miesiąca liczono dodając, że były to dni miesiąca „rosnącego” (ιστάμενος), druga dekada liczona była od 11 do 20, w trzeciej liczono dnie wstecz dodając, że były to dnie miesiąca „umierającego” (φθινοντος, np. 21 = 10 „umierającego miesiąca”, 22 = 9 itd.). Od końca IV w. p.n.e. dni liczono od pierwszego do ostatniego[2][3].
Nominalnie miesiąc powinien był zaczynać się od nowiu Księżyca (νουμηνία bądź νεομηνία od νέα μήνη), ale ponieważ nie dokonywano interkalacji pojedynczych dni, kalendarz przesuwał się w stosunku do faz Księżyca o około 1 dobę na 3 lata.
Rok zaczynał się od przesilenia letniego, co było na ogół niezgodne z datą nowiu Księżyca. Platon zaproponował, aby liczyć rok do pierwszego nowiu po przesileniu letnim[potrzebny przypis].
Ponieważ liczba lunacji w roku zwrotnikowym nie jest całkowita, wprowadzono interkalację trzynastego miesiąca. Ustanowiono cykl „octaeteris” (οκταετηρίς od ὀκτώ osiem i ἔτος rok), polegający na interkalacji 3 miesięcy w ciągu 8 lat.
Niektóre święta – igrzyska olimpijskie i święto Pytii obchodzono co 4 lata, czyli co pół „octaeteris”. Pierwsze igrzyska olimpijskie odbyły się w roku 776 p.n.e.
Dalszym udoskonaleniem był Cykl Metona.
Lata oznaczano w rozmaity sposób. We wczesnym okresie lata wiązano z imieniem urzędującego w danym roku archonta. Później (w IV w. p.n.e.) Grecy zaczęli liczyć lata według igrzysk olimpijskich (zob. „olimpiada (czas)”).
Święta
[edytuj | edytuj kod]- Adonie – święto ku czci Adonisa, odprawiane wiosną bądź latem
- Chalkeje – święto rzemieślników, a zwłaszcza ceramików i kowali, obchodzone w Atenach pod koniec miesiąca pianepsion ku czci Hefajstosa i Ateny Ergane ("Robotnicy", "Rzemieślniczki").
- Dionizje – attyckie święta na cześć Dionizosa, dzielące się na:
- Dionizje Wielkie (miejskie), święto państwowe, obchodzone w Atenach od 9 do 13 elapheboliona
- Dionizje Małe (wiejskie), święto lokalne (oddzielne na terenie każdego demu), obchodzone w miesiącu poseidon
- Lenaje, obchodzone tylko w Atenach w miesiącu gamelion, „święto domowe” wyłącznie dla obywateli ateńskich
- Antesterie, w miesiącu anthesterion, „miesiącu kwiatów”[4].
- Oschoforia – święto obchodzone w miesiącu pyanepsion, mające podwójny charakter: żałobno-radosny
- Panatenaje – święto upamiętniające narodziny bogini Ateny, obchodzone w starożytnych Atenach w miesiącu hekatombaion
- Tesmoforie – święto ogólnogreckie ku czci Demeter
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Słownik kultury antycznej, Warszawa 2012, red. Ryszard Kulesza, s. 249.
- ↑ Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu, t. 1, rozdział Chronologia.
- ↑ Np. Pokój Nikiasza zawarto za eforatu Plejstolasa, czwartego dnia ostatniej dekady miesiąca artemizjos, a w Atenach za archontatu Alkajosa, szóstego dnia ostatniej dekady miesiąca elafebolion (Wojna peloponeska księga 5, 19).
- ↑ Chodkowski R. R., Teatr Grecki, Lublin, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego 1934