Eli Wallach

Eli Wallach
	; Eli Wallach (1966)
Imię i nazwisko	Eli Herschel Wallach
Data i miejsce urodzenia	7 grudnia 1915 ; Nowy Jork
Data i miejsce śmierci	24 czerwca 2014 ; Nowy Jork
Zawód	aktor
Współmałżonek	Anne Jackson (1948–2014; jego śmierć)
Lata aktywności	1945–2010
	Multimedia w Wikimedia Commons

Eli Herschel Wallach (ur. 7 grudnia 1915 w Nowym Jorku, zm. 24 czerwca 2014 tamże^[1]) – amerykański aktor filmowy, teatralny i telewizyjny. Laureat honorowego Oscara za całokształt twórczości w 2010^[2].

Życiorys

Młodość

Urodził się w nowojorskim Brooklynie w rodzinie żydowskich emigrantów z Polski. Jego rodzice Bertha i Abraham Wallachowie prowadzili cukiernię. W 1936 Eli ukończył studia na Uniwersytecie Texas w Austin. Później studiując w Nowym Jorku zdobył swoje pierwsze doświadczenia aktorskie. W czasie II wojny światowej przez 5 lat służył w Korpusie Medycznym Armii USA. Początkowo trafił do szpitala wojskowego na Hawajach, później służył w Casablance i we Francji.

Kariera aktorska

Po zakończeniu wojny uczęszczał do słynnego Actors Studio; gdzie poznał Marlona Brando, Montgomery’ego Clifta, Sidneya Lumeta, a także przyszłą żonę Anne Jackson. Na teatralnej scenie zadebiutował na Broadwayu już w 1945. W 1951 otrzymał prestiżową Nagrodę Tony za główną rolę w sztuce Tennessee Williamsa pt. Tatuowana róża. Na ekranie debiutował stosunkowo późno, bo w wieku 40 lat. W 1956 Elia Kazan powierzył mu jedną z głównych ról w filmie Baby Doll, za którą zdobył Złotego Globa w kategorii najlepszego aktora drugoplanowego. Szybko posypały się kolejne propozycję, a rola Calvery w legendarnym westernie Johna Sturgesa Siedmiu wspaniałych (1960) wyniosła go na szczyt popularności. Rok po tym sukcesie zagrał w nie mniej słynnym dramacie Skłóceni z życiem (1961; reż. Johna Hustona); gdzie partnerowali mu Clark Gable i Marilyn Monroe. Od tej chwili Wallach nie schodził z ekranów przez kolejne 5 dekad. Następnym słynnym westernem z jego udziałem był obraz Sergio Leone Dobry, zły i brzydki (1966), gdzie stworzył pamiętną kreację tytułowego „Brzydkiego” – bandyty Tuco Ramireza. Inne swoje najsłynniejsze role stworzył m.in. w takich filmach jak: Jak zdobywano Dziki Zachód (1962), Złoto MacKenny (1969), Ojciec chrzestny III (1990) czy Dwóch Jake’ów (1990).

Pomimo upływu lat wciąż pozostawał aktywny zawodowo. W 2010, mając 94 lata pojawił się w dwóch głośnych produkcjach; filmach Autor widmo Romana Polańskiego i Wall Street: Pieniądz nie śpi Olivera Stone’a.

Również w 2010 Amerykańska Akademia Sztuki i Wiedzy Filmowej (AMPAS) ogłosiła przyznanie Wallachowi honorowego Oscara za całokształt twórczości aktorskiej.

Życie prywatne

Żoną Eliego Wallacha była nieprzerwanie od 5 marca 1948 aktorka Anne Jackson (1925–2016). Mieli troje dzieci: Peter (ur. 1951), Roberta (ur. 1955) i Katherine (ur. 1958). Ich małżeństwo trwało 66 lat i było jednym z najdłuższych i najbardziej udanych w aktorskim środowisku.

Zmarł śmiercią naturalną 24 czerwca 2014 w swoim mieszkaniu na Manhattanie w Nowym Jorku^[3]^[4].

Filmografia

Eli Wallach w 1956 (kadr z filmu *Baby Doll*)

Baby Doll (1956) jako Silva Vacarro
Wyprawa siedmiu złodziei (1960) jako Poncho
Siedmiu wspaniałych (1960) jako Calvera
Skłóceni z życiem (1961) jako Guido
Przygody młodego człowieka (1962) jako John
Jak zdobywano Dziki Zachód (1962) jako Charlie Gant
Zwycięzcy (1963) jako Craig
Księżycowe prządki (1964) jako Stratos
Dżingis chan (1965) jako Szah Khwarezm
Lord Jim (1965) jako generał
Mak również jest kwiatem (1966) jako „Szczęśliwy” Loccarno
Jak ukraść milion dolarów (1966) jako Davis Leland
Dobry, zły i brzydki (1966) jako Tuco Ramirez „Brzydki”
Mózg (1969) jako Frankie Scannapieco
Złoto MacKenny (1969) jako Ben Baker
Przygody Gerarda (1970) jako Napoleon Bonaparte
Przepustka dla marynarza (1973) jako Lynn Forshay
Bractwo strażników ciemności (1977) jako detektyw Gatz
Zasada domina (1977) jako gen. Reser
Głębia (1977) jako Adam Coffin
Pirat (1978) jako Ben Ezra
Żelazny krąg (1978) jako mężczyzna w oleju
Ale kino! (1978) jako Vince Marlow / Pop
Siła ognia (1979) jako Sal Hyman
Zimowe zabójstwa (1979) jako Joe Diamond
Łowca (1980) jako Ritchie Blumenthal
Salamandra (1981) jako Leporello
Pieśń kata (1982) jako Vern Damico
Krzysztof Kolumb (1985; serial TV) jako o. Hernando DeTalavera
Twardziele (1986) jako Leon B. Little
Wariatka (1987) jako dr Herbert A. Morrison
Ojciec chrzestny III (1990) jako Don Altobello
Dwóch Jake’ów (1990) jako Cotton Weinberger
Obsesja (1992) jako George Lieberhoff
Mroki miasta (1992) jako Peck
Artykuł 99 (1992) jako Sam Abrams
Zbyt wiele (1995) jako Sheldon
Partner (1996) jako Donald Fallon
Zakazany owoc (2000) jako rabin Lewis
Rzeka tajemnic (2003) jako pan Loonie
Holiday (2006) jako Arthur Abbott
Blef (2006) jako Noah Dietrich
Maminsynek (2007) jako Seymour Warburton
Zakochany Nowy Jork (2009) jako Abe
Autor widmo (2010) jako staruszek mieszkający przy winnicy
Wall Street: Pieniądz nie śpi (2010) jako Jules Steinhardt

Gościnnie wystąpił w serialach telewizyjnych; m.in.: Kojak, Autostrada do nieba, Prawnicy z Miasta Aniołów, Prawo i porządek, Ostry dyżur, Whoopi, Siostra Jackie.

Nagrody

Nagroda Akademii Filmowej 2011: Oscar honorowy za całokształt twórczości

Przypisy

↑ RobertR. Berkvist RobertR., Eli Wallach, Multifaceted Actor, Dies at 98 [online], nytimes.com, 25 czerwca 2014 [dostęp 2014-06-25] (ang.).
↑ MichaelM. Cieply MichaelM., The Older Side of Hollywood Gets Its Due, „The New York Times”, 14 listopada 2010, ISSN 0362-4331 [dostęp 2023-11-12] (ang.).
↑ Eli Wallach nie żyje. Aktor znany z "Siedmiu wspaniałych" miał 98 lat [online], Onet Kultura, 25 czerwca 2014 [dostęp 2023-11-12] (pol.).
↑ Eli Wallach nie żyje. Grał u Sergio Leone, Coppoli, Polańskiego i Kazana [online], TVN24, 25 czerwca 2014 [dostęp 2023-11-12] (pol.).

Linki zewnętrzne

Zdjęcia z promocji książki: „The Good, the Bad, and Me: In My Anecdotage”. cinemastrikesback.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-16)].
The Bookwrap video interviews
Eli Wallach w bazie IMDb (ang.)
Eli Wallach w bazie Filmweb
Eli Wallach w bazie Notable Names Database (ang.)

[NYT-1] RobertR. Berkvist RobertR., Eli Wallach, Multifaceted Actor, Dies at 98 [online], nytimes.com, 25 czerwca 2014 [dostęp 2014-06-25] (ang.).

[2] MichaelM. Cieply MichaelM., The Older Side of Hollywood Gets Its Due, „The New York Times”, 14 listopada 2010, ISSN 0362-4331 [dostęp 2023-11-12] (ang.).

[3] Eli Wallach nie żyje. Aktor znany z "Siedmiu wspaniałych" miał 98 lat [online], Onet Kultura, 25 czerwca 2014 [dostęp 2023-11-12] (pol.).

[4] Eli Wallach nie żyje. Grał u Sergio Leone, Coppoli, Polańskiego i Kazana [online], TVN24, 25 czerwca 2014 [dostęp 2023-11-12] (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

1926–1950	Warner Bros. / Charlie Chaplin (1928) Walt Disney (1932) Shirley Temple (1934) D.W. Griffith (1935) The March of Time / W. Howard Greene i Harold Rosson (1936) Edgar Bergen / W. Howard Greene / Museum of Modern Art Film Library / Mack Sennett (1937) J. Arthur Ball / Walt Disney / Deanna Durbin i Mickey Rooney / Gordon Jennings, Jan Domela, Devereaux Jennings, Irmin Roberts, Art Smith, Farciot Edouart, Loyal Griggs, Loren L. Ryder, Harry D. Mills, Louis Mesenkop, Walter Oberst / Oliver T. Marsh i Allen Davey / Harry Warner (1938) Douglas Fairbanks / Judy Garland / William Cameron Menzies / Motion Picture Relief Fund (Jean Hersholt, Ralph Morgan, Ralph Block, Conrad Nagel) / Technicolor Company (1939) Bob Hope / Nathan Levinson (1940) Walt Disney, William Garity, John N. A. Hawkins i RCA Manufacturing Company / Leopold Stokowski i jego współpracownicy / Rey Scott / Ministrowie informacji Wielkiej Brytanii (1941) Charles Boyer / Noël Coward / Metro-Goldwyn-Mayer (1942) George Pal (1943) Bob Hope / Margaret O’Brien (1944) Republic Studio, Daniel J. Bloomberg i Republic Studio Sound Department / Walter Wanger / The House I Live In / Peggy Ann Garner (1945) Harold Russell / Laurence Olivier / Ernst Lubitsch / Claude Jarman Jr. (1946) James Baskett / Thomas Armat, William Nicholas Selig, Albert E. Smith i George Kirke Spoor / Bill and Coo / Dzieci ulicy (1947) Walter Wanger / Monsieur Vincent / Sid Grauman / Adolph Zukor (1948) Jean Hersholt / Fred Astaire / Cecil B. DeMille / Złodzieje rowerów (1949) Louis B. Mayer / George Murphy / Mury Malapagi (1950)
1951–1975	Gene Kelly / Rashōmon (1951) Merian C. Cooper / Bob Hope / Harold Lloyd / George Mitchell / Joseph M. Schenck / Zakazane zabawy (1952) 20th Century-Fox Film Corporation / Bell & Howell Company / Joseph Breen / Pete Smith (1953) Bausch & Lomb Optical Company / Danny Kaye / Kemp Niver / Greta Garbo / Jon Whiteley / Vincent Winter / Wrota piekieł (1954) Samuraj (1955) Eddie Cantor (1956) Society of Motion Picture and Television Engineers / Broncho Billy Anderson / Charles Brackett / B.B. Kahane (1957) Maurice Chevalier (1958) Buster Keaton / Lee De Forest (1959) Gary Cooper / Stan Laurel / Hayley Mills (1960) William L. Hendricks / Fred L. Metzler / Jerome Robbins (1961) William J. Tuttle (1964) Bob Hope (1965) Yakima Canutt / Y. Frank Freeman (1966) Arthur Freed (1967) John Chambers / Onna White (1968) Cary Grant (1969) Lillian Gish / Orson Welles (1970) Charlie Chaplin (1971) Charles S. Boren / Edward G. Robinson (1972) Henri Langlois / Groucho Marx (1973) Howard Hawks / Jean Renoir (1974) Mary Pickford (1975)
1976–2000	Margaret Booth (1977) Walter Lantz / Laurence Olivier / King Vidor / Museum of Modern Art Department of Film (1978) Hal Elias / Alec Guinness (1979) Henry Fonda (1980) Barbara Stanwyck (1981) Mickey Rooney (1982) Hal Roach (1983) James Stewart / National Endowment for the Arts (1984) Paul Newman / Alex North (1985) Ralph Bellamy (1986) Eastman Kodak Company / National Film Board of Canada (1988) Akira Kurosawa (1989) Sophia Loren / Myrna Loy (1990) Satyajit Ray (1991) Federico Fellini (1992) Deborah Kerr (1993) Michelangelo Antonioni (1994) Kirk Douglas / Chuck Jones (1995) Michael Kidd (1996) Stanley Donen (1997) Elia Kazan (1998) Andrzej Wajda (1999) Jack Cardiff / Ernest Lehman (2000)
2001–2025	Sidney Poitier / Robert Redford (2001) Peter O’Toole (2002) Blake Edwards (2003) Sidney Lumet (2004) Robert Altman (2005) Ennio Morricone (2006) Robert F. Boyle (2007) Lauren Bacall / Roger Corman / Gordon Willis (2009) Kevin Brownlow / Jean-Luc Godard / Eli Wallach (2010) James Earl Jones / Dick Smith (2011) D.A. Pennebaker / Hal Needham / George Stevens Jr. (2012) Angela Lansbury / Steve Martin / Piero Tosi (2013) Jean-Claude Carrière / Hayao Miyazaki / Maureen O’Hara (2014) Spike Lee / Gena Rowlands (2015) Jackie Chan / Lynn Stalmaster / Anne V. Coates / Frederick Wiseman (2016) Charles Burnett / Owen Roizman / Donald Sutherland / Agnès Varda (2017) Marvin Levy / Lalo Schifrin / Cicely Tyson (2018) David Lynch / Wes Studi / Lina Wertmüller (2019) Samuel L. Jackson / Elaine May / Liv Ullmann (2021) Euzhan Palcy / Diane Warren / Peter Weir (2022) Angela Bassett / Mel Brooks / Carol Littleton (2023)