Chwaliszów

Chwaliszów
	wieś
	; Dom przysłupowy, obecnie nr 94 (fotografia z 1936)
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	wałbrzyski
Gmina	Stare Bogaczowice
Liczba ludności (III 2011)	471
Strefa numeracyjna	74
Kod pocztowy	58-312
Tablice rejestracyjne	DBA, DB
SIMC	0855210
	Położenie na mapie Polski Chwaliszów
	Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Chwaliszów
	Położenie na mapie powiatu wałbrzyskiego Chwaliszów
	Położenie na mapie gminy Stare Bogaczowice Chwaliszów
	50°51′29″N 16°13′26″E/50,858056 16,223889
	Multimedia w Wikimedia Commons

Chwaliszów (niem. Quolsdorf) – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie wałbrzyskim, w gminie Stare Bogaczowice, w dolinie rzeki Strzegomki, na granicy Pogórza Wałbrzyskiego i Pogórza Bolkowskiego, która to płynie tu dość głęboką doliną, mając miejscami przełomowy charakter. Strzegomka we wsi łączy się z Czyżynką. Wieś graniczy z Książańskim Parkiem Krajobrazowym.

Podział administracyjny

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa wałbrzyskiego.

Zabudowa

Jest to przykład miejscowości łańcuchowej (około 4 km długości). Znajduje się w niej najstarszy dom mieszkalny na Dolnym Śląsku. Jest to pruski mur pochodzący z 1578 roku. Pod numerem 94 znajduje się dom przysłupowy, zwany łużyckim, charakterystyczny dla przygranicznych rejonów Saksonii, Dolnego Śląska, Łużyc, Czech i Szwajcarii Saksońskiej.

Demografia

W 2001 roku na terenie wsi mieszkało 423 osoby. Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) liczyła 471 mieszkańców^[2].

Turystyka

Przez wieś przebiega kilka ważnych szlaków turystycznych, są to m.in.:

Infrastruktura

Miejscowość ta jest skanalizowana, posiada wodociąg oraz oczyszczalnię ścieków o przepustowości 600 m³/h, oddaną do użytku we wrześniu 2006 roku. Przez wieś przebiega droga wojewódzka nr 375. Na terenie wsi prowadzona jest świetlica środowiskowa. W północnej części miejscowości znajduje się południowy brzeg sztucznego Jeziora Dobromierz utworzonego na rzece Strzegomce.

Historia

Widok na dolną część wsi zwaną Chwaliszowem Górnym, zdjęcie z ok. 1910

Książański Park Krajobrazowy w Chwaliszowie

Wieś jest po raz pierwszy wymieniona w dokumentach z 1228 roku, w aktach związanych z założeniem klasztoru henrykowskiego. W księdze henrykowskiej mowa jest o tym, że książę Henryk I Brodaty podarował klasztorowi 50 łanów w Chwaliszowie. Nadanie to miało miejsce 6 czerwca 1228, z okazji poświęcenia dwóch ołtarzy w kościele henrykowskim, przy okazji potwierdzenia wcześniejszej darowizny zmarłego w 1227 roku kanonika Mikołaja konwentowi henrykowskiemu. Wspomniane nadanie wymienione jest ponownie w dokumencie księcia Bolka II z 1263 roku oraz w dokumencie biskupa Tomasza I z tegoż roku. Wiadomo również, że w 1263 roku wieś była lokowana na prawie niemieckim. W dokumencie z 1265 roku wymieniony był sołtys Theodor. W 1292 roku Chwaliszów wraz ze Starymi Bogaczowicami przekazany został konwentowi cysterskiemu w Krzeszowie, które to nadanie potwierdzone było w dokumentach księcia Bolka I również w latach 1293 i w 1299 Bolko I pozostawił sobie jednak prawo książęce do wsi. Po 1300 roku posiadłości we wsiach były przez cystersów rozszerzane.

W 1547 roku opat krzeszowski Johann V zastawił Stare i Nowe Bogaczowice oraz Chwaliszów radcy cesarskiemu Hansowi von Schaffgotsch; w 1571 roku opat Krzeszowa Christoph Scholtz odkupił te miejscowości od Hansa Schaffgotscha – miejscowość stała się ponownie własnością klasztorną. W okresie wojny siedmioletniej 2-krotnie zakładane były w miejscowości kwatery polowe wojsk pruskich. Poprzez przynależność do dóbr klasztoru krzeszowskiego historia wsi jest zbieżna z historią konwentu oraz innych okolicznych posiadłości cysterskich. Chwaliszów zawsze należał do parafii w Starych Bogaczowicach. Po sekularyzacji dóbr klasztornych w 1810 roku włość cysterska (1180 ha gruntów) przeszła na własność skarbu państwa. W Chwaliszowie, podobnie jak w okolicznych miejscowościach rozwijało się tkactwo lnu.

Zabytki

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisany jest^[4]:

dom, ul. Główna 94^[5], z XVI w. (1578 r.)

Przypisy

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 16926
↑ ^a ^b GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 161 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 189. [dostęp 2012-10-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].
↑ M. Staffa w książce Góry Wałbrzyskie... na stronie 144 jako dom szachulcowy podaje nr 94

Bibliografia

Góry Wałbrzyskie, Podgórze Wałbrzyskie, Pogórze Bolkowskie, Słownik geografii turystycznej Sudetów, tom 10, pod red. M. Staffy, Wrocław 2005, ss. 142-4

Linki zewnętrzne

www.starebogaczowice.ug.gov.pl
Chwaliszów - Quolsdorfna portalu polska-org.pl

[prng-1] Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 16926

[GUS-2] GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.

[3] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 161 [zarchiwizowane 2022-10-26] .

[4] Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 189. [dostęp 2012-10-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].

[5] M. Staffa w książce Góry Wałbrzyskie... na stronie 144 jako dom szachulcowy podaje nr 94

[2]

[3]

[1]

[4]

[5]

Wsie	Chwaliszów Cieszów Gostków Jabłów Lubomin Nowe Bogaczowice Stare Bogaczowice Struga
Przysiółki wsi	Cisów Podgórna Wrony