Ch-101/102
 Pociski Ch-101 pod skrzydłami samolotu Tu-95MSM | |
| Państwo | |
|---|---|
| Rodzaj |
powietrze-ziemia |
| Przeznaczenie |
lotniczy pocisk manewrujący |
| Długość |
7,45 m[1] |
| Średnica |
0,74 m[1] |
| Rozpiętość |
3 m[1] |
| Masa |
ok. 2200–2400 kg[1] |
| Napęd |
silnik turboodrzutowy |
| Prędkość |
do 270 m/s (972 km/h)[1] |
| Zasięg |
ok. 4500–5500 km (przybliżony)[1] |
| Naprowadzanie |
inercyjne + satelitarne + mapowanie terenu + optoelektroniczne |
| Masa głowicy |
ok. 400 kg[1] |
| Typ głowicy |
• konwencjonalna (Ch-101) |
| Użytkownicy | |
| Rosja | |
Ch-101 i Ch-102 (ros. Х-101, Х-102, ang. Kh-101/102[2]) – rosyjski strategiczny pocisk manewrujący powietrze-ziemia z głowicą konwencjonalną (Ch-101) lub jądrową (Ch-102), o cechach obniżonej wykrywalności.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Projektowanie nowego pocisku manewrującego dużego zasięgu przenoszonego przez rosyjskie lotnictwo strategiczne podjęto w biurze konstrukcyjnym Raduga w Dubnej w 1991 roku, jeszcze za czasów istnienia ZSRR[3]. Od początku przewidziano wersję bazową z głowicą konwencjonalną Ch-101 i wersję z głowicą jądrową Ch-102 (pierwotnie Ch-101M). Początkowo napęd miał stanowić silnik śmigłowentylatorowy (propfan) z dwoma przeciwbieżnymi śmigłami pchającymi zamontowanymi w tyle kadłuba[3]. Według danych projektowych, pocisk miał mieć masę 2,2–2,4 t i przenosić 400-kilogramową głowicę bojową lub głowicę termojądrową, osiągając zasięg do 4000 km w wersji konwencjonalnej lub 5000 km w lżejszej wersji jądrowej[3]. W połowie lat 90. dla obniżenia kosztów zdecydowano jednak zrezygnować z wymagającego dalszych prac silnika śmigłowentylatorowego R128-300, projektowanego przez biuro AMNTK Sojuz z Moskwy, i zastosować zwykły silnik turboodrzutowy[3].
Brak jest pewnych informacji z dalszego przebiegu prac konstrukcyjnych i prób[4]. Prawdopodobnie pierwsze próby odpalania pocisków odbyły się w 2004 roku, kiedy zaobserwowano przystosowany do nich samolot Tu-95MS nr 01[4]. Wyrzutnia bębnowa dla samolotu Tu-160, wykonana w 2004 roku, ukończyła próby państwowe w lipcu 2007 roku[4]. Prawdopodobnie w 2008 roku zamówiono pierwszą partię seryjnych pocisków; przypuszcza się, że wykonano je w latach 2010–2011[4]. Dopiero w latach 2010–2011 uruchomiona została produkcja wyrzutni bębnowych dla Tu-160 (w Zakładzie Budowy Maszyn im. Kalinina w Jekaterynburgu) i pylonów podskrzydłowych dla Tu-95MS (w zakładach Berijew w Taganrogu)[4]. Prawdopodobnie same pociski produkowane są przez biuro Raduga[4]. Przynajmniej do 2012 roku ujawniono oficjalnie w Rosji jedynie informacje o zamówieniu wersji z głowicą jądrową Ch-102[4], jednakże późniejsze działania lotnictwa rosyjskiego ujawniły posiadanie pocisków z głowicą konwencjonalną[5].
Opis
[edytuj | edytuj kod]
Kadłub pocisków Ch-101/102 wykonany jest z zastosowaniem technik obniżenia wykrywalności (stealth) – ma spłaszczony przekrój poprzeczny i powierzchnie boczne[4]. Skuteczna powierzchnia odbicia określana jest w publikacjach jako 0,01 m²[6]. Skrzydła przed startem są złożone wzdłuż pod kadłubem, po rozłożeniu mają niewielki skos oraz znaczny wznios dodatni[7]. Napęd stanowi silnik turboodrzutowy oznaczony izdielije 50 (wyrób 50), z rodziny silników TRDD-50 konstrukcji OMKB w Omsku[8]. Silnik umieszczony pod częścią ogonową wysuwany jest tuż przed startem w dół. Możliwe, że zastosowano rozwiązanie opatentowane przez biuro Raduga w postaci miękkiego zbiornika paliwa w komorze silnika, który jest napełniany paliwem z instalacji samolotu po wysunięciu silnika, dla zwiększenia zasięgu[7]. Dane techniczne pocisków nie zostały ujawnione oficjalnie. W publikacjach podawane są dane dotyczące prędkości maksymalnej 250–270 m/s (900–972 km/h) i marszowej 190–200 m/s (684–720 km/h)[1]. Niektóre publikacje sugerują, że głowica konwencjonalna o masie ok. 400 kg jest dwuczęściowa i jedna jej część może być zrzucona na inny cel[6].
System kierowania, zaadaptowany również do lżejszych pocisków Ch-555, łączy układ nawigacji bezwładnościowej, odbiornik nawigacji satelitarnej SN-99 (konstrukcji rosyjskiego KB NAVIS z Moskwy), system śledzenia profilu terenu z radiowysokościomierzem oraz optoelektroniczny system rozpoznawania terenu Otblesk-U (konstrukcji instytutu CNIIAG z Moskwy)[3]. System Otblesk porównuje obraz celu w końcowej fazie lotu ze zdjęciami[3]. Celność pocisku (CEP) określana jest według źródeł rosyjskich na 5–6 m[1], według źródeł zachodnich na 10–20 m[9].
Pociski Ch-101/102 przenoszone są przez zmodernizowane w tym celu bombowce odrzutowe Tu-160 i turbośmigłowe Tu-95MS. W przypadku Tu-160 zastosowano nowe dłuższe obrotowe sześciopozycyjne wyrzutnie bębnowe 9A-829K3 w dwóch komorach bombowych – łącznie przenosi 12 pocisków wewnątrz kadłuba[7]. Samoloty Tu-95MS przenoszą pociski tej rodziny tylko na podwieszeniach zewnętrznych: osiem pocisków na czterech pylonach podskrzydłowych z belkami katapultowymi AKU-5M, gdyż długość pocisków jest zbyt duża, by możliwe było przenoszenie ich w komorze bombowej Tu-95[7].
Użycie
[edytuj | edytuj kod]Pociski używane są wyłącznie przez lotnictwo strategiczne Rosji. Pociski Ch-101 zadebiutowały bojowo razem z pociskami Ch-555 po raz pierwszy 17 listopada 2015 roku na cele w Syrii, po katastrofie rosyjskiego samolotu Airbus A321 uznanego przez Rosję za zamach terrorystyczny[5].
Pociski Ch-101 były następnie używane bojowo podczas inwazji Rosji na Ukrainę w 2022 roku, głównie w atakach na ukraińskie miasta[10]. 24 marca 2024 rakieta tego typu przeleciała nad Oserdowem.[11]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i Х-101/102, крылатые ракеты. „Orużyje Rossii”, 16 marca 2022. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ros.).
- ↑ Kh-101 / Kh-102 [online], www.globalsecurity.org [dostęp 2022-11-15].
- ↑ a b c d e f Butowski 2012 ↓, s. 61.
- ↑ a b c d e f g h Butowski 2012 ↓, s. 64.
- ↑ a b Andrzej Hładij: Bombowce Tu-95 i Tu-160 po raz pierwszy w boju. Odwet za zamach na Airbusa. defence24.pl, 17 listopada 2015. [dostęp 2017-09-27].
- ↑ a b Х-101/102. Ugołok Nieba, 2011. (ros.).
- ↑ a b c d Butowski 2012 ↓, s. 65.
- ↑ Butowski 2012 ↓, s. 61, 65.
- ↑ Sebastien Roblin: Video and Pictures: Russia Has Unleashed Its Cruise Missile Arsenal on Ukraine. 19FortyFive, 2022-03-10. [dostęp 2022-10-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-06-26)]. (ang.).
- ↑ Jakub Palowski: Setki rosyjskich rakiet przeciwko Ukrainie. Z powietrza, morza… i Białorusi. Defence 24, 2022-03-08. [dostęp 2022-10-02].
- ↑ Ważne słowa gen. Kukuły o rosyjskiej rakiecie. "Intencjonalne działanie" [online], wydarzenia.interia.pl [dostęp 2024-03-25] (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Piotr Butowski. Modernizacja rosyjskich bombowców strategicznych. „Nowa Technika Wojskowa”. 6/2012, czerwiec 2012. Warszawa: Magnum-X.