Brahman: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana]

Usunięta treść Dodana treść

Jednokolumnowy

Aktualna wersja na dzień 19:53, 14 paź 2024

Brahman (sanskryt ब्रह्मन्) – w hinduizmie to absolut, najwyższy, osobowy, posiadający cechę wieczności (sat). Upaniszady wyjaśniają szerzej pojęcie Brahmana. W Bhagawadgicie wspomniany jako najwyższa postać, zniszczalna. W wedancie określenie wskazujące na Absolutną Rzeczywistość^[1].

Etymologia

Sanskryckie słowo brahman wywodzi się od rdzenia bṛh posiadającego znaczenia zyskiwanie mocy-sił, tężenie^[2]. Z sanskrytu oznacza też wzrastanie, przeobrażanie się, nabieranie siły, rozwój i rozszerzenie^{[potrzebny przypis]}.

Terminologia

Wyróżnia się dwa aspekty Brahmana: nirgunabrahman i sagunabrahman.

Nirguna

To bezpostaciowa, pozbawiona atrybutów najwyższa substancja przenikająca wszechświat i podtrzymująca go. Absolutna wewnętrzna treść wszechświata^[3].

Saguna

Sagunabrahman to manifestacja nirgunabrahmana pod dowolną formą. Uważany jest wtedy za symbol nirgunabrahmana i służy kultowi religijnemu. Hinduiści dedykują swe bhakti sagunabrahmanowi – najczęściej Wisznu, Śiwie lub Dewi.

Wedy

W wedach obrazem mitycznym brahmana jest skambha – centralna oś świata^[4].

Według wisznuitów

Wisznuici uważają go za bezosobowy, przenikający całe materialne stworzenie blask, zwany brahmadźjoti, który emanuje Bhagawan, absolutna całość, ostateczne źródło wszystkiego. Z Niego wszystko emanuje i jest utrzymywane. I w końcu wszystko wchodzi w Niego^[5].

Brahman, paramatma i bhagawan są jakościowo jednym i tym samym^[6].

Trzy koncepcje Brahmana: prakryti jest Brahmanem jako pole działania, Brahmanem jest też dźiwa (dusza indywidualna), która próbuje kontrolować naturę materialną, i Brahmanem jest również kontroler ich obu, który jest rzeczywistym kontrolerem. Wyróżnia się pięć stopni realizacji Brahmana, które nazywa się brahma puccham. Trzy pierwsze spośród nich – annamaya, pranamaya i gjanamaja – związane są z polem działania żywej istoty. Transcendentalnym do wszystkich tych pól działania jest Wisznu, który nazywany jest anandamaja.

Według Śankary

Śankara uważał, że Brahman to niewidzialna, wieczna i niezmienna rzeczywistość. Według niego doświadczamy jej poprzez czas, wielość oraz zmianę. Wiedzy o nim nie możemy zyskać z doświadczenia. Prawdziwą wiedzę o nim możemy zyskać poprzez zrozumienie, że jesteśmy jego częściami, natomiast nie osobnymi jednostkami.

Śankara sądził, że posiadamy w pewnym stopniu jego bezpośrednią intuicję, która jest Brahmanem.

Zobacz też

Przypisy

↑ Słownik/Brahman. W: Swami Muktananda: Dokąd idziesz? Przewodnik podróży duchowej wraz ze słownikiem ważnych pojęć, terminów, osób.. Wprowadzenie Swami Durgananda, Przekład KT. Wyd. 1. Wrocław: Rękodzielnia Arhat, 2002, s. 138. ISBN 83-85358-55-0.
↑ Acta Universitatis Wratislaviensis 1465 Classica Wratislaviensia XVI, Wrocław 1993, „Śakti” w „Jogasutrach” i „Jogabhaszji” do nich 8.
↑ Próby określenia Absolutu. W: Andrzej Szyszko-Bohusz: Hinduizm, buddyzm, islam. Wyd. 1. Wrocław: Ossolineum, 1990, s. 37. ISBN 83-04-03162-0.
↑ Symbolizm i gnoza w Upaniszadach. W: Andrzej Szyszko-Bohusz: Hinduizm, buddyzm, islam. Wyd. 1. Wrocław: Ossolineum, 1990, s. 42. ISBN 83-04-03162-0.
↑ Bhagawatapurana. Canto 1, 1.01. Stworzenie. Bhaktiwedanta Swami Prabhupada. The Bkaktivedanta Book Trust.
↑ Bhagawatapurana. Canto 1, 2.11. Stworzenie. Bhaktiwedanta Swami Prabhupada. The Bkaktivedanta Book Trust.

Bibliografia

Filozofowie. 100 największych myślicieli w dziejach świata, Peter J. King, wydanie polskie: Elipsa, 2006.

Linki zewnętrzne

Brahman (ang.), Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-12].

[1] Słownik/Brahman. W: Swami Muktananda: Dokąd idziesz? Przewodnik podróży duchowej wraz ze słownikiem ważnych pojęć, terminów, osób.. Wprowadzenie Swami Durgananda, Przekład KT. Wyd. 1. Wrocław: Rękodzielnia Arhat, 2002, s. 138. ISBN 83-85358-55-0.

[2] Acta Universitatis Wratislaviensis 1465 Classica Wratislaviensia XVI, Wrocław 1993, „Śakti” w „Jogasutrach” i „Jogabhaszji” do nich 8.

[3] Próby określenia Absolutu. W: Andrzej Szyszko-Bohusz: Hinduizm, buddyzm, islam. Wyd. 1. Wrocław: Ossolineum, 1990, s. 37. ISBN 83-04-03162-0.

[4] Symbolizm i gnoza w Upaniszadach. W: Andrzej Szyszko-Bohusz: Hinduizm, buddyzm, islam. Wyd. 1. Wrocław: Ossolineum, 1990, s. 42. ISBN 83-04-03162-0.

[5] Bhagawatapurana. Canto 1, 1.01. Stworzenie. Bhaktiwedanta Swami Prabhupada. The Bkaktivedanta Book Trust.

[6] Bhagawatapurana. Canto 1, 2.11. Stworzenie. Bhaktiwedanta Swami Prabhupada. The Bkaktivedanta Book Trust.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
+{{Nie mylić z|[[Brahma|Brahmą]] ani [[Bramin]]em}}
-'''Brahman''' ([[sanskryt]] ब्राह्मण) – w filozofii indyjskiej i [[hinduizm]]ie bezosobowy aspekt [[Absolut]]u posiadający w pełni cechę wieczności (''[[sat]]'').
+'''Brahman''' ([[sanskryt]] ब्रह्मन्) – w [[hinduizm]]ie to [[absolut]], najwyższy, osobowy, posiadający cechę wieczności (sat). ''[[Upaniszady]]'' wyjaśniają szerzej pojęcie Brahmana. W [[Bhagawadgita|''Bhagawadgicie'']] wspomniany jako najwyższa postać, zniszczalna. W [[wedanta|wedancie]] określenie wskazujące na Absolutną Rzeczywistość<ref>{{cytuj książkę|autor= Swami Muktananda|autor link= Muktananda|inni= Wprowadzenie Swami Durgananda, Przekład KT
+|tytuł= Dokąd idziesz? Przewodnik podróży duchowej wraz ze słownikiem ważnych pojęć, terminów, osób.
+|wydanie= 1|wydawca= Rękodzielnia Arhat|miejsce= Wrocław|rok= 2002
+|strony=138|rozdział=Słownik/Brahman|autor r= |isbn= 83-85358-55-0|cytat=}}</ref>.
 == Etymologia ==
-[[Sanskryt|Sanskryckie]] słowo ''brahman'' wywodzi się od [[Rdzeń (językoznawstwo)|rdzenia]] ''bṛh'' posiadającego znaczenia ''zyskiwanie mocy-sił'', ''tężenie''<ref>Acta Universitatis Wratislaviensis 1465 Classica Wratislaviensia XVI, Wrocław 1993, "Śakti" w "Jogasutrach" i "Jogabhaszji" do nich 8</ref>.
+[[Sanskryt|Sanskryckie]] słowo ''brahman'' wywodzi się od [[Rdzeń (językoznawstwo)|rdzenia]] ''bṛh'' posiadającego znaczenia ''zyskiwanie mocy-sił'', ''tężenie''<ref>Acta Universitatis Wratislaviensis 1465 Classica Wratislaviensia XVI, Wrocław 1993, „Śakti” w „Jogasutrach” i „Jogabhaszji” do nich 8.</ref>. Z [[sanskryt]]u oznacza też wzrastanie, przeobrażanie się, nabieranie siły, rozwój i rozszerzenie{{Fakt|data=2010-05}}.
-Z [[sanskryt]]u oznacza też wzrastanie, przeobrażanie się, nabieranie siły, rozwój i rozszerzenie{{Fakt|data=2010-05}}.
 == Terminologia ==
 Wyróżnia się dwa aspekty Brahmana: [[nirgunabrahman]] i [[sagunabrahman]].
 === Nirguna ===
-To bezpostaciowa, pozbawiona atrybutów najwyższa substancja przenikająca wszechświat i podtrzymująca go. Absolutna wewnętrzna treść [[wszechświat]]a<ref>{{cytuj książkę
+To bezpostaciowa, pozbawiona atrybutów najwyższa substancja przenikająca wszechświat i podtrzymująca go. Absolutna wewnętrzna treść [[wszechświat]]a<ref>{{cytuj książkę |nazwisko= Szyszko-Bohusz|imię= Andrzej|autor link=Andrzej Szyszko-Bohusz |tytuł= Hinduizm, buddyzm, islam |url= |wydanie= 1|wydawca= [[Zakład Narodowy im. Ossolińskich|Ossolineum]]|miejsce= Wrocław|rok= 1990 |strony= 37|rozdział= Próby określenia Absolutu|isbn= 83-04-03162-0|język = |data dostępu =}}</ref>.
-|nazwisko= Szyszko-Bohusz|imię= Andrzej|autor link=Andrzej Szyszko-Bohusz |inni= |tytuł= Hinduizm, buddyzm, islam
-|url= |wydanie= 1|wydawca= [[Zakład Narodowy im. Ossolińskich|Ossolineum]]|miejsce= Wrocław|rok= 1990
-|strony= 37|rozdział= Próby okreslenia Absolutu|id = |isbn= 83-04-03162-0|oclc= |doi= |cytat= |język = |data dostępu = }}</ref>.
 === Saguna ===
-Saguna-brahman to manifestacja Nirguna brahmana pod dowolną formą. Uważany jest wtedy za symbol Nirguna-brahmana i służy kultowi religijnemu. Hinduiści dedykują swe [[bhakti]] Saguna-brahmanowi - najczęściej [[Wisznu]], [[Śiwa|Śiwie]] lub [[Dewi]].
+Sagunabrahman to manifestacja nirgunabrahmana pod dowolną formą. Uważany jest wtedy za symbol nirgunabrahmana i służy kultowi religijnemu. Hinduiści dedykują swe [[bhakti]] sagunabrahmanowi – najczęściej [[Wisznu]], [[Śiwa|Śiwie]] lub [[Dewi]].
 == Wedy ==
-W [[Wedy|wedach]] obrazem mitycznym brahmana jest [[skambha]] - centralna [[Axis mundi|oś świata]]<ref>{{cytuj książkę
+W [[Wedy|wedach]] obrazem mitycznym brahmana jest [[skambha]] – centralna [[Axis mundi|oś świata]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko= Szyszko-Bohusz|imię= Andrzej|autor link=Andrzej Szyszko-Bohusz |tytuł= Hinduizm, buddyzm, islam |url= |wydanie= 1|wydawca= [[Zakład Narodowy im. Ossolińskich|Ossolineum]]|miejsce= Wrocław|rok= 1990 |strony= 42|rozdział=Symbolizm i gnoza w Upaniszadach |isbn= 83-04-03162-0|język = |data dostępu =}}</ref>.
-|nazwisko= Szyszko-Bohusz|imię= Andrzej|autor link=Andrzej Szyszko-Bohusz |inni= |tytuł= Hinduizm, buddyzm, islam
-|url= |wydanie= 1|wydawca= [[Zakład Narodowy im. Ossolińskich|Ossolineum]]|miejsce= Wrocław|rok= 1990
-|strony= 42|rozdział=Symbolizm i gnoza w Upaniszadach
-|id = |isbn= 83-04-03162-0|oclc= |doi= |cytat= |język = |data dostępu = }}</ref>.
 == Według wisznuitów ==
-[[Wisznuizm|Wisznuici]] uważają go za przenikający całe materialne stworzenie [[Blask (estetyka)|blask]], którym emanuje [[Bhagawan]]. Trzy koncepcje Brahmana: [[Prakryti]] jest Brahmanem jako pole działania, Brahmanem jest też [[dźiwa]] ([[Dusza (religia)|dusza]] indywidualna), która próbuje kontrolować naturę materialną, i Brahmanem jest również kontroler ich obu, który jest rzeczywistym kontrolerem. Wyróżnia się pięć stopni realizacji Brahmana, które nazywa się ''brahma puccham''. Trzy pierwsze spośród nich – ''annamaya'', ''pranamaya'' i ''gjanamaja'' – związane są z polem działania żywej istoty. Transcendentalnym do wszystkich tych pól działania jest [[Wisznu]], który nazywany jest ''anandamaja''.
+[[Wisznuizm|Wisznuici]] uważają go za bezosobowy, przenikający całe materialne stworzenie [[Blask (estetyka)|blask]], zwany ''brahmadźjoti'', który emanuje [[Bhagawan]], absolutna całość, ostateczne źródło wszystkiego. Z Niego wszystko emanuje i jest utrzymywane. I w końcu wszystko wchodzi w Niego<ref>[[Bhagawatapurana]]. Canto 1, 1.01. Stworzenie. [[Bhaktiwedanta Swami Prabhupada]]. The Bkaktivedanta Book Trust.</ref>.
+Brahman, [[paramatma]] i [[bhagawan]] są jakościowo jednym i tym samym<ref>[[Bhagawatapurana]]. Canto 1, 2.11. Stworzenie. [[Bhaktiwedanta Swami Prabhupada]]. The Bkaktivedanta Book Trust.</ref>.
+Trzy koncepcje Brahmana: [[prakryti]] jest Brahmanem jako pole działania, Brahmanem jest też [[dźiwa]] ([[Dusza (religia)|dusza]] indywidualna), która próbuje kontrolować naturę materialną, i Brahmanem jest również kontroler ich obu, który jest rzeczywistym kontrolerem. Wyróżnia się pięć stopni realizacji Brahmana, które nazywa się ''brahma puccham''. Trzy pierwsze spośród nich – ''annamaya'', ''pranamaya'' i ''gjanamaja'' – związane są z polem działania żywej istoty. Transcendentalnym do wszystkich tych pól działania jest [[Wisznu]], który nazywany jest ''anandamaja''.
 == Według Śankary ==
-[[Adi Śankara|Śankara]] uważał, że Brahman to niewidzialna, wieczna i niezmienna rzeczywistość. Według niego doświadczamy jej poprzez czas, wielość oraz zmianę. Wiedzy o nim nie możemy zyskać z doświadczenia. Prawdziwą wiedzę o nim możemy zyskać poprzez zrozumienie, że jesteśmy jego częściami, natomiast '''nie''' osobnymi jednostkami.
+[[Adi Śankara|Śankara]] uważał, że Brahman to niewidzialna, wieczna i niezmienna rzeczywistość. Według niego doświadczamy jej poprzez czas, wielość oraz zmianę. Wiedzy o nim nie możemy zyskać z doświadczenia. Prawdziwą wiedzę o nim możemy zyskać poprzez zrozumienie, że jesteśmy jego częściami, natomiast ''nie'' osobnymi jednostkami.
 Śankara sądził, że posiadamy w pewnym stopniu jego bezpośrednią intuicję, która jest Brahmanem.
+== Zobacz też ==
+* [[atman]]
+* [[Brahma]]
+* [[Śabdabrahman]]
+== Przypisy ==
 {{Przypisy}}
 == Bibliografia ==
-* ''Filozofowie. 100 największych myślicieli w dziejach świata'', Peter J. King, wydanie polskie: Elipsa, 2006
+* ''Filozofowie. 100 największych myślicieli w dziejach świata'', Peter J. King, wydanie polskie: Elipsa, 2006.
+== Linki zewnętrzne ==
+* {{paywall}} ''[https://www.rep.routledge.com/articles/thematic/brahman/v-1 Brahman]'' {{lang|en}}, [[Routledge Encyclopedia of Philosophy]], rep.routledge.com [dostęp 2023-05-12].
+{{Religioznawstwo}}
+{{Kontrola autorytatywna}}
 [[Kategoria:Bóstwa hinduskie]]
 [[Kategoria:Filozofia indyjska]]
-[[bg:Брахман]]
-[[ca:Braman]]
-[[cs:Brahman]]
-[[da:Brahman]]
-[[de:Brahman (Philosophie)]]
-[[et:Brahman]]
-[[el:Βράχμαν (Ινδουισμός)]]
-[[en:Brahman]]
-[[es:Brahman (divinidad impersonal hinduista)]]
-[[eo:Brahmano]]
-[[fa:برهمن]]
-[[fr:Brahman]]
-[[ko:브라만 (철학)]]
-[[hi:ब्रह्म]]
-[[io:Bramano]]
-[[id:Brahman]]
-[[is:Brahman]]
-[[it:Brahman]]
-[[he:ברהמן]]
-[[ka:ბრაჰმანი]]
-[[la:Brahman]]
-[[lt:Brahmanas]]
-[[mdf:Брахман]]
-[[nl:Brahman (filosofisch concept)]]
-[[ne:ब्राह्मण]]
-[[ja:ブラフマン]]
-[[no:Brahman]]
-[[nn:Brahman]]
-[[pt:Brâman]]
-[[ro:Brahman]]
-[[ru:Брахман]]
-[[sa:ब्रह्म]]
-[[simple:Brahman]]
-[[sr:Браман]]
-[[fi:Brahman]]
-[[sv:Brahman]]
-[[tl:Brahman]]
-[[ta:பிரம்மம்]]
-[[tr:Brahman]]
-[[uk:Брагман]]
-[[vi:Brahman]]
-[[zh:梵]]

Religie	religia religie pierwotne afrykańskie religie rodzime afrochrześcijaństwo afroamerykańskie religie afroamerykański synkretyzm candomblé ifá santeria umbanda voodoo australijskie religie rodzime australijska mitologia aborygeńska ahmadijja ajjawali animizm babizm bahaizm bön buddyzm burchanizm chińska religia ludowa (szenizm) chiński kult przodków mitologia chińska chrześcijaństwo czondoizm druidyzm druzim dźinizm eckankar Falun Gong gnostycyzm indiańskie ruchy religijne pejotyzm święte miejsca tubylczych ludów Ameryki Północnej Ustawa o wolności religijnej Indian amerykańskich panindianizm hinduizm hinduizm balijski islam jezydyzm judaizm kaodaizm kargizm hauka konfucjanizm kult przodków mandaizm manaizm manicheizm mazdaizm mitraizm mitologie neopogaństwo New Age New Thought ōmoto preanimizm rastafarianizm religia Olmeków religia Majów mitologia majańska religia Azteków mexicayotl religia Inków religia Ajmarów religia Mezopotamii religia asyryjska religia babilońska mitologia sumeryjska religia Bałtów mitologia bałtyjska mitologia litewska rodzimowierstwo bałtyjskie religia Scytów religia Hunów religia Mongołów religia Awarów mitologia węgierska mitologia ormiańska religia plemienna religia Słowian mitologia słowiańska rodzimowierstwo słowiańskie religia starosemicka religia kananejska mitologia arabska religia starożytnej Grecji mitologia grecka orfizm pitagoreizm hellenizm religia starożytnego Egiptu mitologia egipska kemetyzm religia starożytnego Rzymu mitologia rzymska religie etniczne religie pierwotne religie prehistoryczne religia celtycka mitologia celtycka religia Galów mitologia irlandzka rekonstrukcjonizm celtycki religia Germanów mitologia germańska kontynentalna mitologia germańska rodzimowierstwo germańskie religia Anglosasów religia Franków religia Gotów religia staronordycka mitologia nordycka religia Berberów mitologia polinezyjska religia hawajska mitologia hawajska satanizm scjentologia shintō mitologia japońska sikhizm szamanizm szamanizm koreański taoizm tenrikio teozofia uniwersalizm religia uniwersalna unitarianizm subud wicca zaratusztrianizm zurwanizm nowe ruchy religijne agnostycyzm apateizm ateizm deizm parodia religii dyskordianizm Iglesia Maradoniana jediizm pastafarianizm postteizm
Ludzie	duchowny kapłan ajatollah bhikku błogosławiony bramin cadyk czarownik druid egzorcysta eremita ewangelizator głosiciel guru heros imam kohen mułła junak jurodiwyj kannushi kaznodzieja kriwe ksiądz lama magid medium męczennik ministrant misjonarz mistyk pastor pielgrzym pionier pop prorok przeor rabin sługa Boży sługa pomocniczy starszy zboru szaman święty równy apostołom wołchw wyznawca zakonnik/zakonnica żerca
Miejsca	miejsce święte sanktuarium świątynia cerkiew chram erem gompa jinja kaplica kienesa klasztor kościół mandir meczet molenna sala królestwa sala zgromadzeń synagoga stupa święty gaj zbór
Rytuały	apostazja bierzmowanie brahmaćarja chrzest egzorcyzm eucharystia gryhastha inicjacja joga konwersja koszerność medytacja modlitwa nawrócenie obrzezanie obrzęd przejścia ofiara pielgrzymka pięć filarów islamu pogrzeb postrzyżyny pudźa sakrament seans spirytystyczny ślub tantra żałoba
Pojęcia	absolut antropogonia bóg brahman dao (tao) demon duch filozofia spirytyzm dusza eschatologia fundamentalizm religijny kosmogonia kult magia mana manitu mistycyzm mit profanum reinkarnacja sacrum sekta spirytyzm symbol synkretyzm religijny tabu teofania teogonia totem transcendencja wróżenie zakon zakon mniszy zaświaty