Wąwóz
Wąwóz – rodzaj głębokiej, suchej doliny okresowo odwadnianej, która cechuje się małym spadkiem, stromymi zboczami oraz wąskim, choć płaskim dnem[1][2]. Cechą wyróżniającą wąwóz od innych podobnych form erozyjnych jest urwistość górnych części zboczy (są one pionowe lub zbliżone do pionowych) w przekroju poprzecznym doliny[3]. Powstaje w średnio spoistych skałach (gliny, lessy, iły) wskutek erozji dennej wód okresowych lub epizodycznych (erozja wąwozowa) i z czasem przekształca się w parów[1]. Wąwozy mają długość do 20 kilometrów[4] i głębokość od kilku do stu metrów[potrzebny przypis]. Łączna długość wąwozów w Polsce wynosi ok. 40 000 km[5].
W Polsce wąwozy najczęściej występują na obszarach lessowych w województwach małopolskim (na ponad 50% powierzchni województwa), podkarpackim (na 24% powierzchni), świętokrzyskim i lubelskim (na 20% każdego z nich)[6]. Przykładami wąwozów są:
- Wąwóz Korzeniowy Dół w pobliżu Kazimierza Dolnego[7].
- Wąwóz Królowej Jadwigi w Sandomierzu, w południowo-zachodniej części miasta, długość ok. 500 m.
- Wąwóz Chłapowski na terenie Nadmorskiego Parku Krajobrazowego. Zbocza i dno wąwozu porastają głównie zarośla żarnowca (Cytisus scopartius)[potrzebny przypis].
Ponadto nazwę wąwóz nadawano różnym podobnym morfologicznie obiektom (np. jarom), które nie spełniają jednak kryteriów definicji naukowej wąwozu[2]. Przykładami takich obiektów są[8]:
- Wąwóz Myśliborski, na terenie którego utworzono rezerwat przyrody, w celu ochrony jedynego na Dolnym Śląsku stanowiska języcznika zwyczajnego. Jest to dolina wciosowa, przechodząca w jar, wyżłobiona została przez potok Jawornik, na długości 3 km. Można go zwiedzać, poruszając się ścieżką dydaktyczną.
- Wąwóz Homole (jar).
Formy podobne do wąwozów (ale nimi niebędące, mimo nazwy własnej) mogą się tworzyć w skałach krasowiejących (wapiennych, gipsowych) na skutek erozyjnej działalności wód płynących, np. Wąwóz Kraków, będący jarem krasowym i gardzielą[9].
Przypisy
edytujBibliografia
edytuj- Cabaj W. 2011: Pojęcia w nauczaniu geografii fizycznej. Wyd. Naukowe Uniw. Pedagogicznego, Kraków.
- Jaroszewski W., Marks L., Radomski A., Słownik geologii dynamicznej, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1985, ISBN 83-220-0196-7.
- Józefaciuk A., Nowocień E., Wawer R.: Rozwój, skutki i występowanie erozji wąwozowej w Polsce oraz metody zagospodarowania wąwozów. Monografie i rozprawy naukowe, Puławy : Dział Upowszechniania i Wydawnictw IUNG-PIB 2016, ISBN 978-83-7562-242-3.
- Migoń P., Geoturystyka. PWN, Warszawa 2012.