Układ współczulny

Układ współczulny (łac. pars sympathica divisionis autonomici systematis nervosi) – jedna z dwóch głównych części autonomicznego układu nerwowego (obok układu przywspółczulnego), odpowiedzialna przede wszystkim za mobilizację organizmu. Zachowuje stałą aktywność, umożliwiającą utrzymanie homeostazy.

Schematyczna ilustracja przedstawiająca współczulny układ nerwowy z pniem współczulnym oraz zaopatrywane narządy.

Struktura

Przebieg nerwu: 6. Korzeń brzuszny, 13. Gałąź łącząca biała, 17. Zwój przykręgowy. Stąd możliwe są trzy drogi: 16. Gałąź międzyzwojowa, 14. Gałąź łącząca szara, 18. Zwój przedkręgowy.

Struktura nerwów współczulnych

W skład układu współczulnego wchodzą dwa typy neuronów: przedzwojowe i zazwojowe. Krótsze, przedzwojowe neurony swój początek biorą z obszaru od C7 do L2–L3 rdzenia kręgowego, zwanego jądrem pośrednio-bocznym, leżącym w rogach bocznych istoty szarej. Aksony neuronów przedzwojowych opuszczają rdzeń kręgowy w korzeniu przednim i na krótkim odcinku biegną wspólnie z gałęzią przednią nerwu rdzeniowego. Następnie tworzą krótką gałąź zwaną gałęzią łączącą białą, która dochodzi do jednego ze zwojów pnia współczulnego (zwoje przykręgowe), gdzie może tworzyć połączenie z ciałem neuronu zazwojowego. Część jednak swój koniec znajduje w zwojach splotów autonomicznych (zwoje przedkręgowe) leżących w pobliżu narządów ciała, także będących neuronami zazwojowymi. Aksony neuronów zazwojowych łączą się z odpowiednimi organami.

Receptory

W błonie komórek narządów wewnętrznych występują receptory adrenergiczne: alfa (α₁, α₂) i beta (β₁, β₂, β₃). Receptory alfa najsilniej reagują na cząsteczki noradrenaliny, receptory beta zaś pod wpływem izoproterenolu (izopropylonoradrenaliny). Aktywacja receptorów α₁ i β pobudza, a receptorów α₂ hamuje komórkę. Receptory stanowią kompleks złożony z enzymu i substratu, którym jest ATP. Pod wpływem adrenaliny, noradrenaliny i ich pochodnych, zostaje aktywowana reakcja między enzymem a substratem.

Transmitery

Neurotransmiterem układu we włóknach przedzwojowych jest acetylocholina, która działa na receptory nikotynowe. W odpowiedzi włókna zazwojowe wydzielają noradrenalinę, a przy długotrwałym działaniu także adrenalinę, które z kolei wpływają na receptor adrenergiczny.

Receptory alfa

Są to kompleksy ATP-azy z ATP i jonami wapnia. Po związaniu adrenaliny tworzenie cAMP w komórce zostaje wyhamowane, a w rezultacie wzrasta w komórce zawartość cGMP i otwierają się kanały dokomórkowego prądu jonów wapniowych. Zarówno receptory α₁, jak i α₂ występują na błonie postsynaptycznej neuronu, jednak tylko receptory α₂ są obecne w błonie presynaptycznej, gdzie pobudzone przez noradrenalinę, na zasadzie sprzężenia zwrotnego ujemnego wyhamowują dalsze uwalnianie neuroprzekaźnika z zakończeń synaptycznych.

Receptory beta

Stanowią kompleksy cyklazy adenylowej z ATP. Aktywacja reakcji między tymi substancjami zostaje zapoczątkowana przez aminy katecholowe i prowadzi do powstania cAMP i pirofosforanu. Cykliczny AMP aktywuje fosforylazę i pośrednio wpływa m.in. na aktywację glikogenolizy.

Anatomia

Układ współczulny leży na wysokości kręgów piersiowych i lędźwiowych i łączy się ze splotami piersiowymi, brzusznymi i miednicznymi.

Zwoje

• część głowowa
  • zwój rzęskowy (łac. ganglion ciliare)
• pień współczulny (łac. truncus sympathicus)
  • część szyjna (łac. pars cervicalis trunci sympathici)
    • zwój szyjny górny (łac. ganglion cervicale superius)
    • zwój szyjny środkowy (łac. ganglion cervicale medium)
    • zwój kręgowy (łac. ganglion vertebrale)
    • zwój szyjny dolny (łac. ganglion cervicale inferius)
    • zwój gwiaździsty (łac. ganglion stellatum)
  • część piersiowa (łac. pars thoracicus trunci sympathici)
    • zwoje piersiowe (łac. ganglia thoracica)
  • część brzuszna (lędźwiowa) (łac. pars lumbalis trunci sympathici)
    • zwoje lędźwiowe (łac. ganglia lumbalia)
  • część miednicza (łac. pars pelvina trunci sympathici)
    • zwoje krzyżowe (łac. ganglia sacralia)
    • zwój nieparzysty (łac. ganglion impar)

Nerwy

• Nerwy trzewne i naczyniowe (łac. rami viscerales et vasculares)
  • nerwy rzęskowe krótkie (łac. nervi ciliares breves)
  • nerwy sercowe (łac. nervi cardiaci)
  • nerwy trzewne piersiowe (łac. nervi splanchnici)
    • nerw trzewny większy (łac. nervus splanchnicus major)
    • nerw trzewny mniejszy (łac. nervus splanchnicus minor)
    • nerw trzewny najniższy (łac. nervus splanchnicus imus)
  • nerwy trzewne lędźwiowe (łac. nervi splanchnici lumbales)
  • nerwy trzewne krzyżowe (łac. nervi splanchnici sacrales)

Sploty

• splot szyjno-tętniczy wewnętrzny (łac. plexus caroticus internus)
• splot sercowy (łac. plexus cardiacus)
• splot przełykowy (łac. plexus oesophageus)
• splot płucny (łac. plexus pulmonalis)
• splot trzewny (łac. plexus celiacus)
• splot międzykrezkowy (łac. plexus intermesentericus)
• splot podbrzuszny górny (łac. plexus hypogastricus superior)
• splot podbrzuszny dolny (łac. plexus hypogastricus inferior)

Fizjologia

Przykłady działania układu współczulnego na różne narządy człowieka

Narząd	Efekt
Oko	Rozszerzenie źrenicy
Serce	Wzrost tętna i siły skurczu
Płuca	Rozszerzenie oskrzeli
Naczynia krwionośne	Rozszerzenie naczyń mięśniowych
	Zwężenie naczyń układu pokarmowego
Układ pokarmowy	Zahamowanie perystaltyki
Nerka	Wzrost produkcji reniny
Prącie	Zahamowanie wypełnienia krwią

Efekty pobudzenia receptorów współczulnego układu nerwowego człowieka

Efektor	Receptor	Efekt
Oko
Mięsień rozwieracz źrenicy	α1	Skurcz i rozszerzenie źrenicy +++
Mięsień rzęskowy		Rozkurcz (patrzenie w dal) +
Serce
Węzeł zatokowo-przedsionkowy	β1	Przyspieszenie rytmu ++
Przedsionki		Wzrost kurczliwości ++
Węzeł przedsionkowo-komorowy		Zwiększenie automatyzmu i przewodnictwa +++
Włókna przewodzące
Mięśniówka komór	β1, β2	Zwiększenie kurczliwości +++
	α1, α2	Przerost mięśnia ++
Tętnice i tętniczki
Tętnice wieńcowe	β2	Rozszerzenie +
	α2	Zwężenie +
	Y1
Tętnice mięśniowe	α1	Zwężenie +++
	α2
	β2	Rozszerzenie ++
	Y1	Zwężenie +
	H1 (Histaminowy)	Rozszerzenie +
Tętnice skórne	α1	Zwężenie (skóra blada i zimna) +++
Tętnice trzewne	α1	Zwężenie +++
	D1 (Dopaminowy)	Rozszerzenie +
Tętnice nerkowe	α1	Zwężenie +++
	β2	Rozszerzenie +
	D1 (Dopaminowy)
Tętnice płucne	α1	Zwężenie +++
	β2	Rozszerzenie +
Tętnice mózgowe	α1	Zwężenie +
	Y1
Tętnice ślinianek	α1	Zwężenie +
	Y1
Tętnice miednicy mniejszej i narządów płciowych	α1	Zwężenie +++
	Y1	Zwężenie +
Żyły	α1	Zwężenie ++
	β2	Rozszerzenie +
Oskrzela
Mięsień gładki	β2	Rozkurcz mięśni gładkich i rozszerzenie oskrzeli +++
Błona śluzowa oskrzeli	β2	Wydzielanie śluzu +
	α1	Hamowanie wydzielania śluzu +
Skóra
Mięśnie przywłosowe	α1	Stroszenie włosów +++
Gruczoły potowe	M1 (Muskarynowy)	Wydzielanie potu +++
Układ pokarmowy
Ślinianki	α1	Wydzielanie wody i śluzu (mała ilość gęstej śliny) +
	β	Wydzielanie amylazy ślinowej ++
Żołądek i jelita
Perystaltyka i napięcie	α,β2	Zmniejszenie napięcia, hamowanie perystaltyki ++
Mięśnie zwieracze	α2	Skurcz ++
Gruczoły trawienne	α1, α2	Hamowanie wydzielania +
Błona śluzowa jelita	Y1	Wzmożone wchłanianie ++
Pęcherzyk i drogi żółciowe	NANC	Rozluźnienie napięcia (rozkurcz) ++
Wątroba	β2	Glikogenoliza +++
Trzustka
Część zewnątrzwydzielnicza (pankreotony)	α1, α2	Zmniejszenie wydzielania +
Wyspy (insulina)		Zmniejszenie wydzielania ++
Układ moczowo-płciowy
Nerki
Kanaliki nerkowe	α1,D1 (Dopaminowy)	Zwiększenie wchłaniania sodu ++
Aparat przykłębkowy	β1	Zwiększenie wydzielania reniny +++
Pęcherz moczowy
Mięsień wypieracz	β2, β3	Rozluźnienie (zatrzymanie moczu) ++
Mięsień zwieracz wewnętrzny cewki moczowej	α, Y1	Skurcz (zatrzymanie moczu) ++
Moczowody	α1, α2, Y1	Zwiększenie napięcia i perystaltyki ++
Pęcherzyki nasienne i nasieniowody	α1, P2x	Zwiększenie napięcia, perystaltyki i wytrysk nasienia +++
Macica
Nieciężarna	β2	Rozluźnienie +
Ciężarna	α1	Skurcz +++
	β2	Rozkurcz +
Narządy limfatyczne
Grasica	β	Hamowanie dojrzewania limfocytów +
Komórki tuczne	β	Degranulacja
Śledziona	α1	Skurcz mięśni gładkich torebki śledziony +++
	α1, α2	Spadek aktywności limfocytów NK +
Narządy wydzielania wewnętrznego
Rdzeń nadnerczy	N	Wydzielanie adrenaliny i noradrenaliny +++
Tarczyca	?	Zwiększenie wydzielania hormonów ++
Szyszynka	β	Wydzielanie melatoniny ++
Komórki tłuszczowe	β3	Lipoliza +++

Zobacz też

• sympatykotonia

Bibliografia

• Adam Bochenek, Michał Reicher: Anatomia Człowieka. T. V. Warszawa: PZWL, 1989, s. 421–422. ISBN 83-200-1230-9.
• Władysław Z. Traczyk, Andrzej Trzebski, 2007r., „Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej”, wyd. PZWL.
• Tadeusz Krzymowski, Jadwiga Przała: Fizjologia zwierząt: podręcznik dla studentów wydziałów medycyny weterynaryjnej, wydziałów biologii i hodowli zwierząt akademii rolniczych i uniwersytetów: praca zbiorowa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2005, s. 91–92, 540. ISBN 83-09-01792-8.
• Stanisław J. Konturek, „Fizjologia człowieka”, wydanie II, 2014 r., wyd. Elsevier.

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.