Wachlarzoskrzydłe

Wachlarzoskrzydłe
	Strepsiptera
	Kirby, 1813
	Okres istnienia: kreda–dziś PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N Q
	; Samiec Stylops melittae
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Podgromada	owady uskrzydlone
Rząd	wachlarzoskrzydłe
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Wachlarzoskrzydłe (Strepsiptera) – rząd owadów o niejasnej pozycji systematycznej. U wachlarzoskrzydłych występuje zaawansowany dymorfizm płciowy, samce są uskrzydlone, samice (u większości gatunków) są wtórnie bezskrzydłe^[2] i beznogie. Skomplikowany rozwój przebiega z przeobrażeniem zupełnym, często występuje poliembrionia i partenogeneza, niektóre gatunki są larworodne.

Wachlarzoskrzydłe są parazytoidami owadów; ich gospodarzami są przedstawiciele siedmiu rzędów owadów (rybików, karaczanów, pluskwiaków, prostoskrzydłych, modliszek, błonkoskrzydłych i muchówek) i 33 rodzin^[3]. Są to owady niewielkich rozmiarów – imagines samców osiągają 1,5–6 mm. Na świecie opisano około 600 gatunków, są znane od okresu kredowego. Fauna Europaea wymienia około trzydziestu gatunków^[4]. W Polsce wykazano siedem^[5].

Zapis kopalny grupy sięga środkowej kredy – gatunek Cretostylops engeli opisano z birmańskiego bursztynu^[6].

Historia badań

Pierwszy gatunek wachlarzoskrzydłych, Xenos vesparum, został opisany przez Pietro Rossiego w 1793. Odtąd datują się nierozwiązane do dziś kontrowersje dotyczące systematyki Strepsiptera, określane nawet jako „problem Strepsiptera” w literaturze naukowej. Rząd Strepsiptera utworzył William Kirby; nazwa pochodzi od greckiego strepsi oznaczającego „zakręcony” i pteron oznaczającego skrzydło. John Obadiah Westwood jako pierwszy użył określenia „stylopizowany” („stylopized”) odnośnie do owadów spasożytowanych przez Stylops. Westwood był też pierwszym, który zaobserwował larwy pierwszego stadium wachlarzoskrzydłych.

Filogeneza

Badania molekularne i analizy morfologiczne wykazują bliskie pokrewieństwo wachlarzoskrzydłych z Neuropterida i Coleoptera. Możliwe, że są grupą siostrzaną dla Coleoptera^[7].

Zapis kopalny

Wachlarzoskrzydłe znane są z inkluzji w birmańskim (100 MYO), kanadyjskim (75 MYO), bałtyckim (42-45 MYO) i dominikańskim (25 MYO) bursztynie, a także z węgla brunatnego datowanego na eocen. Opisano również larwy pierwszego stadium z eoceńskiego węgla brunatnego i kanadyjskiego bursztynu. Z łupków kopalni Messel znana jest skamieniałość robotnicy mrówki Camponotus z dwoma pupariami, inkluzja w bałtyckim bursztynie została opisana jako mrówka Prionomyrmex z (prawdopodobnie) głowotułowiem samicy widocznym w odwłoku.

Systematyka

Grupa „bazalnych wachlarzoskrzydłych”

Grupa (podrząd) Stylopidia
Nadrodzina Stylopoidea

Przypisy

↑ Strepsiptera, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ wachlarzoskrzydłe, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-04-18] .
↑ Kathirithamby J. Host-Parasitoid Associations in Strepsiptera. „Annual Review of Entomology”. 54, s. 227-249, 2009. DOI: 10.1146/annurev.ento.54.110807.090525.
↑ Fauna Europaea : Taxon Details. [dostęp 2009-10-14].
↑ Huflejt T, Liana A. Materiały do poznania wachlarzoskrzydłych (Strepsiptera) w Polsce. „Nowy Pamiętnik Fizjograficzny”. 3 (1-2), s. 61-80, 2004.
↑ Hans Pohl, Rolf Georg Beutel. The evolution of Strepsiptera (Hexapoda). „Zoology”. 111 (4), s. 318-338, 2008-07-15. DOI: 10.1016/j.zool.2007.06.008.
↑ McKenna et al. 9-Genes Reinforce the Phylogeny of Holometabola and Yield Alternate Views on the Phylogenetic Placement of Strepsiptera. „PLoS ONE”. 7 (5), 2010. DOI: 10.1371/journal.pone.0011887.

Linki zewnętrzne

Jeyaraney Kathirithamby. Strepsiptera. Twisted-wing parasites. The Tree of Life Web Project, http://tolweb.org/

[itis-1] Strepsiptera, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[2] wachlarzoskrzydłe, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-04-18] .

[3] Kathirithamby J. Host-Parasitoid Associations in Strepsiptera. „Annual Review of Entomology”. 54, s. 227-249, 2009. DOI: 10.1146/annurev.ento.54.110807.090525.

[4] Fauna Europaea : Taxon Details. [dostęp 2009-10-14].

[5] Huflejt T, Liana A. Materiały do poznania wachlarzoskrzydłych (Strepsiptera) w Polsce. „Nowy Pamiętnik Fizjograficzny”. 3 (1-2), s. 61-80, 2004.

[6] Hans Pohl, Rolf Georg Beutel. The evolution of Strepsiptera (Hexapoda). „Zoology”. 111 (4), s. 318-338, 2008-07-15. DOI: 10.1016/j.zool.2007.06.008.

[McKenna-7] McKenna et al. 9-Genes Reinforce the Phylogeny of Holometabola and Yield Alternate Views on the Phylogenetic Placement of Strepsiptera. „PLoS ONE”. 7 (5), 2010. DOI: 10.1371/journal.pone.0011887.

[2]

[1]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]