Stanisław Potocki (zm. 1667)
Stanisław Potocki herbu Pilawa, przydomek Rewera (ur. ok. 1589[1][2], zm. 27 lutego 1667 we Lwowie) – polski hetman wielki koronny od 1654, hetman polny koronny od 1652, wojewoda krakowski od 1658, wojewoda kijowski od 1655, wojewoda podolski od 1636, wojewoda bracławski od 1631[3], kasztelan kamieniecki od 1628, podkomorzy podolski od 1621, starosta halicki, radomski, krasnostawski, barski, grodecki, kołomyjski, mościcki, starosta drahimski w 1660 roku[4], starosta latyczowski i doliński, starosta medycki w 1659 roku[5], starosta sokalski w 1655 roku[6], starosta robczycki w 1659 roku[7], pułkownik wojska powiatowego ziemi halickiej w 1648 i 1649 roku[8], rotmistrz wojska powiatowego ziemi halickiej w 1648 i 1649 roku[9].
 Anonimowy portret z XVII wieku | |
 Srebrna Pilawa | |
| Rodzina | |
|---|---|
| Data urodzenia |
ok. 1589 |
| Data i miejsce śmierci | |
| Ojciec | |
| Matka |
Zofia Piasecka |
| Żona |
Anna Mohyła |
| Dzieci |
z Zofią Kalinowską: |
Życiorys
edytujSyn Andrzeja, w młodości przeszedł z kalwinizmu na katolicyzm. W 1602 roku przybył na studia do Bazylei, w 1606 zapisał się na Uniwersytet w Lejdzie. W lipcu 1612 roku wraz z bratem Jerzym brał udział w ekspedycji stryja Stefana do Mołdawii. Z własną chorągwią uczestniczył w latach 1617–1618 w kampanii moskiewskiej królewicza Władysława. Poseł na sejm 1620 roku z województwa podolskiego, wybrany na deputata do odbierania kwarty w Rawie. W 1624 roku wziął udział w zwycięskiej bitwie Stanisława Koniecpolskiego z Tatarami pod Martynowem. W 1625 roku brał udział w jego działaniach przeciw Kozakom dowodząc pułkiem jazdy w walkach pod Kryłowem. Brał udział w wojnie ze Szwecją (1626–1629). Zastępując chwilowo Stanisława Koniecpolskiego poniósł klęskę pod Górznem w 1629. W 1628 mianowany kasztelanem kamienieckim, w 1631 – wojewodą bracławskim, w 1636 – wojewodą podolskim. Walczył z kozakami w czasie powstania Fedorowicza w 1630 roku.
Był elektorem Władysława IV Wazy z województwa bracławskiego w 1632 roku[10]. W 1641 roku wyznaczony został senatorem rezydentem[11]. W 1643 roku wyznaczony został senatorem rezydentem[12]. Był elektorem Jana II Kazimierza w 1648 roku z województwa podolskiego[13]
W czasie powstania Chmielnickiego, w czasie bitwy pod Zborowem przypisywano mu uratowanie króla Jana Kazimierza. Wziął udział w bitwie pod Beresteczkiem przy końcu czerwca 1651[14]. W 1652 mianowany hetmanem polnym koronnym. Jako hetman wielki koronny od 1654) dowodził armią polską przeciwko Rosjanom i Kozakom Bohdana Chmielnickiego. Król powierzył mu buławę wielką koronną pod naciskiem Sejmu, żądającego likwidacji vacatu na tym stanowisku. Jan II Kazimierz szachował magnatów perspektywą nominacji hetmańskiej. Aby nie utracić tego atutu król mianował hetmanem wielkim Potockiego, licząc, że ze względu na podeszły wiek szybko umrze. Niespodziewanie przeżył on jeszcze 13 lat, niestety często chorując, co negatywnie odbijało się na działaniach armii koronnej. W 1655 stoczył zwycięską bitwę pod Ochmatowem z armią rosyjsko-kozacką. W tym też roku został wojewodą kijowskim. Po inwazji szwedzkiej nadal dowodził na wschodzie, nie angażując się przeciwko Szwedom. Po porażce z armią rosyjsko-kozacką pod Gródkiem Jagiellońskim zmuszony był poddać się Karolowi X Gustawowi. Jednak jako jeden z pierwszych odstąpił od Szwedów w 1656 i przystąpił do konfederacji tyszowieckiej. W kampaniach 1656-1660 nie dowodził jednak całością sił koronnych, a jedynie swoją dywizją. Dowodził prawym skrzydłem polskim w bitwie pod Warszawą w 1656. W 1657 walczył zwycięsko z Jerzym Rakoczym, biorąc udział w osaczeniu jego wojsk pod Czarnym Ostrowem. W 1660, działając wspólnie z Jerzym Lubomirskim, odniósł wielkie zwycięstwo nad armią rosyjską dowodzoną przez Wasyla Szeriemietiewa, zwyciężając ją pod Lubarem i zmuszając ją do kapitulacji pod Cudnowem. W 1661 roku otrzymał ze skarbu francuskiego 6000 liwrów[15]. Ostatni raz bił się przeciw rokoszanom Lubomirskiego, ponosząc klęskę pod Częstochową 1665. W swej karierze wziął udział w 46 bitwach.
Został pochowany w krypcie kościoła Trójcy Świętej w Podhajcach[16].
Jego synami byli Andrzej Potocki i Feliks Kazimierz Potocki.
Przydomek Rewera został nadany Stanisławowi Potockiemu z powodu częstego używania przez niego łacińskich słów re vera (w rzeczy samej)[17].
Na jego cześć jego syn, późniejszy hetman polny koronny Andrzej Potocki, nazwał założone w 1662 roku na Pokuciu miasto Stanisławów.
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ PSB 1984 ↓, s. 140.
- ↑ Potoccy, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2015-04-11].
- ↑ Dokument, w którym Zygmunt III nadaje urząd wojewody bracławskiego Stanisławowi Potockiemu, Warszawa 14 XII 1631 r.. repcyfr.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-31)]., Riksarkivet (Stockholm), Skoklostersamlingen E 8636
- ↑ w tym roku uzyskał dożywocie wspólne na starostwo drahimskie wraz z Anną Mohylanką, zob.: Krzysztof Chłapowski, Starostowie niegrodowi w Koronie 1565-1795. Materiały źródłowe, Warszawa, Bellerive-sur-Allier 2017, s. 104.
- ↑ w tym roku uzyskał dożywocie na starostwo medyckie wspólne z N., Krzysztof Chłapowski, Starostowie niegrodowi w Koronie 1565-1795. Materiały źródłowe, Warszawa, Bellerive-sur-Allier 2017, s. 224.
- ↑ Krzysztof Chłapowski, Starostowie niegrodowi w Koronie 1565-1795. Materiały źródłowe, Warszawa, Bellerive-sur-Allier 2017, s. 264.
- ↑ w tym roku uzyskał dożywocie na starostwo robczyckie wraz z N., zob.: Krzysztof Chłapowski, Starostowie niegrodowi w Koronie 1565-1795. Materiały źródłowe, Warszawa, Bellerive-sur-Allier 2017, s. 132.
- ↑ Dariusz Kupisz, Wojska powiatowe samorządów Małopolski i Rusi Czerwonej w latach 1572 – 1717, Lublin 2008, s. 184.
- ↑ Dariusz Kupisz, Wojska powiatowe samorządów Małopolski i Rusi Czerwonej w latach 1572 – 1717, Lublin 2008, s. 420.
- ↑ Suffragia Woiewodztw y Ziem Koronnych, y W. X. Litewskiego, Zgodnie ná Naiásnieyssego Władisława Zygmunta ... roku 1632 ... Woiewodztwo Krákowskie., [b.n.s]
- ↑ Volumina Legum, t. IV, Petersburg 1860, s. 21.
- ↑ Volumina Legum, t. IV, Petersburg 1860, s. 38.
- ↑ Elektorów poczet, którzy niegdyś głosowali na elektorów Jana Kazimierza roku 1648, Jana III. roku 1674, Augusta II. roku 1697, i Stanisława Augusta roku 1764, najjaśniejszych Królów Polskich, Wielkich Książąt Litewskich, i.t.d. / ułożył i wydał Oswald Zaprzaniec z Siemuszowej Pietruski, Lwów 1845, s. 283.
- ↑ PSB 1984 ↓, s. 142.
- ↑ Kazimierz Waliszewski, Polsko-francuzkie stosunki w XVII wieku 1644-1667. Opowiadania i źródła historyczne ze zbiorów archiwalnych francuzkich publicznych i prywatnych..., Kraków 1889, s. 103.
- ↑ Jacek Tokarski: Ilustrowany przewodnik po zabytkach kultury na Ukrainie. T. 2. Warszawa: Burchard Edition, 2001, s. 195–196. ISBN 83-87654-11-6.
- ↑ Słownik Wyrazów Obcych
Bibliografia
edytuj- Adam Przyboś: Potocki Stanisław zwany Rewerą (ok.1589–1667). W: Polski Słownik Biograficzny. T. XXVIII: Potocki Ignacy – Przerębski Mikołaj. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1984, s. 140–151.
- Teodor Żychliński: Potoccy herbu Pilawa. W: Złota ksiega szlachty polskiej. Rocz. XIV. Poznań, 1892, s. 30–34.