Orangutan sumatrzański

Orangutan sumatrzański
	Pongo abelii
	Lesson, 1827
	; Samica
	; Samiec
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	łożyskowce
Rząd	naczelne
Podrząd	wyższe naczelne
Infrarząd	małpokształtne
Parvordo	małpy wąskonose
Rodzina	człowiekowate
Podrodzina	orangowate
Rodzaj	orangutan
Gatunek	orangutan sumatrzański
Synonimy
	Simia gigantica Pearson, 1841; Pithecus bicolor I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1843; Satyrus sundaicus-sumatranus Mayer, 1856; Pithecus sumatranus deliensis Selenka, 1896; Pithecus sumatranus langkatensis Selenka, 1896; Pithecus sumatranus abongensis Selenka, 1896;
	Simia gigantica Pearson, 1841; Pithecus bicolor I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1843; Satyrus sundaicus-sumatranus Mayer, 1856; Pithecus sumatranus deliensis Selenka, 1896; Pithecus sumatranus langkatensis Selenka, 1896; Pithecus sumatranus abongensis Selenka, 1896;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; krytycznie zagrożony
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Orangutan sumatrzański^[8] (Pongo abelii) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny orangowatych (Ponginae) w obrębie rodziny człowiekowatych (Hominidae). Endemiczny dla Sumatry. Mniejszy niż orangutan borneański.

Zasięg występowania

Orangutan sumatrzański występuje endemicznie w północno-zachodniej Sumatrze (Aceh i Sumatra Północna), na północny zachód od jeziora Toba^[9].

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w 1827 roku francuski zoolog René Lesson nadając mu nazwę Pongo abelii^[2]. Holotyp pochodził z Sumatry, w Indonezji^[10].

W przeszłości orangutana sumatrzańskiego uznawano za podgatunek w obrębie Pongo pygmaeus. Obecnie uznaje się je za odrębne gatunki^[7]. Wśród obecnie żyjących wielkich małp orangutany są najmniej spokrewnione z człowiekiem^[7]. Dane molekularne i morfologiczne potwierdziły niedawno istnienie trzeciego gatunku należącego do rodzaju Pongo, P. tapanuliensis, który pierwotnie uważano za populację P. abelii^[9]. Dane molekularne wykazują, że P. tapanuliensis jest taksonem siostrzanym w stosunku do P. pygmaeus a nie do P. abelii, który oddzielił się od pozostałych dwóch gatunków około 3,97 milionów lat temu^[9]. Istnieją także krzyżówki międzygatunkowe^[11]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten takson za gatunek monotypowy^[9].

Etymologia

Pongo: nazwa mpongi oznaczająca w bantu (Kongo) dużą małpę człekokształtną; Lacépède użył tej nazwy na określenie orangutana^[12]; Palmer sugeruje również, że jest to rodzima nazwa z Borneo^[13].
abelii: dr Clarke Abel (1780–1826), brytyjski lekarz i przyrodnik^[14].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) samic 68–84 cm, samców 94–99 cm; masa ciała samic 30–45 kg, samców bez kryzy 30–65 kg, samców z kryzą 60–85 kg^[15]. W przeciwieństwie do Pongo pygmaeus ma na twarzy długie włosy^[16].

Tryb życia

Orangutan sumatrzański prowadzi częściowo samotny tryb życia, w przypadku spotkania szukających pokarmu zwierząt - w 20% napotyka się więcej niż jednego osobnika. Tym samym struktura społeczna orangutanów różni się znacząco chociażby od żyjących w stadach szympansów. Być może odpowiada za to specyfika środowiska, w którym jeden osobnik potrzebuje dużej powierzchni, by się wyżywić^[11].

Odnotowano też różnice w zachowaniu zwierząt zamieszkujących różne tereny, nie wydaje się jednak, by wynikały one z różnic w środowiskach. Mogą one stanowić pewnego rodzaju kulturę^[11].

Cykl życiowy

Samiec osiąga dojrzałość płciową w wieku 15 lat, samica natomiast już w wieku 8 lat^[11].

Osobowość

Osobowość orangutanów mierzy się za pomocą Orangutan Personality Questionnaire (OPQ)^[11].

Zagrożenia i ochrona

Liczebność tego gatunku ulega spadkowi, przez ostatnie 75 lat wyniósł on ponad 80%^[7]. W 2016 r. ich populację szacowano na 13.846 osobników zamieszkujących na obszarze 16.775 km², z czego 82,5% na terenie prowincji Aceh. W latach 1985–2007 obszar występowania gatunku zmniejszył się o 60%. Orangutan sumatrzański jest gatunkiem krytycznie zagrożonym wyginięciem^[7].

Przypisy

↑ Pongo abelii, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b R.-P. Lesson: Manuel de mammalogie, ou histoire naturelle des mammiferes. Paris: J. B. Bailliere, 1827, s. 32. (ang.).
↑ J.T. Pearson. Catalogue of Mammalia in the Museum of the Asiatic Society. „The Journal of the Asiatic Society of Bengal”. 10 (2), s. 660, 1841. (ang.).
↑ I. Geoffroy Saint-Hilaire. Description des Mammifères nouveaux ou imparfaitement connus de la collection du Museum d’Histoire naturelle, et remarques sur la classification et les caractères des Mammifères. „Archives du Muséum d’Histoire Naturelle, Paris”. 2 (4), s. 526, 1841. (fr.).
↑ A.F.J.K. Mayer. Zur Anatomie des Orang-Utang und des Chimpansee. „Archiv für Naturgeschichte”. 22 (1), s. 282, 1856. (niem.).
↑ ^a ^b ^c E. Selenka. Die Rassen und der Zahnwechsel des Orang-Utan. „Sitzungsberichte der Königlich Preussischen Akademie der Wissenschaften zu Berlin”. Jahrgang 1896 (1), s. 386, 1896. (niem.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e I.I. Singleton I.I. i inni, Pongo abelii, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2017, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-14] (ang.).
↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 54. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 270. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Pongo abelii. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-09-14].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e A. Weiss, J.E. King & L. Perkins. Personality and Subjective Well-Being in Orangutans (Pongo pygmaeus and Pongo abelii). „Journal of Personality and Social Psychology”. 90, s. 501–511, 2006. (ang.).
↑ Pongo. Online Etymology Dictionary. [dostęp 2020-11-12]. (ang.).
↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 556, 1904. (ang.).
↑ B. Beolens, M. Watkins & M. Grayson: The Eponym Dictionary of Mammals. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2009, s. 1. ISBN 978-0-8018-9304-9. (ang.).
↑ E.A. Williamson, F.G. Maisels, C.P. Groves, B.I. Fruth, T. Humle, F.B. Morton, M.C. Richardson, A.E. Russon & I. Singleton: Family Hominidae (Great Apes). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 845–846. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
↑ WWF Poland - Ochrona przyrody z ludźmi i dla ludzi

[itis-1] Pongo abelii, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[Lesson-2] R.-P. Lesson: Manuel de mammalogie, ou histoire naturelle des mammiferes. Paris: J. B. Bailliere, 1827, s. 32. (ang.).

[Pearson-3] J.T. Pearson. Catalogue of Mammalia in the Museum of the Asiatic Society. „The Journal of the Asiatic Society of Bengal”. 10 (2), s. 660, 1841. (ang.).

[Geoffroy-4] I. Geoffroy Saint-Hilaire. Description des Mammifères nouveaux ou imparfaitement connus de la collection du Museum d’Histoire naturelle, et remarques sur la classification et les caractères des Mammifères. „Archives du Muséum d’Histoire Naturelle, Paris”. 2 (4), s. 526, 1841. (fr.).

[Mayer-5] A.F.J.K. Mayer. Zur Anatomie des Orang-Utang und des Chimpansee. „Archiv für Naturgeschichte”. 22 (1), s. 282, 1856. (niem.).

[Selenka-6] E. Selenka. Die Rassen und der Zahnwechsel des Orang-Utan. „Sitzungsberichte der Königlich Preussischen Akademie der Wissenschaften zu Berlin”. Jahrgang 1896 (1), s. 386, 1896. (niem.).

[iucn-7] I.I. Singleton I.I. i inni, Pongo abelii, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2017, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-14] (ang.).

[Cichocki&inni-8] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 54. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-9] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 270. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Wilson&Reeder-10] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Pongo abelii. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-09-14].

[Weiss&inni-11] A. Weiss, J.E. King & L. Perkins. Personality and Subjective Well-Being in Orangutans (Pongo pygmaeus and Pongo abelii). „Journal of Personality and Social Psychology”. 90, s. 501–511, 2006. (ang.).

[etymonline-12] Pongo. Online Etymology Dictionary. [dostęp 2020-11-12]. (ang.).

[Palmer-13] T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 556, 1904. (ang.).

[Beolens&inni-14] B. Beolens, M. Watkins & M. Grayson: The Eponym Dictionary of Mammals. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2009, s. 1. ISBN 978-0-8018-9304-9. (ang.).

[Williamson&inni-15] E.A. Williamson, F.G. Maisels, C.P. Groves, B.I. Fruth, T. Humle, F.B. Morton, M.C. Richardson, A.E. Russon & I. Singleton: Family Hominidae (Great Apes). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 845–846. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).

[wwf-16] WWF Poland - Ochrona przyrody z ludźmi i dla ludzi

[8]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]