Oliwiny

Oliwiny – grupa minerałów zaliczana do krzemianów. Mają zazwyczaj barwę zieloną w odcieniach, ale też brązową, czarną, a wyjątkowo są białe lub bezbarwne.

Perydot

Bazalt z widocznymi oliwinami

Perydot w bazalcie

Ogólny wzór chemiczny oliwinów to (Mg,FeII
)
2SiO
4.

Właściwości

• Oliwiny są głównie krzemianami: magnezu (forsteryt), żelaza (fajalit) oraz manganu (tefroit) i znacznie rzadziej niklu.
• Często zawierają izomorficzne domieszki chromu, glinu, tytanu, sporadycznie też: wapnia – monticellit i kirschtenit.
• Większość z nich stanowi roztwory stałe (kryształy mieszane), będące członami szeregu izomorficznego: forsteryt – fajalit (oliwiny magnezowo -żelazowe).
• wszystkie oliwiny krystalizują w układzie rombowym.
• tworzą zazwyczaj kryształy słupkowe i tabliczkowe
• występują w skupieniach ziarnistych, zbitych, czasami występują jako pojedyncze ziarna, niekiedy występują w postaci ziarnistych skupień zwanych „bombami oliwinowymi”,
• są kruche i stosunkowo twarde,
• są bardzo mało odporne i szybko ulegają przeobrażeniu w różne minerały z grupy serpentynu,
• czasami wykazują specjalne zjawiska optyczne: efekt kociego oka i asteryzm.

Oliwiny są bardzo podatne na przeobrażenia (procesy pomagmowe, wietrzenie, procesy hydrotermalne).

Typowe dla nich procesy przeobrażeń to:

• serpentynizacja
• iddyngsytyzacja
• bowlingityzacja
• oraz zastępowanie przez węglany takie jak magnezyt, dolomit czy kalcyt

Są jednymi z głównych składników meteorytów.

Występowanie

• Przeważnie występują w zasadowych i ultrazasadowych skalach magmowych: perydotytach, dunitach, iherzolitach, bazaltach oliwinowych, melafirach i diabazach.
• oliwiny zasobne w magnez lub mangan (forsteryt i tefroit) są składnikami różnych utworów zmetamorfizowanych (żelaza, manganu, skarnów, metasomatytów itd.),
• oliwiny występują w niektórych meteorytach,
• w niektórych serpentynitach jako minerał reliktowy
• w niektórych skałach okruchowych: piaskach i żwirach.

Miejsca występowania: Egipt – kryształy ponad 5 cm; Kenia; Tanzania; Etiopia; USA; Meksyk; Czechy; Rosja – kryształy fajalitu ok. 10 cm (Kołyma), kryształy forsterytu ok. 16cm (Ural); Polska – na Dolnym Śląsku (w trzeciorzędowych bazaltach – najczęściej jest to chryzolit).

Zastosowanie

• stanowią surowiec do produkcji materiałów ogniotrwałych
• stanowią surowiec do produkcji technicznego szkła kwarcowego
• mają znaczenie naukowe
• są poszukiwane i cenione przez kolekcjonerów
• znajdują zastosowanie w jubilerstwie

Porównanie forsterytu, oliwinu właściwego i fajalitu

Dane przedstawione poniżej są opisem składu chemicznego modeli wyidealizowanych. W przyrodzie naturalne "czyste" człony szeregu izomorficznego forsteryt-fajalit nie występują.

Forsteryt

• Wzór empiryczny: Mg
  2SiO
  4
• Masa cząsteczkowa g/cm³: 140,69
  • magnez (Mg) – 34,55% (57,29% MgO)
  • krzem (Si) – 19,96% (42,71% SiO
    2)
  • tlen (O) – 45,49%

Oliwin właściwy

• Wzór empiryczny: [Mg_1,6,FeII0,4]SiO
  4
• Masa cząsteczkowa g/cm³: 153,31
  • magnez (Mg) – 25,37% (42,06% MgO)
  • żelazo (Fe) – 14,57% (18,75% FeO)
  • krzem (Si) – 18,32% (39,19% SiO
    2)
  • tlen (O) – 41,74%

Fajalit

• Wzór empiryczny: FeII2SiO₄
• Masa cząsteczkowa g/cm³: 203,78
  • żelazo (Fe) – 54,81% (70,51% FeO)
  • krzem (Si) – 13,78% (29,49% SiO
    2)
  • tlen (O) – 31,41%

Bibliografia

• JerzyJ. Żaba JerzyJ., Ilustrowana encyklopedia skał i minerałów, Videograf II, 2006, s. 321–323, ISBN 83-7183-385-7 .