Mizocz
Mizocz (ukr. Мізоч) – osiedle typu miejskiego w rejonie zdołbunowskim obwodu rówieńskiego Ukrainy, na Wołyniu.
 Kościół, obecnie Cerkiew Narodzenia Najświętszej Maryi Panny | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Obwód | |||||
| Rejon | |||||
| Powierzchnia |
16,24 km² | ||||
| Populacja (2022) • liczba ludności |
| ||||
| Nr kierunkowy |
+380 3652 | ||||
| Kod pocztowy |
35740 | ||||
Położenie na mapie obwodu rówieńskiego  | |||||
Położenie na mapie Ukrainy  | |||||
 50°24′25″N 26°08′42″E/50,406944 26,145000
| |||||
Prywatna wieś szlachecka, położona w województwie wołyńskim, w 1739 roku należała wraz z folwarkiem do klucza Międzyrzecz Lubomirskich[2]. W II Rzeczypospolitej miejscowość była siedzibą gminy wiejskiej Mizocz w powiecie dubieńskim, a od 1 stycznia 1925 r. w zdołbunowskim[3] województwa wołyńskiego. Po napaści ZSRR na Polskę 17 września 1939 r. miasteczko zostało wcielone do Ukraińskiej SRR.
Leży w okolicy gór Dermańskich. Znajduje się tu zabytkowy kościół pw. św. Jana Nepomucena, przebudowany na cerkiew prawosławną.
Historia
edytuj
23 września 1761 r. król Polski August III zezwolił na założenie miasta pod nazwą Wielki Mizocz i nadał mu prawo magdeburskie.
Wielki wkład w historię miasteczka i całego Wołynia włożyła polska rodzina Dunin-Karwickich. Pochodził stąd Krzysztof Dunin-Karwicki – generał lejtnant wojsk koronnych. 24 stycznia 1833 urodził się tutaj Józef Dunin-Karwicki, polski pisarz i pamiętnikarz Wołynia. Jest on autorem m.in. następujących dzieł: „Szkice obyczajowe i historyczne” (Warszawa 1882), „Wędrówka od źródeł do ujścia Horynia” (Kraków 1881), „Jak to in illo tempore bywało”, „Kartka z drugiej połowy XVIII wieku, wyjęta z papierów familijnych domu Dunin-Karwickich” (Kraków 1896), „Wspomnienia Wołyniaka” (Lwów 1897), „Opowiadania historyczne z dziejów okolicy Słuczy i jej dopływów” (Kraków 1897), „Opowiadania historyczne” (Lwów 1898), „Ze starego autoramentu”, „Typy i obrazki wołyńskie” (Warszawa 1899), „Z zamglonej i niedawno minionej przeszłości”, „Wołyńskie opowiadania historyczne” (Warszawa 1901), „Z moich wspomnień” (Warszawa 1901-1903) i inne.
Znajdowała się tu znana cukrownia „Karwice” Abrahama Horensteina. W okresie międzywojennym była tu strażnica KOP-u oraz szkoła dla podoficerów niezawodowych w I Brygadzie przy 11 batalionie.
We wrześniu 1939 Mizocz został zajęty przez Armię Czerwoną. Józef Dunin-Karwicki wraz z rodziną został deportowany przez Sowietów na wschód[4]. 27 czerwca 1941 do miasteczka wkroczył Wehrmacht. Na drugi dzień po tym wydarzeniu miejscowi Ukraińcy urządzili trwający tydzień pogrom, podczas którego zabito i pobito kilkudziesięciu Żydów oraz grabiono żydowskie mienie[4][5]. W marcu 1942 Niemcy zamknęli ludność żydowską (szacunkowo 1,7 tys. osób) w getcie. Getto zostało zlikwidowane w dniach 14–15 października 1942[5]. Podczas likwidacji podziemna organizacja żydowska podpaliła getto i podjęła walkę[5], co pozwoliło części Żydów (według niektórych danych – kilkuset osobom[6]) na ucieczkę do lasu; ludzie ci sformowali potem oddział partyzancki[5]. W pożarze getta zginęło 200 osób, pozostałych rozstrzelano[5] w miasteczku oraz koło Kredowej Góry[6]. Nieco inny opis likwidacji getta dają Władysław i Ewa Siemaszkowie. Według nich egzekucje zaczęły się 13 października; przez wiele dni policjanci ukraińscy rozstrzeliwali Żydów w jarze pod wsią Stubło, a getto zostało podpalone dopiero po zakończeniu egzekucji[4].
W czasie okupacji niemieckiej mieszkająca tutaj ukraińska rodzina Słobodiuków ukrywała Żydówkę Sofię Garshtein. W 1992 roku Instytut Jad Waszem uhonorował za to tytułami Sprawiedliwych wśród Narodów Świata Sydira i Justynę Słobodiuków oraz ich córkę Mariję Mosejczuk z d. Słobodiuk[7][8][9][10].
28 listopada 1942 roku urodził się w miejscowości Jonasz Kofta – polski poeta, dramaturg, satyryk i piosenkarz.
Od początku okupacji niemieckiej Ukraińcy z Mizocza zaczęli okazywać wrogość wobec Polaków, jednak zdaniem W. i E. Siemaszków obecność na miejscu kompanii Niemców powstrzymywała ich do lata 1943 przed większymi antypolskimi wystąpieniami. Dochodziło do zabójstw pojedynczych osób oraz w lipcu 1943 do mordu na 15 osobach pasących bydło. Podczas rzezi wołyńskiej do miasta ściągali polscy uchodźcy z eksterminowanych przez UPA wiosek; na cmentarzu codziennie dochodziło do pochówków przywiezionych zwłok. Część przybyłych nie widząc możliwości przetrwania zgłaszała się na roboty przymusowe w III Rzeszy. Niemcy zwerbowali wśród uchodźców 40 mężczyzn do policji. Od 1943 roku w miasteczku stacjonowała także kompania węgierska, która pomagała Polakom, dokarmiając ich oraz przekazując broń. W sierpniu 1943 mizoczanie żyli w oczekiwaniu na atak UPA; tuż przed napadem Ukraińcy wyprowadzili się poza miasteczko[4].
Pod koniec sierpnia 1943 (w nocy z 24 na 25 sierpnia bądź z 31 sierpnia na 1 września) oddziały UPA zaatakowały Mizocz i przystąpiły do eksterminacji Polaków oraz walki z załogą węgierską i policją. Liczbę ofiar W. i E. Siemaszkowie oceniają na ponad 100[4]. Nad ranem do Mizocza przybyły węgierskie posiłki ze Zdołbunowa i upowcy wycofali się. Następnego dnia Polacy pochowali zabitych w zbiorowej mogile i niemal wszyscy opuścili spalone w 80% miasteczko, ewakuując się koleją do Zdołbunowa[4].
3 i 4 listopada 1943 po zajęciu przez UPA miasteczka, Niemcy spalili w okolicy 3 wsie ukraińskie i zbombardowali upowski szpital.
6 lutego 1944 Mizocz został ponownie zajęty przez Armię Czerwoną.
W 1989 liczyło 4220 mieszkańców[11], w 2013 liczyło 3561 mieszkańców[12].
Zobacz też
edytujLinki zewnętrzne
edytuj- Mizocz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 513.
- Mizocz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 341.
- Mizocz na stronie Rady Najwyższej Ukrainy
Przypisy
edytuj- ↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2022 року.
- ↑ Adam Homecki, Rozwój terytorialny latyfundium Lubomirskich (starszej gałęzi rodu) w latach 1581-1754, w: Studia Historyczne, rok XV, zeszyt 3 (58), 1972, s. 438.
- ↑ Dz.U. z 1924 r. nr 68, poz. 655
- ↑ a b c d e f Władysław Siemaszko, Ewa Siemaszko, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939-1945, t. 1, Warszawa: „von borowiecky”, 2000, s. 977-980, ISBN 83-87689-34-3, OCLC 749680885.
- ↑ a b c d e Холокост на территории СССР: Энциклопедия, Moskwa 2009, ISBN 978-5-8243-1296-6 s.587
- ↑ a b Gmina żydowska w Mizoczu. Żydowski Instytut Historyczny. [dostęp 2012-10-28]. (pol.).
- ↑ Slobodiuk Sidor & Justina ; Daughter: Moseichuk Maria (Slobodiuk). collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-07-22]. (ang.).
- ↑ СЛОБОДЮК СИДІР. righteous.jew.org.ua. [dostęp 2024-07-22]. (ukr.).
- ↑ СЛОБОДЮК ЮСТИНА. righteous.jew.org.ua. [dostęp 2024-07-22]. (ukr.).
- ↑ МОСЕЙЧУК (СЛОБОДЮК) МАРІЯ. righteous.jew.org.ua. [dostęp 2024-07-22]. (ukr.).
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения союзных республик, их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу
- ↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2013 року. Державна служба статистики України, 2013. [dostęp 2023-09-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-21)]. (ukr.).