[go: up one dir, main page]
Wikipedia

Medyka

wieś w województwie podkarpackim

Medyka – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie przemyskim, w gminie Medyka[4][5].

Medyka
wieś
Ilustracja
Zabytkowy kościół z 1607
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

przemyski

Gmina

Medyka

Liczba ludności (2020)

2607[2]

Strefa numeracyjna

16

Kod pocztowy

37-732[3]

Tablice rejestracyjne

RPR

SIMC

0606576[4]

Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Medyka”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Medyka”
Położenie na mapie powiatu przemyskiego
Mapa konturowa powiatu przemyskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Medyka”
Położenie na mapie gminy Medyka
Mapa konturowa gminy Medyka, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Medyka”
Ziemia49°48′16″N 22°56′01″E/49,804444 22,933611[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Miejscowość jest siedzibą gminy oraz rzymskokatolickiej parafii św. Apostołów Piotra i Pawła.

Wieś starostwa przemyskiego[6] położona była na przełomie XVI i XVII wieku w powiecie przemyskim ziemi przemyskiej województwa ruskiego[7]. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Medyka. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa przemyskiego.

Miejsce popisów szlachty ziemi przemyskiej I Rzeczypospolitej[8].

Integralne części wsi Medyka[5][4][9]
SIMC Nazwa Rodzaj
0606636 Chałupki Medyckie przysiółek
0606582 Garb część wsi
0606599 Kąt część wsi
0606607 Oprenki część wsi
0606613 Zahipczyzna część wsi
0606620 Zaokop część wsi

Historia

edytuj

Zamek w Medyce był wzmiankowany w 1405 roku w związku z dokumentem, który wydał w nim król Władysław Jagiełło[10]. W 1412 roku król przyjął tu posłów Zygmunta Luksemburskiego[10]. Zamek został rozbudowany w 1542 r. przez Piotra Kmitę, ale jego forma nie jest znana. W 1607 r. powstał tu drewniany kościół parafialny pw. św. Piotra i Pawła. W 1663 r. utworzono tu niewielkie starostwo niegrodowe. W tym samym roku wzmiankowano, że zamek w Medyce miał cztery baszty[10]. Po 1772 roku własność Antoniego Lubomirskiego[10].

Od 1809 r. właścicielami wsi byli Pawlikowscy, którzy w miejscu ruin zamku wznieśli pałac. W 1830 r. Gwalbert Pawlikowski założył na terenie swojego majątku pierwszą w Galicji szkołę ogrodniczą oraz kolekcję drzew w parku. W 1832 Konstanty Świdziński odkrył w kolekcji pałacu Kartę medycką, która, wraz z częścią zbiorów, przekazana została do Ossolineum, i ocalała.

W 1863 r. we wsi miał punkt zborny oddział Marcina Borelowskiego. W 1906 roku powstała Jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej[potrzebny przypis]

Pałac uległ zniszczeniu w 1915 i 1939 r.

W czasie kampanii wrześniowej stacjonowała tu 23 Eskadra Towarzysząca[11].

W latach 1944–1948 w ZSRR (rejon medycki, obwód drohobycki). W maju 1948, w związku z korektą granicy państwową między Polską a ZSRR, włączona z powrotem do Polski[12][13][14].

W 1966 przekształcono istniejący od siedmiu lat ośrodek pracy więźniów w zakład karny. Pojemność jednostki wynosi 245 miejsc[15].

Wieś leży na szlaku architektury drewnianej województwa podkarpackiego.

W Medyce urodził się m.in. Jan Gwalbert Pawlikowski – polski ekonomista, publicysta i polityk, historyk literatury, jeden z polskich pionierów ochrony przyrody, profesor, Tadeusz Pawlikowski – polski reżyser i dyrektor teatrów, oraz Aniela Pająkówna – polska malarka.

 
Kaplica Pawlikowskich na cmentarzu komunalnym w Medyce
 
Widok dworu około 1840

Zabytki

edytuj
  • Zespół dworski[16] – wpisany do rejestru zabytków 19 lipca 1969 r. Położony jest w północno-zachodniej części wsi. W jego skład wchodzą:
    • dom gościnny – wybudowany według projektu Michała Gwalberta Pawlikowskiego na przełomu XIX i XX w. jako willa w stylu szwajcarsko-uzdrowiskowym; położony na wyspie, wokół niego znajdują się wały i fosa (1534 r.). Połączony mostem, a następnie drogą z majdanem gospodarczym.
    • park – pochodzący z drugiej połowy XVI wieku. Zajmuje on powierzchnię ok. 50 ha. W XIX wieku przekształcony przez Gwalberta Pawlikowskiego, który stworzył na jego terenie kolekcję dendrologiczną. Rozciąga się on nieregularnie wokół tzw. wyspy powstańców. Od południa graniczy ze stawami, a od północnego zachodu i północnego wschodu z sadem pomologicznym. Występują tu m.in.: platan, miłorząb japoński, orzech czarny i dąb czerwony;
    • majdan gospodarczy z klasycystyczną oficyną dworską;
    • kopiec Jagiełły – usytuowany za fosą, znajdujący się na północny wschód od wyspy;
    • dwa stoły kamienne;
    • cokół wazy ogrodowej.
  • Synagoga w Medyce

Zespół kościelny[16] – wpisany do rejestru zabytków 20 grudnia 1989 r.

Cmentarz komunalny[16] – wpisany do rejestru zabytków 10 marca 1994 r. Powstał w drugiej połowie XIX wieku., w południowej części wsi (w okolicy torów kolejowych). Ma kształt trapezu. Na jego terenie znajdują się dwie główne alejki:

  • od wejścia do kaplicy rodziny Pawlikowskich;
  • do kaplicy rodziny Pawlikowskich w kierunku zachodnim.

Najstarszy nagrobek pochodzi z 1888 r., a kilka z przełomu XIX/XX wieku Na terenie cmentarza znajdują się dwie kaplice grobowe (Pawlikowskich i Sienkiewiczów).

Osada z okresu rzymskiego[16] – wpisana do rejestru zabytków 30 kwietnia 1970 r.

 
Pomnik Grunwaldu w Medyce

Pomnik Grunwaldu. W 1910 roku w 500. rocznicę bitwy pod Grunwaldem w pobliżu cmentarza komunalnego w Medyce wzniesiono krzyż, pod którym ludność gromadziła się w dniach rocznic narodowych i państwowych. Inicjatorami tego przedsięwzięcia byli Leopold Fedyk (kierownik szkoły w Medyce), Kazimierz Jamroz (właściciel fabryki tkanin w Medyce) i ksiądz Szymon Korpak (proboszcz medycki, polityk okresu międzywojennego, poseł na sejm, działacz gospodarczo-społeczny). Krzyż ten w czasie II wojny światowej został zniszczony, lecz dzięki staraniom Jana Pawłuckiego (sołtysa Medyki) w roku 1985 został odtworzony. Jest to obiekt murowany w kształcie muru z metalowym krzyżem i trzema tablicami metalowymi[17].

Transport

edytuj

We wsi znajduje się drogowe polsko-ukraińskie przejście graniczne Medyka-Szeginie w kierunku Mościsk.

Prowadzi tu droga krajowa nr 28 Zator – Wadowice – Nowy Sącz – Gorlice – Biecz – Jasło – Krosno – Sanok – Przemyśl – Medyka, i dalej przez przejście graniczne drogą M11 do Mościsk i Sądowej Wiszni.

W mieście jest stacja kolejowa Medyka.

Ludzie związani z Medyką‎

edytuj
Z tym tematem związana jest kategoria: ‎Ludzie związani z Medyką‎.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 78846
  2. ↑ Raport o stanie gminy w roku 2020. Stan ludności 31.12.2020 str. 4 [dostęp 2022-01-23]
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 771 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. ↑ a b c GUS. Rejestr TERYT
  5. ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  6. ↑ Aleksander Jabłonowski, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. 7. Ziemie ruskie. Ruś Czerwona. Cz. 1, Warszawa 1901, s. 2.
  7. ↑ Atlas historyczny Rzeczypospolitej Polskiej wydany z zasiłkiem Akademii Umiejętności w Krakowie, [T. 1] , Epoka przełomu z wieku XVI-ego na XVII-sty. Dział II-gi. "Ziemie Ruskie" Rzeczypospolitej, Dział opracowany przez Aleksandra Jabłonowskiego [...], k. 2.
  8. ↑ Antoni Sozański, Wykład politycznej geografii, rządu i administracyi dawnej Polski przy końcu istnienia całego państwa (1648-1772), Kraków 1889, s. 5.
  9. ↑ KSNG: Wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części. opublikowany [w:] Dz.U. z 2013 r. poz. 200 ze zmianami w Dz.U. z 2015 r. poz. 1636. [dostęp 2018-01-06]. (pol.).
  10. ↑ a b c d Medyka - Zamek w Medyce - OPIS - (Polskie zamki ) [online], www.zamki.pl [dostęp 2024-10-28].
  11. ↑ Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwo Komunikacji i Łączności, 1991, s. 361. ISBN 83-206-0795-7.
  12. ↑ УКАЗ Президії Верховної Ради Української РСР (15 травня 1948 р.) ПРО ЗМІНИ В АДМІНІСТРАТИВНО-ТЕРИТОРІАЛЬНОМУ ПОДІЛІ МЕДИКІВСЬКОГО, ДОБРОМИЛЬСЬКОГО, НИЖАНКОВИЦЬКОГО І МОСТИСЬКОГО РАЙОНІВ ДРОГОБИЦЬКОЇ ОБЛАСТІ.
  13. ↑ APP, PUR Przemyśl, sygn. 9, Odpis Ogólnego Ostatecznego Protokołu przebiegu granicy państwowej między Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich, k. 11–12.
  14. ↑ Zapałowski, A. (2016). Granica w ogniu: 35." Przemyska" Komenda Odcinka WOP w działaniach przeciw OUN i UPA w latach 1945-1948. Oficyna Wydawnicza Aspra-JR.
  15. ↑ Zakład Karny Medyka. sw.gov.pl. [dostęp 2015-01-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-04)].
  16. ↑ a b c d Wykaz obiektów z terenu gminy Medyka wpisanych do rejestru zabytków (stan na 13 lipca 2007 r.).
  17. ↑ Karta ewidencyjna - miejsca pamięci narodowej. medyka.itl.pl. [dostęp 2012-01-28].

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Medyka&oldid=75073298”