Lilli Jahn
Lilli Jahn (wcześniej: Schlüchterer; ur. 5 marca 1900 w Kolonii, zm. ok. 19 czerwca 1944 w Auschwitz-Birkenau) – żydowsko-niemiecka lekarka. Listy, które pisała najpierw do narzeczonego i męża, a potem – z obozu Breitenau – do piątki swoich dzieci, stały się kanwą powieści Moje zranione serce wydanej w 2002 roku przez jej wnuka Martina Doerry'ego[1].
| Data i miejsce urodzenia |
5 marca 1900 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
ok. 19 czerwca 1944 |
| Zawód, zajęcie |
Życiorys
edytujMłodość i edukacja
edytuj
Urodziła się w rodzinie Pauli i zamożnego, zasymilowanego żydowskiego kupca Josefa Schlüchterera, który dbał o edukację swoich córek. Młodsza, Elsa, studiowała chemię, natomiast Lilli po zdaniu matury w 1919 roku w szkole Cesarzowej Augusty w Kolonii, rozpoczęła studia medyczne. Uczyła się w Würzburgu, Halle, Fryburgu Bryzgowijskim i w Kolonii. W 1924 roku zdała państwowe egzaminy i uzyskała tytuł doktora. Jej praca dotyczyła hematologii. Wśród egzaminatorów byli m.in. pediatrzy Ferdinand Siegert i Erwin Thomas, a także dermatolog Ferdinand Zinsser. Po zdaniu egzaminu pracowała najpierw jako praktykantka i wolontariuszka, a od 1925 roku jako asystentka medyczna w żydowskim przytułku dla chorych i starców w Kolonii[2].
Małżeństwo i rodzina
edytujPlanowała rozpocząć specjalizację pediatryczną i osiedlić się w Halle. Jednak w 1926 roku, wbrew woli rodziców, poślubiła lekarza Ernsta Jahna[3], z którym miała pięcioro dzieci – cztery córki (Ilse, Johanna, Eva, Dorothea) i syna Gerharda Jahna (późniejszego ministra sprawiedliwości w niemieckim rządzie). Rodzina mieszkała w Immenhausen, para otworzyła wspólną lekarską praktykę, ciesząc się dobrymi koneksjami i uznaniem wśród miejscowych dostojników. Dzieci zostały ochrzczone i wychowywane w religii protestanckiej. Lilli była lubianą i szanowaną lekarką domową, regularnie odwiedzała też synagogę w Kassel[2].
Prześladowania
edytujNastawienie do żydowsko-niemieckiego małżeństwa zmieniło się, gdy burmistrzem został członek partii NSDAP, Karl Gross[4], a żydowska społeczność – jak w całej Europie – zaczęła doświadczać prześladowań. W czasie Nocy Kryształowej ucierpiała także rodzina Lilli: kilku pijanych bojówkarzy SA wdrapało się na garaż i rozbijało szyby w domu, rzucając przedmiotami i wykrzykując pogróżki. Z kolei w Kolonii, bojówkarze wtargnęli do domu matki Lilli: zamknęli Paulę i jej służącą w osobnym pokoju, po czym zdemolowali cały dom. Maxa Meyera, męża kuzynki Lilli – Olgi[5] – tej samej nocy aresztowano i zesłano do obozu koncentracyjnego w Dachau, skąd po czterech tygodniach półżywego wyrzucono na stopnie kolońskiej katedry[6]. Po tych wypadkach Olga z mężem przedostała się do Szwajcarii nocą 2 września 1939[6]. Antyżydowskie nastroje w Immenhausen sprawiły, że Lilli dostała zakaz wykonywania praktyki lekarskiej, zmuszono ją do podpisania zgody na anulowanie doktoratu. Wkrótce była jedynym żydowskim mieszkańcem w tej okolicy (matka z siostrą zdążyły wyemigrować do Birmingham w 1939 roku[6], a ojciec zmarł w 1932 roku)[6]. Latem 1939 roku, gdy rodzina Jahnów chciała spędzić wspólnie wakacje, pracownicy hotelu nie wpuścili do środka Lilli[7].
8 października 1942 Ernst Jahn wniósł pozew o rozwód z żoną[3], a następnie porzucił ją i dzieci dla ciężarnej kochanki, niemieckiej lekarki katoliczki Rity Schmidt[8], której poród przyjmowała sama Lilli[2]. Wygnana z domu przez Ritę[8], Lilli przeniosła się z dziećmi do Kassel, które było bombardowane przez aliantów. Jako rozwiedziona Żydówka nie była już pod żadną ochroną[7].
Obóz w Breitenau
edytujPod koniec sierpnia 1943 roku Lilli została zadenuncjowana: wskazano, że pominęła dodanie imienia Sara na drzwiach[8], co polecono robić wszystkim Żydówkom. Zostawiła natomiast swój tytuł lekarski przy dzwonku do drzwi, co z kolei było zakazane[2]. 17 sierpnia aresztowano ją i po przesłuchaniu obwieszczono, że nie zastosowała się do przepisów z sierpnia 1938 roku. Została internowana w obozie Breitenau niedaleko Guxhagen na południe od Kassel. Nieletnie dzieci zostawiono bez opieki[9]. 16-letniemu Gerhardowi nakazano wstąpić do Luftwaffe[10]. Lilli Jahn pracowała jako robotnica przymusowa w oddziale firmy Spangenberg w fabryce farmaceutycznej B. Braun Melsungen. Córce Lilli, Ilse, udało się odwiedzić matkę tylko raz, w grudniu[9]. 22 października 1943 roku, w wyniku bombardowania, spłonął dom, w którym mieszkały dzieci: rodzeństwo wróciło do Immenhausen i podporządkowało się drugiej żonie ojca[2]. Rodzeństwo mieszkało na piętrze, a macocha z ojcem dzieci i przyrodnią siostrą na dole domu[11]. Nie jest jasne, czy były mąż starał się (i jak) o pomoc u gestapo dla matki swoich dzieci. Podjął podobno jedno działanie w postaci złożenia pisma w tej sprawie[6]. Próby uratowania lekarki przez członków kościoła protestanckiego również nic nie dały. W obozie, błagając o pomoc, pisała do dzieci listy, których ponad 250 udało się przemycić na zewnątrz: korespondencja przetrwała wojnę u syna, bez wiedzy sióstr[2]. Listy przestały nadchodzić po 29 lutego. Ilse pojechała do Breitenau i wypatrzyła matkę w grupie więźniów[7].
Fragment listu Lilli Jahn do dzieci z dnia 6 lutego 1944:
Ach, Dzieci, kiedyż wolno nam będzie znowu się połączyć??? Nie potrafię już czekać i z dnia na dzień staję się coraz bardziej niecierpliwa. Niech tata pójdzie na gestapo i zażąda, żeby mnie wreszcie zwolniono. I niech z tym nie zwleka! Proszę, proszę, proszę! Serce mi się rozdziera, kiedy myślę, że jesteście bez opieki i pozostawione same sobie. (…) Tak bardzo za Wami tęsknię, w myślach całuję Was 1000 razy i ściskam bardzo mocno. Wasza Mama, która Was kocha nad życie!!!
Obóz w Auschwitz-Birkenau
edytujW marcu 1944 roku Lilli Jahn została przewieziona w transporcie przez Drezno do obozu Auschwitz-Birkenau. Podczas trzydniowego postoju w Dreźnie, udało się jej napisać list do dzieci: uspokaja je i ponownie prosi byłego męża o pomoc w uwolnieniu[7]. Ostatni list, jaki ocalał, nosi datę 6 marca 1944, jest napisany w Auschwitz przez osobę trzecią – Lilli złożyła odręczny podpis[2]. We wrześniu tego roku, dzieci otrzymały wiadomość o śmierci matki w dniu 19 czerwca o godz. 11.25[10].
Przypisy
edytuj- ↑ DKK – Historia prawdziwa [online], www.pct24.pl [dostęp 2019-10-25] (pol.).
- ↑ a b c d e f g John Brownjohn, My wounded heart : the life of Lilli Jahn, 1900–1944, wyd. 1st U.S. ed, New York, N.Y.: Bloomsbury, 2004, ISBN 978-1-59691-770-5, OCLC 725437416 [dostęp 2019-10-25] (ang.).
- ↑ a b Miłość wygrała z nazizmem [online], Przegląd, 4 marca 2013 [dostęp 2019-10-25].
- ↑ „Jewish Quarterly”, Wydania 193–196, 2004, s. 86–87 (ang.).
- ↑ webkameleon.com, Martin Doerry – Moje zranione serce [online], www.wbp.poznan.pl [dostęp 2019-10-26] (pol.).
- ↑ a b c d e Martin Doerry, Rethinking Remembrance, [w:] Peter Lang (red.), Civil Courage: A Response to Contemporary Conflict and Prejudice, 2007, s. 35–46, ISBN 978-1-4331-0057-4 (ang.).
- ↑ a b c d e Martin Doerry, Moje zranione serce, wyd. 1, Warszawa: MUZA SA, 2004, ISBN 83-7319-529-7, OCLC 56913746 [dostęp 2019-10-26] (pol.).
- ↑ a b c David Flusfeder, 'How am I to explain it all so that you understand?', 10 kwietnia 2004, ISSN 0307-1235 [dostęp 2019-10-25] (ang.).
- ↑ a b Historia odkrywana na nowo: Obóz koncentracyjny (KZ-Breitenau 1933–1934) i obóz pracy (Arbeitserziehungslager 1940–45) w Guxhagen (Niemcy). [online], Historia odkrywana na nowo, 7 czerwca 2018 [dostęp 2019-10-25].
- ↑ a b Das Leben der Lilli Jahn 1900 – 1944 [online], arlindo-correia.com [dostęp 2019-11-10].
- ↑ Jaimie Thomas on Doerry (2004) [online], marcuse.faculty.history.ucsb.edu [dostęp 2019-11-10].
Linki zewnętrzne
edytuj- Martin Doerry, wnuk Lilli Jahn, opowiada o swojej babce
- Film dokumentalny o Lilli Jahn