[go: up one dir, main page]
Wikipedia

Kolbuszowa

miasto w województwie podkarpackim

Kolbuszowa – miasto w województwie podkarpackim, w powiecie kolbuszowskim[4][5]. Leży nad rzeką Nil, na płaskowyżu Kolbuszowskim w Kotlinie Sandomierskiej na skraju Puszczy Sandomierskiej. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej.

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Kolbuszowa (ujednoznacznienie).
Kolbuszowa
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Kolbuszowa rynek – studnia miejska
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

kolbuszowski

Gmina

Kolbuszowa

Prawa miejskie

1690

Burmistrz

Grzegorz Romaniuk[1]

Powierzchnia

7,49 km²

Populacja (2020)
• liczba ludności
• gęstość


8732[2]
1197,9 os./km²

Strefa numeracyjna

+48 17

Kod pocztowy

36-100, 36-101, 36-102[3]

Tablice rejestracyjne

RKL

Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Kolbuszowa”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Kolbuszowa”
Położenie na mapie powiatu kolbuszowskiego
Mapa konturowa powiatu kolbuszowskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Kolbuszowa”
Położenie na mapie gminy Kolbuszowa
Mapa konturowa gminy Kolbuszowa, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Kolbuszowa”
Ziemia50°14′39″N 21°46′30″E/50,244167 21,775000
TERC (TERYT)

1806024

SIMC

0974392[4]

Urząd miejski
ul. Obrońców Pokoju 21
36-100 Kolbuszowa
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Wiadomości w Wikinews
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Kolbuszowa leży w dawnej ziemi sandomierskiej, na południowo-wschodnim skraju historycznej Małopolski[6].

Miasto położone jest na skrzyżowaniu drogi krajowej nr 9 (Radom – Rzeszów) z drogami wojewódzkimi: nr 875 (połączenie z Mielcem i Leżajskiem) oraz nr 987 (połączenie z Sędziszowem Małopolskim). Prowadzi przezeń linia kolejowa nr 71 Tarnobrzeg – Rzeszów ze zmodernizowaną w roku 2009 stacją kolejową.

Miasto ma 8973 mieszkańców (30 czerwca 2020)[7].

Starostwo Powiatowe w Kolbuszowej

Historia

edytuj

Nazwa pochodzi od zasadźcy o nazwisku Kolbuski[8] (Kolbe, Kolbusz)[9]. Pojawiła się po raz pierwszy w 1504 r. na miejscu dawnych Porąb Wielkich.

Dawniej w powiecie pilzneńskim województwa sandomierskiego[10]. Lokowana w 1690 roku[11]. W latach 1975–1998 w województwie rzeszowskim.

Miasto lokowane zapewne przed 1683 r. – wspomina o tym dokument Józefa Karola Lubomirskiego regulujący zasady handlu. Przez miasto wiódł szlak handlowy Sandomierz – Przemyśl. Kolbuszowa jako posiadłość Leliwitów Tarnowskich należała do województwa sandomierskiego, kościelnie zaś do diecezji krakowskiej, a po 1786 r. – tarnowskiej. Po I rozbiorze Polski w 1772 r. miasto przypadło Austrii, w cyrkule rzeszowskim. W 1867 r. Kolbuszowa została miastem powiatowym.

W XVIII wieku pałac „cały z drzewa o żelaznych sztybrach, kutych przez miejscowych ślusarzy (...) został rozebrany z rozkazu Jerzego hr Tyszkiewicza.”[potrzebny przypis]

Doszło w niej do transakcji kolbuszowskiej zakończonej konstytucją sejmową z 1766 roku[12].

Miejscowość była znana z rękodzielnictwa: ślusarstwa, stolarstwa, tokarstwa i wyrobów kołodziejskich. Handlowano nimi na terenie całej Polski i Litwy. Potem „z braku poparcia i wobec konkurencji fabryk wiedeńskich” produkcja przestała się rozwijać[12].

5 sierpnia 1919 roku weszła w życie ustawa z dnia 19 lipca 1919 r. o budowie kolei Rzeszów – Sandomierz, która przewidywała rozpoczęcie budowy linii kolejowej przez Kolbuszową, Tarnobrzeg i Sobów na rok 1919[13].

W 1938 na burmistrza został wybrany Wiktor Winiarski[14].

9 września 1939 roku 4 batalion forteczny por. Andrzeja Krawca i część batalionu KOP „Wołożyn” kpt. Piotra Tymkiewicza stoczyły bój z nacierającymi na miasto oddziałami niemieckiej 2 Dywizji Pancernej. W walkach poległo około stu żołnierzy polskich, a 300 odniosło rany; straty niemieckie były niewiele mniejsze. Mszcząc się za stawianie oporu Niemcy spalili ponad 300 budynków[15].

Działające na terenie Kolbuszowej i okolic oddziały AK i BCh przyczyniły się m.in. do ujawnienia tajemnicy broni rakietowej V-1 i V-2, które były testowane przez Niemców na pobliskim poligonie w Bliznie–Pustkowie. Miasto zostało zdobyte przez oddziały 13 armii I Frontu Białoruskiego Armii Czerwonej (po wojnie ku czci poległych żołnierzy sowieckich postawiono na rynku pomnik wdzięczności)[16]. Przed wkroczeniem wojsk sowieckich w ramach akcji „Burza” miejscowy oddział AK zaatakował wycofujące się wojska niemieckie, zginęło kilkudziesięciu partyzantów.

W 1964 r. uruchomiono odcinek linii kolejowej Rzeszów – Głogów Małopolski – Kolbuszowa ze stacją Kolbuszowa[17]. W 1971 r. linia została przedłużona do Nowej Dęby[18] i Tarnobrzega. Kolbuszowa zyskała wówczas połączenie kolejowe z większymi ośrodkami miejskimi, łącznie z Warszawą. Było to uwieńczenie kilkudziesięciu lat starań, zapoczątkowanych jeszcze w czasach monarchii austro-węgierskiej.

1 stycznia 1999 r. Kolbuszowa ponownie została siedzibą powiatu kolbuszowskiego.

Historia Żydów w Kolbuszowej

edytuj

Pierwsi Żydzi osiedlali się w XVII w. Trudnili się wówczas handlem, rzemiosłem i wyszynkiem. W 1736 r. istniał już kahał z bóżnicą i mykwą, później powstały szkoła i szpital. W połowie XVIII w. Żydzi stanowili już połowę mieszkańców. W 1866 r. miasto przyjęło wyjątkowy herb – z krzyżem greckim, gwiazdą Dawida i splecionymi w uścisku dłońmi.

W 1919 roku w Kolbuszowej doszło do pogromu Żydów. Zginęło 8 osób (zob. Raport Morgenthaua). We wrześniu 1941 r. Niemcy utworzyli getto, zamykając w nim 2,5 tys. osób. We wrześniu 1942 r. wszystkich wywieźli do getta w Rzeszowie. Świadectwem żydowskiej przeszłości miasta pozostał miejscowy kirkut.

 
Skansen – Muzeum Kultury Ludowej

Atrakcje turystyczne

edytuj

Muzeum Kultury Ludowej

edytuj
Osobny artykuł: Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej.

W skład kolbuszowskiego muzeum wchodzi skansen istniejący od 1978 roku, zlokalizowany głównie w Brzezówce i w drobnej części na obszarze Kolbuszowej. Jest w nim eksponowane budownictwo Lasowiaków i Rzeszowiaków – grup etnograficznych zamieszkujących tereny środkowej i północnej części województwa podkarpackiego. Teren skansenu podzielono na dwa sektory. W każdym z nich odtwarza się tradycyjną zabudowę wsi z elementami charakterystycznymi dla danej grupy etnograficznej. Budownictwo Lasowiaków usytuowane jest w północno-zachodniej części ekspozycji, a Rzeszowiaków w części południowo-wschodniej. Zagospodarowanie terenu oraz wyposażenie obiektów muzealnych daje obraz lasowiackiej i rzeszowskiej wsi z okresu XIX i początków XX w. Obecnie w skansenie znajduje się ponad 80 obiektów małej i dużej architektury drewnianej, oprócz chałup m.in. kościół, karczma, młyn wodny, remiza strażacka, wiatraki, piec garncarski[19]. W większości są to zabytkowe budynki przeniesione z podkarpackich miejscowości. Resztę stanowią rekonstrukcje[20].

Pozostałe

edytuj

Podział administracyjny

edytuj

Miasto podzielone jest na trzy jednostki mające status osiedli. Są ponumerowane kolejno 1, 2, 3, bez nazw własnych[21].

 
Granice miejskie Kolbuszowej

Edukacja

edytuj

Przedszkola

  • Przedszkole Publiczne nr 1[22]
  • Przedszkole Publiczne nr 2[23]
  • Przedszkole Publiczne nr 3[24]
  • Niepubliczne Przedszkole „Słoneczny Zakątek”

Szkoły podstawowe

  • Szkoła Podstawowa nr 1 im. Henryka Sienkiewicza[25]
  • Szkoła Podstawowa nr 2 im. K.K. Baczyńskiego[26]

Szkoły ponadpodstawowe

  • Liceum Ogólnokształcące im. Janka Bytnara
  • Zespół Szkół Agrotechniczno-Ekonomicznych im. Komisji Edukacji Narodowej w Weryni koło Kolbuszowej
  • Zespół Szkół Technicznych im. Bohaterów Września 1939 r.
  • Centrum Kształcenia Zawodowego

Szkoły policealne i wyższe

Szkoły muzyczne

  • Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia

Szkoły specjalne

  • Zespół Szkół Specjalnych w Kolbuszowej Dolnej
    • Szkoła Podstawowa Specjalna
    • Gimnazjum Specjalne
    • Ponadgimnazjalna Szkoła Specjalna Przysposabiająca do Pracy

Wspólnoty wyznaniowe

edytuj

Kościół katolicki

edytuj

Na terenie miasta znajdują się dwie parafie rzymskokatolickie:

Kościoły

edytuj

Kaplice

edytuj

Świadkowie Jehowy

edytuj
  • zbór Kolbuszowa[27]

Cmentarze

edytuj

W mieście są cztery cmentarze:

Media

edytuj

W mieście ukazują się następujące lokalne tytuły prasowe:

Kluby sportowe

edytuj
  • KKS Kolbuszowianka Kolbuszowa – piłka nożna, piłka siatkowa, koszykówka, tenis ziemny
  • Zet-Bud Kolbuszowa – III i IV liga tenis stołowy
  • Sokół Kolbuszowa Dolna – piłka nożna (klasa okręgowa dębicka[29]), piłka nożna kobiet (1 liga, grupa południowa[30])
  • UKS Fregata – pływanie
  • LO Kolbuszowa – piłka siatkowa
  • Belweder Kolbuszowa – tenis stołowy
  • Kolbuszowski Klub Nordic Walking
  • Kolbuszowski Klub Modelarski – modele samolotów
  • Kolbuszowski Klub Turystyczny „Salamandra”
  • Kolbuszowski Klub Kyokushin Karate
  • Uczniowski Klub Sportowy Tiki Taka Kolbuszowa – biegi lekkoatletyczne
 
Zmodernizowana stacja kolejowa w Kolbuszowej

Transport

edytuj

Transport drogowy

edytuj

Przez miasto przebiega dwie drogi o numerze wojewódzkim, oraz jedna krajowa wzdłuż której przebiega trasa europejska.

W pobliżu Kolbuszowej przebiega autostrada A4. Węzły w najbliższym położeniu to: węzeł Sędziszów (w Borku Wielkim) oraz węzeł Rzeszów – Północ (w Rudnej Małej). W 2018 roku kolbuszowscy włodarze na czele z sąsiednimi samorządowcami (Nowa Dęba, Tarnobrzeg, Mielec) podjęli starania w sprawie budowy węzła – Kolbuszowa na autostradzie A4, który miałby powstać w miejscowości Czarna Sędziszowska przy drodze wojewódzkiej 987 bezpośrednio łączącej Kolbuszową i Sędziszów Małopolski[31]. 11 października 2019 otwarto jako część drogi wojewódzkiej nr 875 obwodnicę Kolbuszowej i Weryni[32].

Transport kolejowy

edytuj
 
Dworzec w Kolbuszowej (maj 2022)

Przez Kolbuszową przebiega linia kolejowa nr 71 łącząca stację Ocice (obecnie dzielnica Tarnobrzega, faktycznie na terenie Chmielowa) ze stacją Rzeszów Główny.

Komunikacja miejska

edytuj
 
Mapa przystanków miejskich w Kolbuszowej

Od 1 września 2014 r. do marca 2015 r. miasto posiadało komunikację miejską, którą wykonywała firma Arriva, regularnie kursując na „pierwszej” linii miejskiej, objeżdżającej zachodnią część miasta, relacji:

  • dworzec PKP/PKS (ul. Ruczki) – cmentarz (ul. Narutowicza) – rynek (pl. Wolności) – Zespół Szkół Technicznych (ul. Jana Pawła II) – ul. Wojska Polskiego (skrzyżowanie z ul. Sienkiewicza) – Szpital Powiatowy (wówczas ul. 22 Lipca) – ul. Obrońców Pokoju (skrzyżowanie z ówczesną ul. 22 Lipca) – Urząd Miasta (ul. Obrońców Pokoju) – dworzec PKP/PKS (ul. Ruczki),

oraz „drugiej” linii podmiejskiej, przejeżdżającej przez:

Miasta partnerskie

edytuj

Kolbuszowa współpracuje z sześcioma zagranicznymi miejscowościami na zasadzie partnerstwa miast[34]:

Sąsiednie miejscowości

edytuj

Honorowi Obywatele Miasta i Gminy Kolbuszowa

edytuj
Z tym tematem związana jest kategoria: Honorowi obywatele Kolbuszowej.

Honorowe Obywatelstwo Miasta i Gminy Kolbuszowa jest wyrazem najwyższego wyróżnienia i uznania dla zasług lub wybitnych osiągnięć obywateli polskich i cudzoziemców. Tytuł Honorowego Obywatela przyznawany jest na podstawie uchwał podjętych przez Radę Miejską w Kolbuszowej[35].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Kamil Ząbczyk: Grzegorz Romaniuk oficjalnie burmistrzem Kolbuszowej. "Jestem do waszej dyspozycji". Korso Kolbuszowskie, 6 maja 2024. [dostęp 2024-05-06].
  2. ↑ Gmina w liczbach (stan w dn. 31.12.2020). Kolbuszowa. [dostęp 2021-03-13].
  3. ↑ Poczta Polska. Wyszukiwarka kodów pocztowych.
  4. ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT.
  5. ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
  6. ↑ Norman Davies, Boże igrzysko. Historia Polski, Elżbieta Tabakowska (tłum.), Kraków: Znak, 1999, s. 252, ISBN 83-7006-911-8.
  7. ↑ Wyniki badań bieżących, Główny Urząd Statystyczny [dostęp 2020-10-09].
  8. ↑ Historia Kolbuszowej. Kolbuszowa. [dostęp 2016-03-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-09-03)].
  9. ↑ Wojciech Mroczka: Geneza i początki parafii. W: ks. Sławomir Zych (red.): Parafia Kolegiacka Wszystkich Świętych w Kolbuszowej w latach 1510–2010. Kolbuszowa: Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna w Kolbuszowej, 2010, s. 21. ISBN 978-83-60944-19-6. [dostęp 2024-02-02].
  10. ↑ Stefan Sienicki, Meble kolbuszowskie, Warszawa: Instytut Wydawniczy Bibljoteka Polska, 1936, s. 125.
  11. ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 40–41.
  12. ↑ a b Z geografji Galicji. „Słowo Polskie”. 460, s. 4, 1914-10-14. Lwów. (pol.). 
  13. ↑ Ustawa z dnia 19 lipca 1919 r. o budowie kolei Rzeszów – Sandomierz. (Dz.U. z 1919 r. nr 63, poz. 370).
  14. ↑ Nowy burmistrz w Kolbuszowej. „Wschód”. Nr 80, s. 6, 10 kwietnia 1938. 
  15. ↑ Marian Porwit, Komentarze do historii polskich działań obronnych 1939 roku, t. 2, Warszawa: Czytelnik, 1983, s. 465.
  16. ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa, Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945, Sport i Turystyka, 1988, s. 624, ISBN 83-217-2709-3.
  17. ↑ Janusz Skowroński. Dzieje powstania linii kolejowej Rzeszów - Kolbuszowa - Dęba - Rozalin. „Rocznik Kolbuszowski”, s. 103, 1986. Regionalne Towarzystwo Kultury im. J. M. Goslara w Kolbuszowej. ISSN 0860-4584. (pol.). 
  18. ↑ Janusz Skowroński. Dzieje powstania linii kolejowej Rzeszów - Kolbuszowa - Dęba - Rozalin. „Rocznik Kolbuszowski”, s. 105, 1986. Regionalne Towarzystwo Kultury im. J. M. Goslara w Kolbuszowej. ISSN 0860-4584. (pol.). 
  19. ↑ Kilka słów o skansenie. Muzeum Kultury Ludowej. [dostęp 2016-03-18].
  20. ↑ Kamil Janicki, Podróż na wschód: Kolbuszowa [online], Histmag, 20 lipca 2008.
  21. ↑ Pro3W, Gmina – Zarządy osiedli – Kolbuszowa [online], Kolbuszowa [dostęp 2019-07-06] [zarchiwizowane z adresu 2019-07-06].
  22. ↑ Przedszkole Publiczne nr 1 w Kolbuszowej [online], BIP Kolbuszowa [dostęp 2023-05-15].
  23. ↑ Publiczne Przedszkole nr 2 w Kolbuszowej, ul. Obrońców Pokoju 11 [online] [dostęp 2023-05-15].
  24. ↑ Przedszkole Publiczne nr 3 w Kolbuszowej [online], BIP Kolbuszowa, 12 czerwca 2014 [dostęp 2023-05-15].
  25. ↑ Szkoła Podstawowa Nr 1 im. Henryka Sienkiewicza w Kolbuszowej [online] [dostęp 2023-05-15].
  26. ↑ Szkoła Podstawowa nr 2 im. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego w Kolbuszowej [online] [dostęp 2023-05-15].
  27. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2015-01-02].
  28. ↑ a b Prasa na terenie powiatu kolbuszowskiego. Powiat kolbuszowski. [dostęp 2021-03-22]. (pol.).
  29. ↑ Klasa okręgowa 2017/2018, grupa: Dębica [online], 90minut.pl [dostęp 2021-05-15] (pol.).
  30. ↑ I liga kobiet 2017/2018, grupa: południowa [online], 90minut.pl [dostęp 2021-05-15] (pol.).
  31. ↑ Korso Kolbuszowskie 2018.
  32. ↑ Tak wygląda mała obwodnica Kolbuszowej i Weryni [online], korsokolbuszowskie.pl, 11 października 2019 [dostęp 2019-10-11].
  33. ↑ Paweł Galek, Gaśnie miejska komunikacja w Kolbuszowej [online], supernowosci24.pl, 3 lutego 2015 [dostęp 2017-03-20] [zarchiwizowane z adresu 2018-01-20] (pol.).
  34. ↑ Miasta partnerskie. Kolbuszowa. [dostęp 2016-08-17].
  35. ↑ Honorowi Obywatele. Kolbuszowa. [dostęp 2020-07-08]. (pol.).

Bibliografia

edytuj
  • Urzędowe nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych – 59 – Powiat kolbuszowski. Warszawa: Urząd Rady Ministrów – Komisja Ustalania Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych, 1965.

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kolbuszowa&oldid=74749755”