Jak-130
Jak-130 (ros. Як-130) – rosyjski samolot szkolno-treningowy, powstały w biurze konstrukcyjnym Jakowlewa. Jego pierwszy lot odbył się 26 kwietnia 1996 roku. Jak-130 został pierwszy raz pokazany publicznie na paryskich pokazach lotniczych w 2005 roku.
 Jak-130 na Farnborough International Airshow w 2012 roku | |
| Dane podstawowe | |
| Państwo | |
|---|---|
| Producent | |
| Konstruktor | |
| Typ |
szkolny / lekki myśliwiec |
| Załoga |
2 |
| Historia | |
| Data oblotu |
26 kwietnia 1996 |
| Liczba egz. |
130 |
| Liczba wypadków • w tym katastrof |
|
| Dane techniczne | |
| Napęd |
2 × silnik turboodrzutowy AI-222-25 |
| Wymiary | |
| Rozpiętość |
9,72 m |
| Długość |
11,49 m |
| Wysokość |
4,76 m |
| Powierzchnia nośna |
23,52 m² |
| Masa | |
| Własna |
4,6 t |
| Startowa |
6,5 t |
| Osiągi | |
| Prędkość maks. |
1037 km/h |
| Prędkość przelotowa |
887 km/h |
| Pułap |
13 000 m (42,660 stóp) |
| Zasięg |
2546 km |
| Dane operacyjne | |
| Użytkownicy | |
| Wojenno-Wozdusznyje Siły Rossii (WWS), Algierskie Siły Powietrzne, Siły Powietrzne Republiki Białorusi, Siły powietrzne Mjanmy | |
| Rzuty | |
| |
Historia rozwoju
edytuj
W 1991 roku, w związku ze starzeniem się używanych przez Rosję Aero L-39 Albatros, rozpoczęto program budowy nowego samolotu szkolno-treningowego dla WWS Rosji. Do konkursu stanęły cztery biura konstrukcyjne: Mikojana i Gurewicza, Suchoja, Miasiszczewa i Jakowlewa. Tylko dwa kontynuowały swoje programy – MiG z MiG-AT oraz Jakowlew z Jak-130. W 1993 roku do firmy Jakowlew dołączyła włoska Aermacchi, które zaczęły współpracę, by stworzyć wspólny samolot szkolenia zaawansowanego. Bazą do jego powstania był opracowywany już od dwóch lat Jak-130.
Włoska firma miała być odpowiedzialna za dostosowanie samolotu do wymagań zachodnich odbiorców, zgodność ze standardami NATO oraz marketing na zachodnich rynkach. W 2000 roku nastąpił podział kooperantów – Włosi za 77 mln USD otrzymali pełną dokumentację techniczną, co pozwoliło im kontynuować prace samodzielnie, a Rosjanie – dzięki pozyskanym tak funduszom – kontynuowali prace nad Jak-130. W wyniku podziału powstały: Jak-130 oraz Aermacchi M-346.
26 kwietnia 1996 roku oblatano pierwszy prototyp, a 30 kwietnia 2004 r. pierwszy samolot przedseryjny, wyprodukowany w Niżnym Nowogrodzie (nr 01). W 2008 roku dołączyły trzy dalsze[1]. Pierwszy seryjny Jak-130 (nr 90) został oblatany 19 maja 2009. W grudniu 2009 samolot ukończył próby państwowe[1].
Służba
edytuj
W 2005 roku Rosyjskie Siły Powietrzne zamówiły 12 samolotów. Pierwszy seryjny Jak-130 został dostarczony do ośrodka szkolenia w Lipiecku 19 lutego 2010[1]. Po eksploatacji doświadczalnej, seryjne samoloty mają być najpierw używane w szkole w Krasnodarze. Oprócz pierwszej serii, Rosja planowała zakup co najmniej dalszych 62 sztuk[1].
W marcu 2006 Algieria zamówiła 16 samolotów Jak-130, z których pierwszy został oblatany w 2009 roku. W styczniu 2010 sześć samolotów zamówiła Libia[1], jednak umowa przestała obowiązywać po wprowadzeniu przez ONZ w lutym 2011 embarga na dostawy uzbrojenia do Libii w czasie trwającej tam wojny domowej[2]. Wersja eksportowa, oznaczona Jak-130.11, odróżnia się wyposażeniem i jest produkowana w Irkucku (w zakładzie korporacji Irkut, która kupiła biuro Jakowlewa)[1].
Syria od 2010 negocjuje kontrakt dotyczący dostawy 36 Jak-130 o wartości 550 mln USD[3], ale z powodu trwającej od marca 2011 wojny domowej dostawy uzbrojenia zostały zakazane.
Pod koniec 2012 roku Białoruś zamówiła cztery samoloty, które zostały dostarczone w kwietniu 2015 roku. Samoloty o numerach taktycznych 71, 72, 73 i 74 przekazano do 116. Bazy Lotnictwa Szturmowego stacjonującej na lotnisku w Lidzie. 26 sierpnia 2015 podpisano umowę na dostarczenie dodatkowych 4 samolotów[4].
28 stycznia 2014 roku upubliczniono informację o zawarciu kontraktu z Bangladeszem, który kupi szesnaście maszyn[5] z opcją na kolejne dziesięć maszyn. 6 grudnia 2015 roku miała miejsce uroczystość przejęcia na uzbrojenie pierwszych sześciu zamówionych samolotów[6].
W lutym 2017 roku rozpoczęły się dostawy Jaków-130 dla sił zbrojnych Mjanmy[7].
Wypadki
edytujDo pierwszego wypadku samolotu doszło 26 lipca 2006 roku. Wkrótce po starcie z lotniska w obwodzie riazańskim, przedseryjny Jak-130 (nr 03) wpadł w korkociąg i rozbił się. Piloci zdołali się katapultować bez poważniejszych obrażeń. Przyczyną wypadku była awaria układu sterowania[1].
Do drugiego wypadku doszło 29 maja 2010 roku w Ośrodku zastosowania bojowego i przeszkalania kadry latającej WWS FR w Lipiecku, gdzie trwa doświadczalna eksploatacja Jaków-130. Samolot rozbił się tuż po starcie – piloci katapultowali się.
Kolejna katastrofa samolotu Jak-130 miała miejsce 5 maja 2021 pod Baranowiczami na Białorusi. Samolot pochodził z bazy lotniczej w Lidzie. Obydwaj piloci katapultowali się, jednak zginęli na miejscu[8].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g Piotr Butowski, Jakowlew Jak-130 wszedł do służby w Rosji w: Lotnictwo nr 4/2010, s. 10–11.
- ↑ Reżim Kaddafiego do Trybunału w Hadze, embargo na broń.
- ↑ Rosja sprzeda Syrii 36 Jaków.
- ↑ Transza samolotów do Białorusi.
- ↑ Bangladesz kupuje Jak-130, „Lotnictwo”, nr 3 (2014), s. 5, ISSN 1732-5323
- ↑ Bangladesz odbiera Mi-17 i Jak-130, „Lotnictwo”, nr 1 (2016), s. 8, ISSN 1732-5323
- ↑ Łukasz Golowanow: Pierwsze Jaki-130 dla Mjanmy. konflikty.pl, 18 lutego 2017. [dostęp 2017-02-18].
- ↑ Białoruś. Katastrofa samolotu Jak-130 – Wiadomości [online], onet.pl [dostęp 2021-06-17] (pol.).