Festivali i Këngës

Festivali i Këngës (Festiwal Muzyki, często skracane do FiK) – największy i najważniejszy albański festiwal muzyczny organizowany corocznie w grudniu w Tiranie. Festiwal odbywa się od 1962 roku, a od 2003 zwycięzcy kolejnych edycji reprezentują Albanię w Konkursie Piosenki Eurowizji.

Festivali i Këngës

Pełna nazwa	Festivali I Këngës Në RTSH
Lata aktywności	od 1962
Państwo	Albania
Miejscowość	Tirana, Albania
Organizator	Radio Televizioni Shqiptar (RTSH)
Strona internetowa

Historia

Pierwszy Festivali i Këngës został zorganizowany 21 grudnia 1962 roku w Tiranie, stolicy Albanii. Pierwszą zwyciężczynią festiwalu została albańska wokalistka Vaçe Zela z piosenką „Fëmija i parë”. Artystka odniosła także największą liczbę zwycięstw na festiwalu, zdobywając pierwsze miejsce w dziesięciu konkursach.

Od 1962 do 1968 roku festiwal odbywał się w hali ILA Venue, a od 1969 do 1988 – w Teatrze Opery i Baletu. Od 1989 roku konkursy odbywają się w Pałacu Kongresu. W 2020 roku, w celu przestrzegania obostrzeń spowodowanych pandemią COVID-19 konkurs odbył się na placu Sheshi Italia w Tiranie.

W 1972 roku Enver Hoxha nazwał organizatorów Festivali i Këngës 11 „wrogami ludu”. Wielu z nich zostało oskarżonych o zagrażanie mentalności kraju poprzez wprowadzanie niemoralnego aspektu do programu i spiskowanie przeciwko rządowi, wpływając na ówczesną albańską młodzież. Ówczesny dyrektor generalny RTSH Todi Lubonja, wraz z dyrektorem festiwalu Mihalem Luarasi i piosenkarzem Sherifem Merdanim zostali skazani i pozostali w więzieniu do 1989 roku. Wiele innych zaangażowanych osób miało zakaz pracy w telewizji lub zostało deportowanych do odległych albańskich miast. Kary posłużyły jako przykład i oświadczenie dla przyszłych organizatorów.

Przed 1972 rokiem utwory były często neutralne, a w ich treści można było poruszać dowolne tematy. Po 11. edycji, w której Enver Hoxha ogłosił organizatorów koncertu „wrogami narodu” festiwal był kontynuowany, ale z bardzo silną presją i cenzurą aż do śmierci dyktatora w 1984 roku. Wtedy cenzura zaczęła się rozluźniać. Nertila Koka i Anita Bitri stały się faworytkami festiwalu, śpiewając piosenki o miłości. Parashqevi Simaku, Irma Libohova i Morena Reka motywowały młodzież coraz bardziej liberalnymi hasłami politycznymi rok po roku. Grupy rockowe, takie jak Tingulli i Zjarrtë, miały znaczny wpływ na przesłanie swoich piosenek i wprowadzenie muzyki rockowej na albańską scenę muzyczną – gatunku, który z powodzeniem przetrwał do dziś i można go łatwo zauważyć nawet we współczesnych edycjach festiwalu. Była to planowana liberalizacja, która przez cały czas miała cichą zgodę kierownictwa partii komunistycznej, głównie w wyniku uświadomienia sobie, że dni komunizmu w Europie Wschodniej dobiegają końca. Opinia publiczna była jednak mniej świadoma zbliżających się zmian w porządku politycznym, przez co nagła zmiana tekstów piosenek wydawała się tajemnicza.

Wraz z upadkiem komunizmu na początku lat 90., Festivali i Këngës stał się o wiele bardziej różnorodny. Zwycięskie piosenki odzwierciedlały okres przejściowy, który przechodziła Albania. Zwycięzca z 1991 roku, Ardit Gjebrea z utworem „Jon” i zwycięzcy z 1992 roku, Aleksandër Gjoka, Manjola Nallbani i Viktor Tahiraj z utworem „Pesha e fatit” (Ciężar losu) miały motyw imigracji i wolności, co zbiegło się z ówczesnym stanem politycznym w kraju. W tym okresie po raz pierwszy pozwolono na używanie słowa Zoti (Bóg). Wcześniej religia była nielegalna, a słowa Bóg nie wolno było wypowiadać publicznie. Udział albańskich śpiewaków spoza granic kraju również wpisuje się w historię festiwalu w tej dekadzie. Wcześniej kraj był w okresie izolacji. Ubrania i występy śpiewaków stawały się coraz bardziej ekstrawaganckie z biegiem czasu, a piosenkarki takie jak Bleona Qereti, Ledina Çelo i Adelina Ismaili były jednymi z najbardziej znanych trendsetterek nowej ery.

Kontrowersje

• W 1963 roku Besnik Taraveshi był pierwszym piosenkarzem ściganym przez dyktaturę komunistyczną. Było to spowodowane błędnym wymówieniem słowa w piosence „Djaloshi dhe shiu” („Chłopiec i deszcz”).
• W 1964 roku przewodniczący jury Llazar Siliqi zdecydował, że pierwsze miejsce nie zostanie przyznane ze względu na niską jakość piosenek. Zamiast tego drugie miejsce zajęła Vaçe Zela z utwotem „Dritaren kërkoj”, a dwa inne utwory zajęły trzecie miejsce.
• W 1980 roku pojawiły się pogłoski, że rząd interweniował w wyłonieniu zwycięzcy, dając zwycięstwo „Shoqet tona ilegale” („Nasi nielegalni przyjaciele”) Vaçe Zeli zamiast „Njerëzit e agimeve” („Ludzie poranków”) Alidy Hisku. Podczas gdy pierwsza jest piosenką honorującą tajne przyjaźnie między partyzantami w czasie narodowego wyzwolenia Albanii od sił nazistowskich, ta druga zawiera silne odniesienia do intelektualnego przebudzenia i idei oświecenia – koncepcje uważane za silnie sprzeczne z filozofią dyktatury Envera Hodży.
• W 1987 Kozma Dushi z piosenką „Lot me ty o djalë” („Hej, chłopcze, płaczemy z tobą”) miała zostać ogłoszona zwycięzcą, jednak kilka minut przed podjęciem decyzji przez jury żona Envera Hodży, Nexhmije Hoxha, oświadczyła, że nie chce, aby ta piosenka wygrała, więc wybrano inną piosenkę.
• W 1997 roku sukienka uczestniczki Almy Bektashi spadła, odsłaniając jej nagie piersi. Kamerom udało się ominąć incydent, jednak publiczność otrzymała pełny obraz zdarzenia.
• W 1999 roku Irma i Eranda Libohova wcześnie opuścili Pałac Kongresów, myśląc, że ich piosenka „Apokalipsi” („Apokalipsa”) nie zwycięży. Piosenka została początkowo ogłoszona zwycięzcą, chociaż błędne obliczenia w głosowaniach jury ogłoszone następnego dnia przez przewodniczącą jurorkę Vaçe Zela, ujawniły, że zamiast tego wygrała Aurela Gaçe z utworem „S’jam tribu” („Nie jestem hołdem”).
• W 2006 roku Greta Koçi była tak rozczarowana zajęciem piątego miejsca z piosenką „Eja zemër”, że wybuchnęła płaczem, podczas gdy jej matka zarzucała siedmioosobowemu jury festiwalu korupcję i niekompetencję.
• W 2007 roku Blero wycofał się z konkursu, twierdząc, że został poproszony o dużą sumę pieniędzy w zamian za zwycięstwo. Twierdził też, że o pierwszych trzech pozycjach organizatorzy zdecydowali już przed imprezą. Jury i administracja festiwalu odpowiedzieli w oświadczeniu prasowym, że to Blero poprosił o pierwszą nagrodę, wysyłając SMS-a z informacją, że wycofa się, jeśli jego zwycięstwo nie będzie gwarantowane.
• W 2016 pojawiły się kontrowersje co do decyzji organizatorów festiwalu o nie przyjęciu do finału zapowiedzianego 60% jury i 40% głosów publicznych. Zamiast tego publiczne głosowanie liczyło się tylko do 1/13 ostatecznego wyniku. Po podziale 60/40 Lindita zremisowałaby z Ylli Limani ze 120 punktami. Lindita pozostałaby jednak zwyciężczynią, otrzumując punkty od 11 i najwyższe noty od 5 jurorów, w porównaniu do Ylli Limani, która otrzymała punkt6ly od 7 jurorów i maksymalą notę od jednego jurora.
• W 2019 organizatorom wydarzenia zarzucono próbę sabotażu utworu „Me Tana” Elvany Gjaty. Elvana otrzymała najwyższą notę od każdego zagranicznego jurora, lecz pisarka Rita Petro umieściła artystkę na piątym miejscu, a Mikaela Minga uplasowała ją przedostatnią. Minga odparła zarzuty, mowiąc, że „piosenka ma między innymi wpływy cygańskie i zachodnie” oraz „nie mają nic wspólnego z muzyczną tradycją Albanii.” W następstwie do zarzuceń zamknięty został kanał Festivali i Këngës w serwisie YouTube, w którym Elvana zgromadziła rekordową liczbę 3,5 miliona wyświetleń.

Zwycięzcy Festivali i Këngës

Zwyciężczyni 58. edycji festiwalu, Arilena Ara, z trofeum konkursu kilka chwil po wygranej.

Rok	Artysta	Piosenka	Kompozytor	Tekst
1962	Vaçe Zela	„Fëmija i parë”	Abdulla Grimci	Dionis Bubani
1963	Nikoleta Shoshi	„Flakë e borë”	Tish Daija	Llazar Siliqi
1964	Vaçe Zela	„Sot jam 20 vjeç”	Llazar Morcka	Dionis Bubani
1965	Tonin Tërshana	„Të dua o det”	Tonin Harapi	Mark Gurakuqi
1966	Vaçe Zela	„Shqiponja e lirisë”	Pjetër Gaci	Ismail Kadare
1967		„Këngë për shkurte vatën”	Ferdinand Deda	Ruzhdi Pulaha
1968	Vaçe Zela Ramiz Kovaçi	„Mësuesit hero”	Limos Dizdari	Dritëro Agolli
1969	David Tukiçi	„Dhuratë për ditëlindje”	Nikolla Zoraqi	Fatos Arapi
1970	Vaçe Zela	„Mesnatë”	Shpëtim Kushta
1971	Sherif Merdani	„Kënga e nënës”	Agim Prodani	Agim Shehu
1972	Tonin Tërshana	„Erdhi pranvera”	Pjetër Gaçi	Fatos Arapi
1973	Vaçe Zela	„Gjurmët e arta”	Kujtim Laro	Lirim Deda
1974	Alida Hisku	„Vajzat e fshatit tim”	Enver Shëngjergji	Zhuliana Jorganxhi
1975		„Buka e duarve tona”	Kujtim Laro	Xhevahir Spahiu
1976	Vaçe Zela	„Nënë moj do pres gërshetin”	Avni Mula	Hysni Milloshi
1977		„Gonxhe në pemën e lirisë”	Limoz Dizdari	Robert Shvarc Zhuliana Jorganxhi
1978	Gaqo Çako	„Këputa një gjethe dafine”		Xhevahir Spahiu
1979	Zeliha Sina Liljana Kondakçi Aferdita Zonja	„Festë ka sot Shqipëria”	Agim Prodani	Zhuliana Jorganxhi
1980	Vaçe Zela	„Shoqet tona ilegale”
1981	Ema Qazimi	„Krenari e brezave”	Feim Ibrahimi	Gjoke Beci
1982	Marina Grabovari	„Një djep në barrikadë”	Avni Mula	Hysni Milloshi
1983	Tonin Tërshana	„Vajzë moj, lule moj”	Luan Zhegu	Adelina Balashi
1984	Gëzim Çela Nertila Koka	„Çel si gonxhe dashuria”	Vladimir Kotani	Arben Duka
1985	Parashqevi Simaku	„Në moshën e rinisë”
1986	Nertila Koka	„Dy gëzime në një ditë”	David Tukiçi	Gjoke Beci
1987	Irma Libohova Eranda Libohova	„Nuk e harroj”	Agim Krajka	Arben Duka
1988	Parashqevi Simaku	„E duam lumturinë”	Pirro Çako	Agim Doçi
1989	Frederik Ndoci Manjola Nallbani Julia Ndoci	„Toka e diellit”	Aleksander Peçi	Xhevahir Spahiu
1990	Anita Bitri	„Askush s’do t’a besojë”	Flamur Shehu	Jorgo Papingji
1991	Ardit Gjebrea	„Jon”	Ardit Gjebrea	Xhankarlo Milone Zhuliana Jorganxhi
1992	Aleksandër Gjoka Manjola Nallbani Viktor Tahiraj	„Pesha e fatit”	Osman Mula	Alqi Boshnjaku
1993	Manjola Nallbani	„Kur e humba një dashuri”	Vladimir Kotani	Jorgo Papingji
1994	Mira Konçi	„Të sotmen jeto”	Shpëtim Saraçi	Alqi Boshnjaku
1995	Ardit Gjebrea	„Eja”	Ardit Gjebrea	Xhevahir Spahiu
1996	Elsa Lila	„Pyes lotin”	Valentin Veizi	Enrjeta Sina
1997		„Larg urrejtjes”		Alqi Boshnjaku
1998	Albërie Hadërgjonaj	„Mirësia dhe e vërteta”	Luan Zhegu	Arben Duka
1999	Aurela Gaçe	„S’jam tribu”	Adrian Hila	Jorgo Papingji
2000	Rovena Dilo	„Ante i tokës sime”	Ardit Gjebrea Alfred Kaçinari	Rovena Dilo
2001	Aurela Gaçe	„Jetoj”	Adrian Hila	Jorgo Papingji
2002	Mira Konçi	„Brënda vetes më merr”	Shpëtim Saraçi	Pandi Laço
2003	Anjeza Shahini	„Imazhi yt”	Edmond Zhulali	Agim Doçi
2004	Ledina Çelo	„Nesër shkoj”	Adrian Hila	Pandi Laço
2005	Luiz Ejlli	„Zjarr e ftohtë”	Klodian Qafoku	Florian Kondi
2006	Frederik i Aida Ndoci	„Balada e gurit”	Adrian Hila	Pandi Laço
2007	Olta Boka	„Zemrën e lamë peng”
2008	Kejsi Tola	„Më merr në ëndërr”	Edmond Zhulali	Agim Doçi
2009	Juliana Pasha	„Nuk mundem pa ty”	Ardit Gjebrea	Pirro Çako
2010	Aurela Gaçe	„Kënga ime”	Shpëtim Saraçi	Sokol Marsi
2011	Rona Nishliu	„Suus”	Florent Boshnjaku	Rona Nishliu
2012	Adrian Lulgjuraj i Bledar Sejko	„Identitet”	Bledar Sejko	Eda Sejko
2013	Hersjana Matmuja	„Zemërimi i një nate”	Genti Lako	Jorgo Papingji
2014	Elhaida Dani	„Diell”	Aldo Shllaku	Viola Trebicka Sokol Marsi
2015	Eneda Tarifa	„Përrallë”	Olsa Toqi
2016	Lindita Halimi	„Botë”	Klodian Qafoku	Gerald Xhari
2017	Eugent Bushpepa	„Mall”	Eugent Bushpepa
2018	Jonida Maliqi	„Ktheju tokës”	Eriona Rushiti
2019	Arilena Ara	„Shaj”	Darko Dimitrov
2020	Anxhela Peristeri	„Karma”	Kledi Bahiti	Olti Curri
2021	Ronela Hajati	„Sekret”	Marko Polo	Ronela Hajati
2022	Elsa Lila	„Evita”	Elsa Lila
2023	Mal Retkoceri	„Çmendur”	Mal Retkoceri

Wyniki w Konkursie Piosenki Eurowizji

Rok	Artysta	Piosenka	Język	Finał		Półfinał
				Miejsce	Punkty	Miejsce	Punkty
2004	Anjeza Shahini	„The Image of You”	angielski	7	106	4	167
2005	Ledina Çelo	„Tomorrow I Go”		16	53	Top 12
2006	Luiz Ejlli	„Zjarr e ftohtë”	albański	–		14	58
2007	Frederik Ndoci i Aida	„Hear My Plea”	albański, angielski			17	49
2008	Olta Boka	„Zemrën e lamë peng”	albański	17	55	9	67
2009	Kejsi Tola	„Carry Me in Your Dreams”	angielski	17	48	7	73
2010	Juliana Pasha	„It’s All About You”		16	62	6	76
2011	Aurela Gaçe	„Feel the Passion”	albański, angielski	–		14	47
2012	Rona Nishliu	„Suus”	albański	5	146	2	146
2013	Adrian Lulgjuraj i Bledar Sejko	„Identitet”		–		15	31
2014	Hersi	„One Night’s Anger”	angielski			15	22
2015	Elhaida Dani	„I’m Alive”		17	34	10	62
2016	Eneda Tarifa	„Fairytale”		–		16	45
2017	Lindita	„World”				14	76
2018	Eugent Bushpepa	„Mall”	albański	11	184	8	162
2019	Jonida Maliqi	„Ktheju tokës”		17	90	9	96
2020	Arilena Ara	„Fall From The Sky”	angielski	Konkurs odwołany
2021	Anxhela Peristeri	„Karma”	albański	21	57	10	112
2022	Ronela Hajati	„Sekret”	albański, angielski	–		12	58
2023	Albina i Familja Kelmendi	„Duje”	albański	22	83	9	76
2024	Besa	„Titan”	angielski	–		15	14

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona festiwalu