Eyvind Johnson

Eyvind Johnson (ur. 29 lipca 1900 w Svartbjörnsbyn, zm. 25 sierpnia 1976 w Sztokholmie) – prozaik szwedzki, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok 1974.

Eyvind Johnson

Eyvind Johnson
Data i miejsce urodzenia	29 lipca 1900 Svartbjörnsbyn, Norrbotten
Data i miejsce śmierci	25 sierpnia 1976 Sztokholm
Narodowość	szwedzka
Język	szwedzki
Dziedzina sztuki	powieść, nowela
Nagrody
Nagroda Nobla w dziedzinie literatury

Dom rodzinny Eyvinda Johnsona

Szwedzcy pisarze: Josef Kjellgren (pierwszy od lewej), Rudolf Värnlund (drugi od lewej), Gustav Sandgren (trzeci od prawej u góry), Eyvind Johnson (drugi od prawej) i Artur Lundkvist (pierwszy od prawej) na imprezie u Värnlunda w latach 30. XX wieku

Życiorys

Dzieciństwo i wczesna młodość

Eyvind Johnson urodził się w Svartbjörnsbyn w pobliżu Boden w regionie Szwecji Norrbotten jako Olof Edvin Werner Jonsson. Był synem kamieniarza Olofa Petera Jonssona pochodzącego z regionu Värmland oraz pochodzącej z Blekinge Cevii Gustafsdotter. W roku 1904 ojciec Eyvinda Johnsona zachorował chronicznie na silikozę, więc wielodzietna rodzina Jonssonów nie mogła się sama utrzymać i Eyvind został oddany na wychowanie bezdzietnej siostrze matki Amandzie i jej mężowi Andersowi Johanowi Rostowi. Chociaż Eyvind darzył swoich przybranych rodziców wielkim szacunkiem, to w wieku lat 14 odszedł od nich i zaczął się utrzymywać sam. Chwytał się różnych zajęć. Był m.in. drwalem, robotnikiem w tartaku, palaczem w lokomotywie, mył lokomotywy, sprzedawał bilety do kina, obsługiwał projektor filmowy. Przez cały ten czas samodzielnie kształcił się, czytając.

W roku 1919 dostał się do Sztokholmu, gdzie najął się do pracy w fabryce Ericssona. W tym czasie zaczął działać w ruchu lewicowym i związkowym oraz podejmował pierwsze próby literackie. Był jednym z założycieli literackiego pisma Vår Nutid (Nasza współczesność), które miało sześć numerów. Stał się członkiem stowarzyszenia przyszłych pisarzy De gröna (Zieloni) oraz pisał do magazynu Brand (Ogień).

Okres pobytów zagranicznych

Począwszy od roku 1921 Johnson przebywał większość czasu w Europie kontynentalnej, początkowo w Berlinie, potem w Paryżu. Zarabiał tam, chwytając się jak wcześniej różnych zawodów, ale też pisząc do rozmaitych pism szwedzkich, z którymi utrzymywał kontakt, odwiedzając raz na jakiś czas swój kraj rodzinny. W roku 1924 zerwał z socjalizmem. W tym samym roku opublikował swój debiut De fyra främlingarna (Czterech obcych). Lektura Johna Dos Passosa, Marcela Prousta, André Gide'a i Jamesa Joyce’a, a także Henriego Bergsona i Zygmunta Freuda silnie wpłynęła na budowę jego utworów z tego okresu i ich awangardowy charakter.

Małżeństwo z Aase Christoffersen

W Paryżu Eyvind Johnson ożenił się z Norweżką Aase Christoffersen, która w roku 1928 urodziła mu syna Tore. W roku 1929 książka Kommentar till ett stjärnfall (Komentarz do upadku gwiazdy) zdobyła Johnsonowi uznanie krytyki. Rok później wrócił on z rodziną do Szwecji. Tutaj w latach 1934–1937 wydał swoją najbardziej cenioną książkę Powieść o Olofie, 1977 (szw. Romanen om Olof). Opisał w niej, korzystając z doświadczeń swojej młodości, drogę młodego chłopaka wychowującego się w czasie I wojny światowej za kołem polarnym. W okresie przedwojennym i w czasie wojny działał przeciwko nazizmowi, pisząc książki antytotalitarne i wspierając norweski ruch oporu.

Małżeństwo z Cillą Frankenhauser

W roku 1938 umarła jego żona Aase. Jego drugą żoną stała się Cilla Frankenhauser. Razem przetłumaczyli na szwedzki liczne książki Alberta Camusa, Anatole’a France’a, Jeana-Paula Sartre’a i in.

Po II wojnie światowej

Po wojnie Eyvind Johnson mieszkał przez jakiś czas w Szwajcarii (1947–49), która stanowiła tło dla niektórych napisanych przez niego utworów. Powojenne jego utwory to głównie powieści historyczne. Do najważniejszych z nich należą Fale Przyboju, 1975 (szw. Strändernas svall, 1946), które stanowią współczesną wersję historii Odyseusza, a także Chmury nad Metapontem, 1981 (szw. Molnen över Metapontion, 1957), które łączyły Wyprawę Cyrusa Ksenofonta z losem ludzi w obozie koncentracyjnym.

Nagrody i wyróżnienia

Po wojnie Eyvind Johnson otrzymywał liczne wyróżnienia. W roku 1953 przyznano mu doktorat honoris causa Uniwersytetu w Göteborgu. W roku 1957 został wybrany do Akademii Szwedzkiej (miejsce nr 11), a w roku 1962 przyznano mu nagrodę literacką Rady Nordyckiej. W roku 1974 został razem z Harrym Martinsonem wyróżniony Nagrodą Nobla z literatury za sztukę narracji oraz dalekie spojrzenie na lądy i w głąb czasu używane w służbie wolności.

Kontrowersje wokół Nagrody Nobla

Przyznanie nagrody spowodowało falę krytyki pod adresem Johnsona oraz Martinsona – obaj byli członkami Akademii Szwedzkiej, która przyznawała nagrody. Nieuchronny w tym kontekście był zarzut, że Akademia nagrodziła swoich. Ten zarzut był tym silniejszy, że utwory obu autorów nie były tak szeroko znane na świecie, jak w wypadku innych laureatów, a przyznanie nagrody nie wpłynęło na większe ich rozpowszechnienie. Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że utwory te są bardzo silnie osadzone w języku szwedzkim, co powoduje, że bardzo trudno je przełożyć na inne języki.

Eyvind Johnson zmarł w Sztokholmie w 1976 roku.

Utwory (wybór)

• De fyra främlingarna, 1924 (Czterech obcych)
• Timans och rättfärdigheten, 1925 (Timans i prawość)
• Kommentar till ett stjärnfall, 1929, (Komentarz do upadku gwiazdy)
• Avsked till Hamlet, 1930 (Pożegnanie z Hamletem)
• Jeszcze raz, kapitanie!, 1965 (szw. Än en gång, kapten!, 1934)
• Powieść o Olofie, 1977 (szw. Romanen om Olof, 1934–37)
• Nattövning, 1938 (Nocne manewry)
• Soldatens återkomst, 1940 (Powrót żołnierza)
• Krilon, 1941–45 (Krilon)
• Fale przyboju, 1975 (szw. Strändernas svall, 1946)
• Chmury nad Metapontem, 1981 (szw. Molnen över Metapontion, 1957)
• Czasy jego wysokości, 1976 (szw. Hans Nådes tid, 1960)
• Favel ensam, 1968 (Samotny Favel)

Był tłumaczony na polski przez: Marię Olszańską, Emilię Bielicką, Zdzisława Wawrzyniaka i Zygmunta Łanowskiego.

Linki zewnętrzne

• Stowarzyszenie Eyvinda Johnsona. eyvindjohnson.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2004-03-22)]. (szw.)
• Eyvind Johnson na Nobelprize.org. nobelprize.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-06-30)]. (ang.)
• Eyvind Johnson na serwisie Literacka Nagroda Nobla. noblisci.bnet.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2004-08-15)].