Berlin, symfonia wielkiego miasta
Berlin, symfonia wielkiego miasta (niem. Berlin: Die Sinfonie der Großstadt) – niemiecki eksperymentalny, niemy film dokumentalny z 1927 w reżyserii Waltera Ruttmanna.
| Gatunek | |
|---|---|
| Data premiery |
23 września 1927 |
| Kraj produkcji | |
| Język | |
| Czas trwania |
65 minut |
| Reżyseria |
Walter Ruttmann |
| Scenariusz |
Karl Freund |
| Muzyka | |
| Zdjęcia |
Karl Freund |
| Montaż |
Walter Ruttmann |
Film ukazuje jeden dzień z życia stolicy Niemiec, Berlina. Jest zaliczany do gatunku określanego jako symfonia miejska[1].
Tło
edytujStolica Niemiec w latach dwudziestych XX wieku przeżywała gwałtowny rozkwit przemysłowy i kulturalny. Reżyser zamierzał stworzyć swój film jako dokumentalne dzieło sztuki, mające przedstawiać Berlin jako żywy organizm. Obraz Ruttmanna miał zobrazować ten moment historyczny, dając wgląd w warunki życia mieszkańców, ich pracy i wypoczynku.
Pomysłodawcą filmu był Carl Mayer, scenarzysta licznych dzieł kina niemego i niemieckiego ekspresjonizmu filmowego, w tym jednego z najważniejszych dokonań gatunku: Gabinetu doktora Caligari z 1920[2] (reż. Robert Wiene). Według Małgorzaty Hendrykowskiej Mayer był "znużony ograniczeniami i sztucznością ekspresjonistycznego atelier. W pewnym momencie stracił zainteresowanie dla fikcji i chciał, by jego filmy wynikały z rzeczywistości"[3]. "W roku 1925 stojąc w niesłychanie ruchliwym miejscu koło Ufa-Palast am Zoo powziął pomysł Symfonii wielkiego miasta. Ta melodia obrazów natchnęła go do napisania scenariusza"[3].
Treść
edytujSymfonia wielkiego miasta jest podzielona na pięć aktów, z których każdy zapowiada tytułowa plansza.
Rozpoczyna się od widoków z okna pociągu prowadzonego przez parowóz. Przez łąki i pola pędzi on w stronę Berlina, docierając do dworca Anhalter. Ukazuje się panorama miasta (m.in. zegar na wieży Czerwonego Ratusza wskazujący godzinę piątą) oraz puste o wczesnym poranku ulice.
W kolejnych scenach miejskie ulice powoli zapełniają się ludźmi spieszącymi do pracy. Kamera wchodzi wraz z nimi do zakładów pracy, towarzyszy dzieciom spieszącym do szkół i sklepikarzom otwierającym swoje przybytki. Rytm miasta i rytm filmu są coraz szybsze. Widzimy zarówno wielkie, nowoczesne przedsiębiorstwa pracujące pełną parą (czasem produkcja jest zautomatyzowana), jak i zgiełk miejskiego życia, kursujące tramwaje i pociągi dalekobieżne oczekujące na dworcach. Wraz z wybiciem godziny 12 tempo spada, wszechobecny bieg zatrzymuje się. Jednak po przerwie na posiłek, po południu ruch zaczyna ponownie przyspieszać.
Późnym popołudniem i wieczorem przychodzi czas odpoczynku, relaksu. Film pokazuje rozmaite formy spędzania przez berlińczyków czasu wolnego poza domem. Kamera zagląda do parków, na wyścigi łodzi i samochodów, na boiska do gry w piłkę i do eleganckich restauracji. Wieczorem podpatruje miejskie lokale rozrywkowe, salę operową i rewiową, jest w piwiarni, na meczu hokeja na lodzie i na walce bokserskiej.
Film zamyka scena fajerwerków i światła krążącego po nocnym niebie z nowo wybudowanej berlińskiej wieży radiowej, oddanej do użytku w 1926, przy okazji otwarcia Międzynarodowej Wystawy Radiowej (obecnie targi elektroniki użytkowej).
Muzyka
edytujW powolnym przebudzeniu miasta, w pełnym energii tempie dnia i w spokojniejszym wieczornym finale Walter Ruttmann dostrzegł analogię do budowy symfonii muzycznej. Podkreśla to montaż filmowy: reżyser, co niezwykłe na tamte czasy, korzystał z licznych skrótów, aby ożywić życie i zgiełk miasta.
Obrazy były ściśle powiązane z podkładem muzycznym, jego tempem, intensywnością. Zachowała się jednak tylko wersja fortepianowa oryginalnej muzyki, opracowana przez Edmunda Meisela.
Z okazji 80. rocznicy premiery stacje telewizyjne ZDF i ARTE zamówiły w 2007 nową orkiestrację oryginalnej muzyki. Zadania podjął się Bernd Thewes. Premiera odrestaurowanej wersji filmu wraz z nową ścieżką dźwiękową odbyła się 24 września 2007 w Friedrichstadt-Palast. Wykonawcami byli muzycy Berlińskiej Orkiestry Symfonicznej Radia pod dyrekcją Franka Strobela.
Znaczenie i wpływ
edytujFilm jest cennym dokumentem epoki, ale nie ma charakteru wyłącznie informacyjnego. Jego awangardowy charakter polega na potęgowaniu dynamizmu miasta przez ruch kamery (często filmującej z ukrycia[3]) oraz śmiałe cięcia montażowe. Zabiegi te miały odzwierciedlać specyfikę nowoczesnego życia wielkomiejskiego[4]. Zdaniem M. Hendrykowskiej w interpretacji Ruttmanna miasto jest "raz przyspieszającą, kiedy indziej zwalniającą, ale nigdy nie odpoczywającą maszyną"[3]. "W ciągu dnia zmienia się tylko miejsce, w którym bije serce miasta. Rano serce Berlina bije na dworcach, do południa – w fabrykach i urzędach, a wieczorem – w teatrach i nocnych lokalach rozrywkowych różnego autoramentu"[3].
Można dopatrzeć się w filmie komentarza autora na temat relacji społecznych: scena robotników wchodzących rano do fabryki zestawiona jest ze sceną bicia i zapędzania bydła do zagrody. Nieprzypadkowo zestawiane są też obrazy społecznych kontrastów: z jednej strony żebraczka przed sklepem jubilera, z drugiej – wytworne restauracje z zastawionymi stołami czy sklepy z dobrami luksusowymi[5].
Po latach film okazał się cenną kroniką zabudowy Berlina, która już nie istnieje. Do końca II wojny światowej zrównane z ziemią zostało ponad 30 procent centrum miasta, co w znaczący sposób i na zawsze zmieniło oblicze Berlina. W filmie pojawia się wiele miejsc i budynków, które nie przetrwały wojny, takich jak dworzec kolejowy Anhalter czy położony naprzeciwko Hotel Excelsior, podówczas największy hotel w Europie.
Symfonia wielkiego miasta, mimo zróżnicowanego odbioru krytyków, okazała się niezwykle inspirująca dla licznych twórców europejskich. Szybko pojawiły się kolejne filmowe "symfonie": Symfonia drapacza chmur (Skyscraper Symphony z 1928, reż. Robert Florey), Symfonia wyścigów (Rennsymphonie z 1929, reż. Hans Richter), Entuzjazm: Symfonia Donbasu (Энтузиазм: Симфония Донбасса z 1930, reż. Dziga Wiertow), Symfonia przemysłowa (Symphonie van den Arbeid z 1931, reż. Joris Ivens).
Inne portrety wielkich miast inspirowane dziełem Ruttmanna to m.in. Most J. Ivensa (1928, Rotterdam) czy Deszcz tego samego reżysera (1929, Amsterdam), a także Człowiek z kamerą (1929) D. Wiertowa[3].
Linki zewnętrzne
edytuj- Berlin, symfonia wielkiego miasta w bazie IMDb (ang.)
Przypisy
edytuj- ↑ Marek Hendrykowski. Gatunki filmowe (22) - Symfonia miasta. „Film”, s. 122, Grudzień 1998. Hachette Filipacchi Polska Sp. z o.o. ISSN 0137-463X.
- ↑ Berlin, symfonia wielkiego miasta | Człowiek z kamerą | Deszcz | Z archiwum kina dokumentalnego [online], Filmoteka Narodowa - Instytut Audiowizualny [dostęp 2024-07-14] (pol.).
- ↑ a b c d e f Małgorzata Hendrykowska, Miasto jako perpetuum mobile. Berlin. Symfonia wielkiego miasta (1927) Waltra Ruttmanna, „Images. The International Journal of European Film, Performing Arts and Audiovisual Communication”, 12 (21), 2013, s. 65–76, DOI: 10.14746/i.2013.21.05, ISSN 2720-040X [dostęp 2024-07-14] (pol.).
- ↑ Berlin, symfonia wielkiego miasta | Człowiek z kamerą | Deszcz | Z archiwum kina dokumentalnego [online], Filmoteka Narodowa - Instytut Audiowizualny [dostęp 2024-07-14] (pol.).
- ↑ Berlin, symfonia wielkiego miasta [online], Akademia Dokumentalna [dostęp 2024-07-14] (ang.).