[go: up one dir, main page]
Wikipedia

Adam Wolff

polski historyk

Adam Tadeusz Wolff (ur. 14 sierpnia 1899 w Warszawie, zm. 7 lutego 1984 tamże) – polski historyk, mediewista, archiwista i wydawca źródeł, wioślarz, żeglarz, olimpijczyk z Amsterdamu 1928, działacz sportowy.

Adam Wolff
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

14 sierpnia 1899
Warszawa

Data i miejsce śmierci

7 lutego 1984
Warszawa

Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Niepodległości Srebrny Krzyż Zasługi (II RP)
Multimedia w Wikimedia Commons
Grób Adama Wolffa na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Warszawie

Życiorys

edytuj

Syn Augusta (Gustawa) Kazimierza Wolffa i Marii z Romiszewskich, córki generała armii carskiej Władysława Romiszewskiego i Gruzinki Anny z ks. Dżakelich.

Urodził się w rodzinie księgarskiej z tradycjami literackimi. Jego ojciec, Gustaw, był tłumaczem, poetą i księgarzem. Dziadek, Robert Wolff, założycielem, wraz z Gustawem Gebethnerem, słynnej księgarni i wydawnictwa „Gebethner i Wolff” (1857) przy Krakowskim Przedmieściu w Warszawie. Stryj, Józef Wolff, wydawcą i redaktorem naczelnym „Tygodnika Ilustrowanego”. Rodzina ze strony matki miała tradycje ziemiańskie i wojskowe. Dziadek, Władysław Romiszewski, dosłużył w armii carskiej najwyższego stopnia wojskowego w piechocie – generała piechoty. Bracia matki również związali się z armią. Modest Romiszewski był generałem carskim i WP, a Eugeniusz Romiszewski – tyt. gen. WP[1].

Pierwsze nauki pobierał w domu. W latach 1911–1914 uczęszczał do gimnazjum Konopczyńskiego, a następnie od 1915 r. do gimnazjum Ziemi Mazowieckiej, gdzie uzyskał maturę w maju 1917 r. Jego nauczycielami byli m.in. historycy Antoni Rybarski i Janusz Iwaszkiewicz. W czasie nauki w szkole należał do nielegalnego skautingu[2][3].

Studia historyczne rozpoczął w 1917 r. na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego, które przerwał, wstępując jako ochotnik w listopadzie 1918 r. do Wojska Polskiego. Po zwolnieniu z wojska w 1921 r. kontynuował studia. Pracę naukową Wolff rozpoczął jeszcze na studiach. Już w 1921, doceniając jego umiejętności paleograficzne i znajomość łaciny, powierzono mu zinwentaryzowanie dokumentów pergaminowych w Muzeum Narodowym w Warszawie. W lutym 1922 prof. Marceli Handelsman zaproponował mu opracowanie spisu urzędników mazowieckich w l. 1370–1526 na podstawie najstarszych akt mazowieckich znajdujących się w Archiwum Głównym Akt Dawnych. Pracę w Archiwum Głównym Akt Dawnych Adam Wolff rozpoczął w 1924 r. W ciągu blisko 30 lat pracy w tym najstarszym polskim archiwum Wolff przeszedł wszystkie stopnie kariery archiwalnej, od praktykanta do kustosza i kierownika oddziału akt staropolskich.

W latach 20. Wolff udzielał się w towarzystwach historycznych. Był członkiem Polskiej Akademii Umiejętności, Polskiego Towarzystwa Historycznego, Towarzystwa Miłośników Historii, Komisji Historycznych Warszawskiego Towarzystwa Naukowego[3].

Praca archiwalna Wolffa była ściśle związana z jego badaniami naukowymi, skoncentrowanymi początkowo głównie na sporządzeniu spisu urzędników książęcego Mazowsza i przygotowaniu monografii na temat Metryki Mazowieckiej. Już jako uznany badacz Mazowsza, znakomity paleograf i znawca archiwistyki staropolskiej na podstawie wydanych wcześniej prac naukowych uzyskał stopień doktora w 1938 r., a dwa lata wcześniej formalne magisterium. Ostatnie lata przed wybuchem II wojny św. Wolff poświęcił na prace związane z przygotowaniem Kodeksu dyplomatycznego Mazowsza. W okresie II wojny Wolff nadal pracował w AGAD. Po powstaniu warszawskim trafił do Krakowa, gdzie rozpoczął pracę w Archiwum Państwowym i prowadził wykłady i zajęcia z paleografii łacińskiej i archiwistyki na Uniwersytecie Jagiellońskim.

W 1946 r. powrócił do AGAD, gdzie od 1947 r. do końca swej pracy w tej instytucji tj. do 1954 r. był kustoszem i kierownikiem działu akt staropolskich. W okresie powojennym wrócił do swoich zainteresowań badawczych związanych z dziejami Warszawy. W czasie pracy w AGAD przygotował ważne opracowania dotyczące strat archiwów i bibliotek warszawskich w zakresie rękopiśmiennych źródeł historycznych, kierował sporządzaniem odpisów do księgi radzieckiej Starej Warszawy, a także wraz z Kazimierzem Konarskim i Aleksym Bachulskim przygotowywał wydanie pierwszego Polskiego Słownika Archiwalnego.

W 1949 uzyskał habilitację na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Warszawskiego z zakresu historii Polski wieków średnich. W Instytucie Historycznym UW prowadził ćwiczenia wyższe z paleografii łacińskiej, a także wykłady i ćwiczenia z metodyki wydawnictw i archiwistyki. Pracował społecznie w Związku Bibliotekarzy i Archiwistów Polskich, prowadził referat archiwalny w Zarządzie Głównym i kierował sekcją archiwalną Koła Warszawskiego. Był też współpracownikiem Komisji Atlasu Historycznego Polski i Warszawskiego Towarzystwa Archeologicznego[4][5].

Od 1954 r. pracował w Instytucie Historii Kultury Materialnej PAN, gdzie objął kierownictwo Zakładu Edytorstwa, a następnie Dokumentacyjnego. W tym samym roku został profesorem nadzwyczajnym. W 1969 r. przeszedł na emeryturę, jednak do ostatnich lat życia aktywnie pracował naukowo, skupiając się na kilku poważnych przedsięwzięciach wydawniczych. W latach 60. Wolff działał w Mazowieckim Towarzystwie Kultury, Mazowieckim Ośrodku Badań Naukowych, sekcji Mazowsza w Towarzystwie Miłośników Historii. Będąc już na emeryturze, był m.in. członkiem Komisji Naukowej przy Obywatelskim Komitecie Odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie oraz redakcji „Słownika Mazowsza”[6][4][7].

W zakresie źródeł średniowiecznych Adam Wolff był erudytą i najlepszym w Polsce znawcą późnośredniowiecznych źródeł do dziejów Mazowsza. Aleksander Gieysztor, który kształcił się u Wolffa w paleografii, podsumowując jego działalność naukową, określał go jako „mistrza paleografii” i „człowieka źródeł”. Szczególne znaczenie w dorobku naukowym Wolffa ma praca „Studia nad urzędnikami mazowieckimi 1370-1526” wydana w 1962 r. Zgromadzony do niej przez Wolffa materiał (ponad 800 stron rękopisu) został spalony w czasie powstania warszawskiego. Jednocześnie w 1944 r. uległa zniszczeniu w znacznym stopniu jej podstawa źródłowa. Praca ta została odtworzona dzięki znakomitej pamięci Wolffa i w miarę możliwości sprawdzona i uzupełniona. Dla badaczy dziejów Mazowsza stała się ona podstawowym kompendium do poznania podziałów terytorialnych Mazowsza, hierarchii urzędniczej, jej powstania, kompetencji i składu[6][4][8].

Adam Wolff był również znanym żeglarzem, działaczem harcerskim i sportowym. Otrzymał patent kapitana jachtowego morskiego. Uczestniczył m.in. w 20 regatach żeglarskich w kraju i za granicą. Brał udział w igrzyskach olimpijskich w Amsterdamie w 1928 roku, gdzie wystartował w łódce jednoosobowej, zajmując 18. miejsce. W sumie na olimpiadzie startował w trzech biegach, a Polska ostatecznie zajęła 17. miejsce. Przygodę z żeglarstwem Adam Wolff rozpoczął jeszcze przed I wojną światową w Sopocie u dziadka Roberta Wolffa – współwłaściciela największej w Królestwie Polskim księgarni „Gebethner i Wolff”. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości zaangażował się w działalność harcerstwa i warszawskiego Akademickiego Związku Sportowego. Należał do Yacht Klubu Polskiego. Był też współzałożycielem Polskiego Związku Żeglarskiego. W latach 1925–1969 zasiadał w Zarządzie Polskiego Związku Żeglarskiego. Po II wojnie światowej sprawował funkcję delegata PZŻ w Małopolsce, na Górnym Śląsku i Opolszczyźnie. Do końca lat 60. pracował na rzecz żeglarstwa. Organizował szkolenia żeglarzy. Wraz z drugą żoną opracował podręcznik dla instruktorów żeglarstwa „Szkolenie żeglarskie...” wydany w 1952 r. (Scholastyka Anna Wolff, Adam Wolff, Szkolenie żeglarskie na stopień żeglarza i sternika jachtowego. Wskazówki dla instruktorów, 1959). Od 1955 wchodził w skład Prezydium Komisji Turystyki Żeglarskiej PTTK, a w 1980 otrzymał tytuł honorowego członka Polskiego Związku Żeglarskiego. Był również członkiem Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego[9][10][11].

Pierwszą żoną Adama Wolffa była żeglarka Jadwiga Wolff-Neugebauer (z domu Ossowska). Adam Wolff w 1924 r. poślubił w Warszawie Jadwigę Ossowską, siostrzenicę grafika Adama Półtawskiego. Po rozpadzie tego związku Jadwiga wyszła ponownie za mąż za dr. Kazimierza Neugebauera, a Adam Wolff w 1936 r. ożenił się ze Scholastyką Anną Siezieniewską.

Jadwiga Wolff-Neugebauer w 1933 roku jako pierwsza Polka otrzymała patent kapitana. Żeglarstwo poznała w harcerstwie wodnym, a w 1931 roku zdała egzamin na sternika śródlądowego. W 1934 roku została kapitanem morskiego jachtu „Grażyna”, na którym rok później odbył się bałtycki rejs z załogą złożoną z samych kobiet[12][13][14].

Adam Wolff zmarł 7 lutego 1984 r. w Warszawie. Został pochowany w grobie rodzinnym Wolffów na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Warszawie (aleja F, grób 42)[15].

Ordery i odznaczenia

edytuj

Wybrane publikacje

edytuj
  • A.Wolff, Formuła relacji w kancelarii mazowieckiej, „Archeion” 1, 1927
  • A. Wolff, Starszeństwo urzędów (Metoda ustalania na przykładzie hierarchii ziemskiej Mazowsza udzielnego), Warszawa 1928
  • A. Wolff, Nieznany dokument Ziemowita Trojdenowica dla klasztoru w Czerwińsku, „Kwartalnik Historyczny”, t. 42, 1928, s. 67–69
  • A. Wolff, Metryka Mazowiecka. Układ pierwotny. Sposób rejestracji, Warszawa 1929
  • J. Siemieński, A. Wolff, Najstarsze księgi krakowskie w Archiwum Głównym, Warszawa 1929
  • K.Sochaniewicz, A.Wolff, Urzędnicy województwa bełskiego do połowy XVI w. „Miesięcznik Heraldyczny”, t. 10, 1931, s. 8–24
  • A. Wolff, Mazowieckie zapiski herbowe z XV i XVI wieku, Kraków 1937
  • A. Wolff, Kompetencje urzędników ziemskich mazowieckich, „Przegląd Historyczny”, t. 37, 1948, s. 194–211W. Kuraszkiewicz, A. Wolff, Zapiski i roty polskie XV–XVI wieku z ksiąg sądowych ziemi warszawskiej, Kraków 1950
  • K. Kaczmarczyk, J. Karwasińska, A. Wolff, Opracowanie dokumentów pergaminowych i papierowych w Archiwum, „Archeion”, t. 19/20, 1951, s. 139–193
  • Polski Słownik Archiwalny, oprac. A. Bachulski, K. Konarski, A. Wolff, Warszawa 1952
  • A. Wolff, Księgi Sądu Asesorskiego 1537–1794, [w:] Straty archiwów i bibliotek warszawskich w zakresie rękopiśmiennych źródeł historycznych, t. 1, Archiwum Główne Akt Dawnych, red. J. Karwasińska, Warszawa 1957, s. 126–127
  • A. Wolff, Księgi Trybunału Koronnego 1578–1794, [w:] Straty archiwów i bibliotek warszawskich w zakresie rękopiśmiennych źródeł historycznych, t. 1, Archiwum Główne Akt Dawnych, red. J. Karwasińska, Warszawa 1957, s. 128–131
  • A. Wolff, Akta partykularne przedrozbiorowe Archiwum Głównego 1381–1835, [w:] Straty archiwów i bibliotek warszawskich w zakresie rękopiśmiennych źródeł historycznych, t. 1, Archiwum Główne Akt Dawnych, red. J. Karwasińska, Warszawa 1957, s. 75–221
  • A. Wolff, Księga ławnicza miasta Nowej Warszawy, t. 1 (1416–1485), Wrocław 1960
  • A. Wolff, Studia nad urzędnikami mazowieckimi 1370-1526, Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1962
  • A. Wolff, Księga radziecka miasta Starej Warszawy, t. 1 (1447–1527), Wrocław 1963

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Stanisława Łoza, Rodziny polskie pochodzenia cudzoziemskiego osiadłe w Warszawie i okolicach, 1932, s. 180–181.
  2. ↑ Janusz Grabowski, Adam Wolff – Archiwista Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie (1924-1954) i jego wkład w badania mediewistyczne w Polsce, [w:] Miscellanea Historico–Archivistica, t. XVIII, Warszawa 2012, s. 210.
  3. ↑ a b Hanna Szymczyk, Materiały Adama Wolffa III-226, [w:] Biuletyn Archiwum PAN, nr 34, 1993, s. 34.
  4. ↑ a b c Aleksander Gieysztor, Adam Wolff (1899-1984), [w:] Studia Źródłoznawcze, t. 34, 1993, s. 139.
  5. ↑ Hanna Szymczyk, Materiały Adama Wolffa III-226, [w:] Biuletyn Archiwum PAN, nr 34, 1993, s. 35.
  6. ↑ a b Janusz Grabowski, Adam Wolff – Archiwista Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie (1924-1954) i jego wkład w badania mediewistyczne w Polsce, [w:] Miscellanea Historico–Archivistica, t. XVIII, Warszawa 2012, s. 209–218.
  7. ↑ Hanna Szymczyk, Materiały Adama Wolffa III-226, [w:] Biuletyn Archiwum PAN, nr 34, 1993, s. 35–36.
  8. ↑ Piotr Węcowski, Przedwojenne listy Aleksandra i Ireny Gieysztorów do Marcelego Handelsmana, Kwartalnik Historyczny, 2020, s. 125.
  9. ↑ Jędrzej Szerle, Losy polskich olimpijczyków – klasy przedwojenne i Laser, zeglarski.info [dostęp 2023-01-24].
  10. ↑ a b Janusz Grabowski, Adam Wolff – Archiwista Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie (1924-1954) i jego wkład w badania mediewistyczne w Polsce, [w:] Miscellanea Historico–Archivistica, t. XVIII, Warszawa 2012, s. 218.
  11. ↑ Hanna Szymczyk, Materiały Adama Wolffa III-226, [w:] Biuletyn Archiwum PAN, nr 34, 1993, s. 36.
  12. ↑ Jędrzej Szerle, Słyszeliście o… Polkach na oceanach?, zeglarski.info [dostęp 2023-01-24].
  13. ↑ Ryszard Wryk, Sport olimpijski w Polsce 1919-1939: biogramy olimpijczyków, 2006, s. 429.
  14. ↑ Stanisława Łoza, Rodziny polskie pochodzenia cudzoziemskiego osiadłe w Warszawie i okolicach, 1932, s. 181.
  15. ↑ śp. Adam Wolff.
  16. ↑ Hanna Szymczyk, Materiały Adama Wolffa III-226, [w:] Biuletyn Archiwum PAN, nr 34, 1993, s. 37.

Bibliografia

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Adam_Wolff&oldid=72482235”