Abd as-Salam Arif
Abd as-Salam Arif (ur. 21 marca 1921, zm. 13 kwietnia 1966) – iracki wojskowy, jeden z przywódców ruchu Wolnych Oficerów i rewolucji irackiej w 1958 roku. Wicepremier w rewolucyjnym rządzie Abd al-Karima Kasima, odsunięty od władzy jesienią 1958. Współorganizował zamach stanu w lutym 1963, który obalił rząd Kasima, został po nim prezydentem kraju. Pełnię władzy zdobył po drugim przewrocie wojskowym w listopadzie tego samego roku i zachował ją do śmierci w wypadku śmigłowca w 1966.
| |
| Data urodzenia |
21 marca 1921 |
|---|---|
| Data śmierci |
13 kwietnia 1966 |
| Prezydent Iraku | |
| Okres |
od 8 lutego 1963 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| |
 Arif odczytuje odezwę przywódców rewolucji 1958 w radiostacji bagdadzkiej | |
 generał
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1941–1966 |
| Siły zbrojne | |
| Główne wojny i bitwy | |
|
| |
Życiorys
edytujRewolucja 1958
edytujDziałał w irackim ruchu Wolnych Oficerów, jednak przed 1956 nie należał do ścisłego przywództwa ruchu, gdyż był oficerem w oddziałach irackich stacjonujących w Jordanii[1]. Z czasem jego znaczenie w ruchu wzrosło; w przededniu przewrotu wojskowego zorganizowanego przez grupę był już jednym z jej głównych liderów[2]. W 1958 posiadał stopień pułkownika[3].
Abd as-Salam Arif i Abd al-Karim Kasim wspólnie pokierowali przewrotem w Iraku 14 lipca 1958. Prawdopodobnie bez konsultacji z partiami, które były skłonne poprzeć zamach stanu, sami wybrali jego datę. Zdecydowali, że wojsko podejmie próbę przejęcia władzy w nocy z 13 na 14 lipca, tj. wtedy, gdy 20 Brygada Piechoty, w której byli oficerami, miała ponownie udać się do Jordanii[1].
Arif w czasie przewrotu przejął dowództwo całej 20 Brygady i skierował ją na Bagdad. Poszczególne pododdziały brygady zajęły strategiczne punkty w mieście, a także otoczyły pałac królewski i dom byłego premiera Nuriego as-Sa'ida[1]. Następnie Arif wziął udział w zdobyciu bagdadzkiej radiostacji, nadał z niej komunikat wzywający obywateli do wspólnej walki z imperializmem i ogłaszający zwycięstwo armii nad skorumpowaną, narzuconą przez imperialistów władzą[3]. W późniejszych godzinach Arif i Kasim wspólnie wystąpili w telewizji, ogłaszając powstanie republiki irackiej i nowego rządu[1].
1958-1963
edytujPo zwycięskiej rewolucji wszedł do nowego rządu jako wicepremier i minister spraw wewnętrznych[4]. Został również zastępcą naczelnego dowódcy armii irackiej[5]. Był związany z partią Baas[2], ale sam do niej nie należał[6]. W momencie przejęcia władzy ani on, ani żaden inny lider rewolucji nie był szczególnie znany w społeczeństwie[7].
Już kilka dni po proklamowaniu republiki między Arifem i Kasimem doszło do pierwszych sporów[7]. Arif uważał, że chociaż był w 1958 niższy stopniem, jako inicjator działań Wolnych Oficerów w Bagdadzie powinien być traktowany jako właściwy przywódca ruchu. Do ostatecznego zerwania między nimi doszło na tle stosunku Iraku do Egiptu i jego przywódcy Gamala Abdela Nasera. Arif podziwiał go i podobnie jak arabscy nacjonaliści uważał, że Irak powinien dołączyć do Zjednoczonej Republiki Arabskiej[4]. Podczas oficjalnych spotkań z Abdel Naserem wyrażał, wbrew stanowisku rządu, entuzjazm dla idei zjednoczeniowych[8]. Kasim opowiedział się tymczasem za całkowitą niezależnością kraju[2] i przystąpieniem do większej aktywności w świecie arabskim dopiero po reformach wewnętrznych i wykrystalizowaniu się świadomości narodowej Irakijczyków[4].
Arif otwarcie rywalizował z premierem o władzę i wpływy. Podróżował po irackiej prowincji, starając się zdobywać tam popularność[4]. W swoich wystąpienia publicznych opowiadał się za unią z Egiptem i Syrią, jawnie ignorując oficjalne stanowisko rządu[9]. Atakował również Iracką Partię Komunistyczną, z którą Kasim był skłonny, przynajmniej doraźnie, współpracować[10]. Ostatecznie jednak przegrał walkę o władzę. We wrześniu 1958 stracił najpierw stanowisko zastępcy dowódcy naczelnego irackich sił zbrojnych[8], a następnie także urząd wicepremiera; 12 października[8] został mianowany ambasadorem w RFN[4]. Początkowo nie chciał pogodzić się z sytuacją, podczas osobistej rozmowy z premierem Kasimem groził mu rewolwerem[11]. Ostatecznie Arif wyjechał z Bagdadu na placówkę, lecz po niecałych dwóch miesiącach wrócił do kraju i został aresztowany[4]. Usunięcie go z rządu było początkiem procesu eliminowania z elity władzy osób związanych z partią Baas[4] i ogólnie ludzi aktywnych politycznie jeszcze przed rewolucją[2]. 4 listopada Arif stanął przed sądem oskarżony o zdradę stanu, został uznany za winnego i skazany na karę śmierci. W lutym 1959 Kasim zastosował wobec niego prawo łaski[11], zamieniając karę na dożywotnie pozbawienie wolności[9]. Skazaniu Arifa towarzyszyły manifestacje poparcia dla rządu, w niektórych miejscowościach doszło do zamieszek[11]. Abd as-Salam Arif został zwolniony z więzienia przed lutym 1963[12].
Luty-listopad 1963
edytujArif, razem z innymi oficerami niezadowolonymi z rządów Kasima, wziął udział w zamachu stanu w lutym 1963, zorganizowanym przez partię Baas[6]. Odegrał w nim kierowniczą rolę[12]. Ponieważ politycy Baas byli młodzi i niedoświadczeni, głową państwa uczyniono Arifa, który otrzymał także stopień marszałka[6]. Stanął także na czele Narodowej Rady Dowództwa Rewolucji[13], był w niej jednym z dwóch (na ogólną liczbę 20) członków nienależących do partii Baas. Skład Rady był tajny[6]. Niedoświadczenie polityczne działaczy Baas pozwoliło mu, wspólnie ze starszym bratem Abd ar-Rahmanem Arifem, stać się jedną z kluczowych postaci w elicie rządowej. Skupili się wokół niego zwłaszcza wojskowi z Dulajmu[6]. Zaliczał się do umiarkowanego skrzydła elity władzy[14]. W październiku 1963 razem z innymi umiarkowanie nastawionymi oficerami postanowił pozbyć się z rządu przedstawicieli radykalnego skrzydła partii (którzy w tym samym czasie dążyli do pozbawienia go władzy[15]). W sytuacji ogólnego chaosu panującego w kraju i wewnętrznego konfliktu w partii Baas przeprowadził razem ze swoimi zwolennikami w wojsku nowy zamach stanu, odsuwając partię Baas od władzy 18 listopada 1963[14].
Prezydent Iraku
edytujPo przewrocie Arif uzyskał nadzwyczajne prerogatywy, które oficjalnie miały służyć przywróceniu w kraju porządku, został także naczelnym dowódcą sił zbrojnych. Utworzył nowy rząd, złożony ze zwolenników naseryzmu (choć niektóre elementy gospodarczej, socjalistycznej polityki Nasera przyjmowano z większą niż dotąd rezerwą) i ogólniej nacjonalizmu arabskiego, odsunął polityków partii Baas, usunął jej zwolenników także ze stanowisk w wojsku. Utworzył specjalną, podległą prezydentowi jednostkę – Gwardię Republikańską. Nadal opowiadał się za unią z Egiptem (i za współpracą krajów arabskich w ogólności[16]), jednak wydawane na ten temat deklaracje Arif traktował przede wszystkim jako środek umacniania własnej pozycji i uzyskiwania poparcia dla prowadzonej polityki wewnętrznej[14]. Zdanowski charakteryzuje sposób sprawowania przezeń władzy następująco:
Stworzył system władzy jednego człowieka, w którym o rządzeniu decydowały powiązania osobiste i zaufanie prezydenta. Aparat administracyjny pałacu prezydenckiego był głównym i jedynym ośrodkiem władzy[15]
W maju 1964 w Iraku uchwalono tymczasową konstytucję, uznającą własność prywatną za nienaruszalną, jednak pod wpływem trwającego kryzysu gospodarczego i odpływu kapitału z kraju w szóstą rocznicę rewolucji Arif ogłosił nacjonalizację banków, towarzystw ubezpieczeniowych[14] i 32 firm przemysłowych[15]. Posunięcie to nie dało jednak spodziewanych efektów[14]. Niepowodzeniem zakończyły się również rozmowy władz z Iraqi Petroleum Company, wskutek którego stanowisko stracił premier Tahir Jahja. We wrześniu 1964 zastąpił go na urzędzie Arif Abd ar-Razzak, naserysta, usunięty z niego już kilka dni później po tym, gdy wykryto jego spisek przeciwko prezydentowi[14]. Kolejnym premierem został całkowicie zależny od prezydenta Abd ar-Rahman al-Bazzaz, który wprowadził częściowe reformy gospodarcze w duchu liberalnym i zapowiadał demokratyzację życia politycznego[14].
W lutym tego samego roku Arif zawarł zawieszenie broni z kurdyjskimi partyzantami[15]. Wojna domowa między Kurdami a Arabami w Iraku wybuchła na nowo wiosną 1965, rozmów pokojowych nie wznowiono[17].
Kontynuację reform udaremniła śmierć Abd as-Salama Arifa w wypadku śmigłowca 13 kwietnia 1966[14]. Jego współpracownicy zdecydowali o powołaniu na wakujący urząd prezydencki jego brata Abd ar-Rahmana[15].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d M. Farouk-Sluglett, P. Sluglett, Iraq..., s. 48-49.
- ↑ a b c d J. Zdanowski, Historia..., s. 285.
- ↑ a b Ch. Tripp, Historia..., s. 185.
- ↑ a b c d e f g Ch. Tripp, Historia..., s. 188-189.
- ↑ H. A. Hamsheer, Współczesna..., s. 92.
- ↑ a b c d e H. A. Jamsheer, Współczesna..., s. 98-99.
- ↑ a b M. Farouk-Sluglett, P. Sluglett, Iraq..., s. 51.
- ↑ a b c M. Farouk-Sluglett, Iraq..., s. 58-59.
- ↑ a b H. A. Jamsheer, Współczesna..., s. 94-95.
- ↑ M. Farouk-Sluglett, Iraq..., s. 55 i 57.
- ↑ a b c M. Farouk-Sluglett, Iraq..., s. 60.
- ↑ a b Dziekan M.: Historia Iraku. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie DIALOG, 2002, s. 176. ISBN 978-83-89899-82-8.
- ↑ Zdanowski J.: Historia Bliskiego Wschodu w XX wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2010, s. 289. ISBN 978-83-04-05039-6.
- ↑ a b c d e f g h Jamsheer H. A.: Współczesna historia Iraku. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie DIALOG, 2007, s. 102-104. ISBN 978-83-89899-82-8.
- ↑ a b c d e Zdanowski J.: Historia Bliskiego Wschodu w XX wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2010, s. 290-291. ISBN 978-83-04-05039-6.
- ↑ Zdanowski J.: Historia Bliskiego Wschodu w XX wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2010, s. 189. ISBN 978-83-04-05039-6.
- ↑ Jamsheer H. A.: Współczesna historia Iraku. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie DIALOG, 2007, s. 106. ISBN 978-83-89899-82-8.
Bibliografia
edytuj- Farouk-Sluglett M., Sluglett P.: Iraq Since 1958. From Revolution to Dictatorship. London & New York: I. B. Tauris, 2003. ISBN 1-86064-622-0.
- Jamsheer H. A.: Współczesna historia Iraku. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie DIALOG, 2007. ISBN 978-83-89899-82-8.
- Tripp Ch.: Historia Iraku. Warszawa: Książka i Wiedza, 2009. ISBN 978-83-05-13567-2.
- Zdanowski J.: Historia Bliskiego Wschodu w XX wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2010. ISBN 978-83-04-05039-6.