[go: up one dir, main page]
Wikipedia

Karaluch: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycja
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
m Wycofano edycje użytkownika 89.228.35.38 (dyskusja). Autor przywróconej wersji to MalarzBOT.
Paweł Ziemian BOT (dyskusja | edycje)
Boty
1 386 771 edycji
 
(Nie pokazano 45 wersji utworzonych przez 33 użytkowników)
Linia 1:
{{dopracować|źródła=2009-08}}
{{Zwierzę infobox
|nazwa zwyczajowa = Karaluch
Linia 13 ⟶ 12:
|rząd = [[karaczany]]
|rodzina = [[karaczanowate]]
|podrodzina = [[Blattinae]]
|rodzaj = ''[[Blatta]]''
|gatunek = karaczan wschodni'''karaluch'''
|synonimy =
* ''Blatta badia'' <small>Saussure, 1863</small>
* ''Blatta castanea'' <small>Blanchard, 1851</small>
* ''Blatta culinaris'' <small>De Geer, 1773</small>
* ''Blatta europaea'' <small>Bartsch, 1846</small>
* ''Blatta ferruginea'' <small>Thunberg, 1810</small>
* ''Blatta gracilis'' <small>(Adelung, 1910)</small>
* ''Blatta hemialata'' <small>Gistel, 1856</small>
* ''Blatta imperator'' <small>(Westwood, 1858)</small>
* ''Blatta lucifuga'' <small>Poda, 1761</small>
* ''Blatta pallipes'' <small>(Philippi, 1863)</small>
* ''Blatta platystetho'' <small>(Philippi, 1863)</small>
* ''Blatta secunda'' <small>Schaeffer, 1769</small>
* ''Blatta spontanea'' <small>(Semenov-Tian-Shansky, 1909)</small>
* ''Blatta tertia'' <small>Schaeffer, 1769</small>
|wikispecies =
|commons = Blatta orientalis
|wikisłownik = karaluch
}}
'''Karaluch'''{{r|Zahradnik}}, '''karaczan wschodni'''{{r|Zahradnik}}, karaczan pospolity{{r|Popławski}}, szwab<ref>{{encyklopedia PWN|id=3920207|tytuł=karaczan wschodni|data dostępu=2022-06-24}}</ref> (''Blatta orientalis'') – [[gatunek (biologia)|gatunek]] [[owady|owada]] z [[rząd (biologia)|rzędu]] [[karaczany|karaczanów]] i [[rodzina (biologia)|rodziny]] [[karaczanowate|karaczanowatych]]. Owad [[gatunek kosmopolityczny|kosmopolityczny]], w większości zasięgu [[gatunek synantropijny|synantropijny]].
 
== Opis ==
'''Karaluch, karaczan wschodni''' (''Blatta orientalis'', przestarzałe z [[Język turecki|tur.]] – '''karakon''') – [[Owady|owad]] [[gatunek synantropijny|synantropijny]] (żyjący w siedliskach człowieka). Żyje w kuchniach, magazynach, wyjadając produkty żywnościowe.
Dorosłe samce osiągają od 17,5 do 28,7 mm, a samice od 20 do 27 mm długości ciała{{r|Robinson}}. Ubarwienie ciała błyszczące, od rudawego po czarne, u dorosłych zwykle brunatnoczarne{{r|Robinson|Bazyluk|ifas}}. [[Przedplecze]] jest jednobarwne, w zarysie okrągławo-trapezowate, u dorosłych długości od 5 do 7,2 mm{{r|Bazyluk}}. U samic skrzydła są zredukowane do formy łusek o długości od 4,6 do 6,8 mm. Obie płcie nielotne. Samce mają skrzydła skrócone, dochodzące do ¾ długości [[odwłok]]a. Pierwsza ich para jest skórzasta, o zredukowanym użyłkowaniu, zmodyfikowana w [[pokrywy (entomologia)|pokrywy]] o długości od 12 do 16,7 mm{{r|Robinson|Bazyluk}}. Druga para jest błoniasta i wachlarzowato złożona pod pierwszą{{r|ifas}}. Stosunkowo długie odnóża uzbrojone są w silne kolce na [[udo|udach]] i [[goleń|goleniach]]{{r|Bazyluk}}. [[Stopa sześcionogów|Stopy]] samic i niedorosłych samców mają zredukowane [[przylga|przylgi]] (arolia) co utrudnia im wspinaczkę po gładkich powierzchniach, natomiast u dorosłych samców przylgi mogą być wykształcone w różnym stopniu{{r|Robinson}}.
 
== Występowanie ==
Długość do 3 [[metr|cm]]. Ubarwienie czerwone do czarno-brązowego. Dobrze rozwinięta druga para skrzydeł. Skrócone pokrywy samców nie zakrywają [[odwłok]]a, u samic jedynie zalążki skrzydeł. Długie [[czułki]].
Owad [[gatunek kosmopolityczny|kosmopolityczny]], najczęstszy w strefie umiarkowanej półkuli północnej. Jego naturalne [[populacja (biologia)|populacje]] występują w rejonie [[Morze Kaspijskie|Morza Kaspijskiego]] i [[Morze Czarne|Czarnego]], w tym na [[Półwysep Krymski|Krymie]]. Owady te zasiedlają tam [[ściółka (leśnictwo)|ściółkę]] i szczątki roślinne. W innych rejonach świata jest to [[gatunek synantropijny]]. Zamieszkuje ludzkie siedziby, magazyny, piwnice, podziemne rury i kanały ściekowe oraz wysypiska śmieci{{r|Robinson}}. W Polsce stosunkowo pospolity{{r|Bazyluk}}.
 
== Biologia i ekologia ==
Samica składa 14-16 jaj w [[kokon]]ie, ich rozwój w temp. pokojowej trwa ok. 279 dni. Wszystkożerne – są jednymi z niewielu zwierząt zdolnymi do strawienia [[Keratyna|keratyny]] – białka włosa (tak samo jak mole włosienniczki posiadają [[keratynaza|keratynazę]] – dzięki której możliwe jest trawienie keratyny). Najchętniej gromadzą się w szparach i szczelinach oraz w miejscach wilgotnych. Mogą przenosić choroby.
Image[[plik:Common Cockroach - Project Gutenberg eText 16410.png|thumb|left|''a'' – samica<br />, ''b'' – samiec<br />, ''c'' – samica z boku<br />, ''d'' – młody karaluch<br />larwa]]▼
Gatunek [[wszystkożerność|wszystkożerny]]. Preferuje miejsca wilgotne oraz temperaturę 20–29 °C. Samice nie wytwarzają jaj poniżej 15 °C, a te zamierają poniżej 0 °C{{r|Robinson}}.
 
=== Rozród i rozwój ===
Wykazują cechy stadne. Rozpoznają się wzajemnie dzięki specyficznemu wydzielanemu zapachowi. Podążają chaotycznie w miejsca gdzie są już inne osobniki. Niektóre gatunki prowadzą nocny tryb życia.
W trakcie dobierania się w parę samiec wędruje wokół samicy, po czym ustawia się przodem do niej. Następnie samica unosi głowę, a samiec wsuwa się pod nią tyłem, jednocześnie rozkładając skrzydła, tak że samica dotyka aparatem gębowym [[tergum|tergitów]] jego odwłoka. W tym czasie samiec wydłuża odwłok, aż do połączenia się genitaliów obu owadów. Po połączeniu samiec odwraca się tak, że para ustawiona jest głowami w przeciwnych kierunkach. Po [[kopulacja|kopulacji]] samica formuje zawierającą 16–18 jaj [[ooteka|ootekę]]{{r|Robinson}}, którą przez 12 godzin do 7 dni nosi ze sobą, po czym pozostawia w osłoniętym miejscu{{r|Robinson|ifas}}. Ooteka ma kształt prawie walcowaty, barwę czarniawobrązową i mierzy od 10 do 12 mm. Jedna samica produkuje w ciągu życia 6–8 ootek w odstępach 1–2 tygodni{{r|Robinson}}.
 
W temperaturze 21 °C larwy lęgną się po 81 dniach, a w 29,5 °C po 42 dniach. Pierwsze ich stadium ma jasnobrązową barwę i około 6 mm długości. W zależności od warunków larwy linieją 7–10 razy przed osiągnięciem dorosłości. W temperaturze 22 °C rozwój samców trwa 515 dni, a samic 542 dni. W 30 °C skraca się do 164 dni u samców i 282 dni u samic. Dorosłe samice dożywają 190, a samce 180 dni. Obok rozmnażania płciowego zdarza się także [[partenogeneza]]{{r|Robinson}}.
<gallery>
▲Image:Common Cockroach - Project Gutenberg eText 16410.png|''a'' – samica<br /> ''b'' – samiec<br /> ''c'' – samica z boku<br /> ''d'' – młody karaluch<br />
Image:Snodgrass common household roaches.png|''a'' – [[karaczan prusak]]<br /> ''b'' – [[Przybyszka amerykańska|karaluch amerykański]]<br /> ''c'' – [[Przybyszka australijska|karaczan australijski]]<br /> ''d'' – ♀<br /> ''e'' – ♂
</gallery>
 
=== Zobacz też ===
[[Karaczany Polski]]
 
== Przypisy ==
[[Kategoria:Karaczany]]▼
{{Przypisy|
<ref name=Bazyluk>{{cytuj książkę | autor = Władysław Bazyluk | tytuł= Klucze do oznaczania owadów Polski cz. IX-X Karaczany – Blattodea, Modliszki – Mantodea | rok = 1956 | miejsce = Warszawa | wydawca = PWN, Polskie Towarzystwo Entomologiczne | strony = 17-19}}</ref>
<ref name="Robinson">{{Cytuj książkę | autor = William H. Robinson | tytuł = Urban Insects and Arachnids: A Handbook of Urban Entomology | wydawca = Cambridge University Press | data = 2005 | strony = 51-52}}</ref>
<ref name="ifas">{{Cytuj stronę | url = https://entnemdept.ufl.edu/creatures/urban/roaches/oriental_cockroach.htm | tytuł = Oriental cockroach | autor = Kim McCanless | data = 2000 | opublikowany = University of Florida | data dostępu = 2018-06-11}}</ref>
<ref name="Popławski">{{Cytuj książkę | autor = Artur Popławski | tytuł = Zoologia krótko zebrana dla szkolnego i domowego użytku obojej płci | wydawca = Bernard Lessmann | miejsce = Warszawa | data = 1865}}</ref>
<ref name=Zahradnik>{{Cytuj książkę |autor= Jiří Zahradník |autor link = Jiří Zahradník |tytuł=Przewodnik: Owady |rok=2000 |miejsce=Warszawa |wydawca=Multico}}</ref>
}}
 
{{Kontrola autorytatywna}}
 
[[Kategoria:Karaczanowate]]
[[Kategoria:Karaczany Ameryki Południowej]]
[[Kategoria:Karaczany Ameryki Północnej]]
[[Kategoria:Karaczany Australii]]
▲[[Kategoria:Karaczany Azji]]
[[Kategoria:Karaczany Europy]]
[[Kategoria:Karaczany Madagaskaru]]
[[Kategoria:Gatunki i podgatunki zwierząt nazwane w 1758 roku]]
[[Kategoria:Taksony opisane przez Karola Linneusza]]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Karaluch”