Homininae: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
dr |
AndrzeiBOT (dyskusja | edycje) m Poprawa linkowań i typografii |
||
| (Nie pokazano 12 wersji utworzonych przez 8 użytkowników) | |||
Linia 2:
|nazwa łacińska = Homininae
|TSN =
|zoolog = [[John Edward Gray|J.E. Gray]], 1825<ref name="gray" />
|okres istnienia =
|grafika = South Djoum Chimp.jpg
|opis grafiki = Przedstawiciel podrodziny – '''[[
|typ = [[strunowce]]
|podtyp = [[kręgowce]]
|gromada = [[ssaki]]
|rząd = [[naczelne]]
|podrząd = [[wyższe naczelne]]
|infrarząd = [[małpokształtne]]
|parvordo = [[małpy wąskonose]]
|nadrodzina = [[człekokształtne]]
|rodzina = [[człowiekowate]]
|podrodzina = Homininae
|typ nomenklatoryczny = ''Homo'' {{small|[[Karol Linneusz|Linnaeus]], 1758}}
|synonimy = * Inermis {{small|[[Johann Friedrich Blumenbach|Blumenbach]], 1779}}<ref name="blu79" />
* Bimanus {{small|Blumenbach, 1791}}<ref name="blu91" />
* Bimana {{small|[[William Lawrence|Lawrence]], 1807}}<ref name="law" />
* Humania<ref group="uwaga" name="nr">Definiacja [[takson]]u nie opiera się na nazwie rodzajowej.</ref> {{small|[[Constantine Samuel Rafinesque|Rafinesque]], 1815}}<ref name="raf" />
* Hominina: {{small|J.E. Gray, 1825}}<ref name="gray" />
* Hominina: {{small|[[Charles-Lucien Bonaparte|Bonaparte]], 1838}}<ref name="bon" />
* Hominideæ: {{small|[[René Lesson|Lesson]], 1842}}<ref name="les" />
* Homininæ: {{small|[[Edward Blyth|Blyth]], 1863}}<ref name="bly" />
* Archencephala {{small|[[Richard Owen|R. Owen]], 1858}}<ref name="owen" />
* Anthropini{{u|nr}} {{small|[[Thomas Henry Huxley|Huxley]], 1864}}<ref name="hux" />
* Erecti{{u|nr}} {{small|Carus, 1868}}<ref name="car" />
* Homines: {{small|[[Herluf Winge|Winge]], 1895}}<ref name="win" />
* Hominoidea: {{small|[[William King Gregory|Gregory]] & [[Milo Hellman|Hellman]], 1923}}<ref name="gre&hel23" />
* Anthropopithecidæ<ref group="uwaga">Typ nomenklatoryczny: ''Anthropopithecus'' {{small|de Blainville, 1839}} (= ''Pan'' {{small|Oken, 1816}}).</ref> {{small|[[Raoul Anthony|Anthony]] & [[Fernande Coupin|Coupin]], 1931}}<ref name="ant&cou" />
* Pithecanthropinæ<ref group="uwaga">Typ nomenklatoryczny: ''Pithecanthropus'' {{small|Dubois, 1894}} (= ''Homo'' {{small|Linnaeus, 1758}}).</ref> {{small|Anthony & Coupin, 1931}}<ref name="ant&cou" />
* Australopithecinae<ref group="uwaga">Typ nomenklatoryczny: †''Australopithecus'' {{small|Dart, 1925}}.</ref> {{small|Gregory & Hellman, 1939}}<ref name="gre&hel39" />
* Gorillidae<ref group="uwaga">Typ nomenklatoryczny: ''Gorilla'' {{small|I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1852}}.</ref> {{small|[[Serge Frechkop|Frechkop]], 1943}}<ref name="fre" />
* Pithecanthropidae: {{small|[[Paulus Edward Pieris Deraniyagala|Deraniyagala]], 1957}}<ref name="der" />
* Pithecanthropinae: {{small|Deraniyagala, 1957}}<ref name="der" />
* Homininae: {{small|[[Eric Delson|Delson]] & [[Peter Andrews|Andrews]], 1975}}<ref name="del & and" />
* Hominini: {{small|Delson & Andrews, 1975}}<ref name="del & and" />
* Hominina: {{small|Delson & Andrews, 1975}}<ref name="del & and" />
* Hominino: {{small|Delson, 1977}}<ref name="del" />
* Paninae<ref group="uwaga">Typ nomenklatoryczny: ''Pan'' {{small|Oken, 1816}}.</ref> {{small|Delson, 1977}}<ref name="del" />
* Panino: {{small|Delson, 1977}}<ref name="del" />
* Panidae: {{small|[[Jeffrey Hugh Schwartz|Schwartz]], 1986}}<ref name="sch" />
* Gorillina: {{small|[[Morris Goodman|M. Goodman]], [[Danilo A. Tagle|Tagle]], [[David H.A. Fitch|Fitch]], [[Wendy Bailey|Bailey]], [[John Czelusniak|Czelusniak]], [[Ben F. Koop|Koop]], [[Philip Benson|Benson]] & [[Jerry L. Slightom|Slightom]], 1990}}<ref name="goo&inni" />
* Helacytidae<ref group="uwaga">Typ nomenklatoryczny: ''Helacyton'' {{small|Van Valen & Maiorana, 1991}} (= ''Homo'' {{small|Linnaeus, 1758}}).</ref> {{small|[[Leigh Van Valen|Van Valen]] & [[Virginia C. Maiorana|Maiorana]], 1991}}<ref name="val&mai" />
* Praeanthropinae {{small|[[Camilo J. Cela-Conde|Cela-Conde]] & [[Cristian R. Altaba|Altaba]], 2002}}<ref name="con&alt" />
|ranga podtaksonu = [[rodzaj (biologia)|Rodzaje]]
|podtaksony = ''12 rodzajów (w tym 9 wymarłych) – zobacz opis w tekście''
|wikispecies = Homininae
|commons = Category:Homininae
}}
'''Homininae''' – [[rodzina (biologia)|podrodzina]] [[ssaki|ssaków]] [[naczelne|naczelnych]] z [[rodzina (biologia)|rodziny]] [[człowiekowate|człowiekowatych]] (Hominidae).
== Podział systematyczny ==
Do podrodziny należą następujące współcześnie występujące rodzaje<ref name="mdd" /><ref name="Burgin&inni" /><ref name="Cichocki&inni" />:
* ''Gorilla'' {{small|[[Isidore Geoffroy Saint-Hilaire|I. Geoffroy Saint-Hilaire]], 1852}} – [[goryl]]
* ''Pan'' {{small|[[Lorenz Oken|Oken]], 1816}} – [[szympans]]
* ''Homo'' {{small|[[Karol Linneusz|Linnaeus]], 1758}} – [[Człowiek (rodzaj)|człowiek]] – jedynym żyjącym współcześnie przedstawicielem jest ''Homo sapiens'' {{small|Linnaeus, 1758}} – [[człowiek rozumny]]
Opisano również rodzaje wymarłe:
* ''[[Anadoluvius]]'' {{small|[[Ayla Sevim-Erol|Sevim-Erol]], [[David R. Begun|Begun]], [[Ç. Sönmez Sözer|Sözer]], Mayda, [[Lars W. van den Hoek Ostende|van den Hoek Ostende]], R.M.G. Martin & [[M. Cihat Alçiçek|Alçiçek]], 2023}}<ref name="erol&inni" /> – jedynym przedstawicielem był ''Anadoluvius turkae'' {{small|([[Erksin Savas Güleç|Güleç]], [[Ayla Sevim|Sevim]], [[Cesur Pehlevan|Pehlevan]] & [[Ferhat Kaya|Kaya]], 2007)}}
* ''[[ardipitek|Ardipithecus]]'' {{small|[[Tim D. White|White]], [[Gen Suwa|Suwa]] & [[Berhane Asfaw|Asfaw]], 1995}}<ref name="whi&inni" />
* ''[[australopitek|Australopithecus]]'' {{small|[[Raymond Arthur Dart|Dart]], 1925}}<ref name="dar" />
* ''[[Chororapitekus|Chororapithecus]]'' {{small|Suwa, [[Reiko T. Kono|Kono]], [[Shigehiro Katoh|Katoh]], Asfaw & [[Yonas Beyene|Beyene]], 2007}}<ref name="suwa&inni" /> – jedynym przedstawicielem był ''Chororapithecus abyssinicus'' {{small|Suwa, Kono, Katoh, Asfaw & Beyene, 2007}}
* ''[[Kenyanthropus platyops|Kenyanthropus]]'' {{small|[[Meave Leakey|M.G. Leakey]], [[Fred Spoor|Spoor]], [[Frank H. Brown|F.H. Brown]], [[Patrick N. Gathogo|Gathogo]], [[Christopher Kiarie|Kiarie]], [[Louise N. de Merode|Merode]] & [[Ian McDougall|McDougall]], 2001}}<ref name="lea&inni" /> – jedynym przedstawicielem był ''Kenyanthropus platyops'' {{small|M.G. Leakey, Spoor, F.H. Brown, Gathogo, Kiarie, Merode & McDougall, 2001}}
* ''[[Nakalipithecus nakayamai|Nakalipithecus]]'' {{small|[[Yutaka Kunimatsu|Kunimatsu]], [[Masato Nakatsukasa|Nakatsukasa]], [[Yoshihiro Sawada|Sawada]], [[Tetsuya Sakai|Sakai]], [[Masayuki Hyodo|M. Hyodo]], [[Hironobu Hyodo|H. Hyodo]], [[Tetsumaru Itaya|Itaya]], [[Hideo Nakaya|Nakaya]], [[Haruo Saegusa|Saegusa]], [[Arnaud Mazurier|Mazurier]], [[Mototaka Saneyoshi|Saneyoshi]], [[Hiroshi Tsujikawa|Tsujikawa]], [[Ayumi Yamamoto|Yamamoto]] & [[Emma Mbua|Mbua]], 2007}}<ref name="kun&inni" /> – jedynym przedstawicielem był ''Nakalipithecus nakayamai'' {{small|Kunimatsu, Nakatsukasa, Sawada, Sakai, M. Hyodo, H. Hyodo, Itaya, Nakaya, Saegusa, Mazurier, Saneyoshi, Tsujikawa, Yamamoto & Mbua, 2007}}
* ''[[Orrorin]]'' {{small|[[Brigitte Senut |Senut]], [[Martin Pickford|Pickford]], [[Dominique Gommery|Gommery]], [[Pierre Mein|Mein]], [[Kiptalam Cheboi|Cheboi]] & [[Yves Coppens|Coppens]], 2001}}<ref name="sen&inni" /> – jedynym przedstawicielem był ''Orrorin tugenensis'' {{small|Senut, Pickford, Gommery, Mein, Cheboi & Coppens, 2001}}
* ''[[parantrop|Paranthropus]]'' {{small|[[Robert Broom|Broom]], 1938}}<ref name="bro" />
* ''[[Sahelantrop|Sahelanthropus]]'' {{small|[[Michel Brunet|Brunet]], [[Franck Guy|Guy]], [[David R. Pilbeam|Pilbeam]], [[Hassane Taïsso Mackaye|Mackaye]], [[Andossa Likius|Likius]], [[Djimdoumalbaye Ahounta|Ahounta]], [[Alain Beauvilain|Beauvilain]], [[Cécile Blondel|Blondel]], [[Hervé Bocherens|Bocherens]], [[Jean-Renaud Boisserie|Boisserie]], [[Louis de Bonis|Bonis]], Coppens, [[Jean Dejax|Dejax]], [[Christiane Denys|Denys]], [[Philippe Duringer|Duringer]], [[Véra Eisenmann|Eisenmann]], [[Gongdibé Fanone|Fanone]], [[Pierre Fronty|Fronty]], [[Denis Geraads|Geraads]], [[Thomas Lehmann|Lehmann]], [[Fabrice Lihoreau|Lihoreau]], [[Antoine Louchart|Louchart]], [[Adoum Mahamat|Mahamat]], [[Gildas Merceron|Merceron]], [[Guy Mouchelin|Mouchelin]], [[Olga Otero|Otero]], [[Pablo Peláez-Campomanes|Peláez-Campomanes]], [[Marcia Ponce De Leon|De Leon]], [[Jean Claude Rage|Rage]], [[Michel Sapanet|Sapanet]], [[Matthieu Schuster|Schuster]], [[Jean Sudre|Sudre]], [[Pascal Tassy|Tassy]], [[Xavier Valentin|Valentin]], [[Patrick Vignaud|Vignaud]], [[Laurent Viriot|Viriot]], [[Antoine Zazzo|Zazzo]] & [[Christopher Zollikofer|Zollikofer]], 2002}}<ref name="bru&inni" /> – jedynym przedstawicielem był ''Sahelanthropus tchadensis'' {{small|Brunet, Guy, Pilbeam, Mackaye, Likius, Ahounta, Beauvilain, Blondel, Bocherens, Boisserie, Bonis, Coppens, Dejax, Denys, Duringer, Eisenmann, Fanone, Fronty, Geraads, Lehmann, Lihoreau, Louchart, Mahamat, Merceron, Mouchelin, Otero, Peláez-Campomanes, De Leon, Rage, Sapanet, Schuster, Sudre, Tassy, Valentin, Vignaud, Viriot, Zazzo & Zollikofer, 2002}}
== Uwagi ==
{{Uwagi}}
== Przypisy ==
<references>
<ref name="gray">{{cytuj pismo | imię = J.E. | nazwisko = Gray |tytuł = An Outline of an Attempt at the Disposition of Mammalia into Tribes and Families, with a List of the Genera apparently appertaining to each Tribe |url = https://biodiversitylibrary.org/page/2531532|czasopismo = Annals of Philosophy| wolumin = 10 |oznaczenie = New Series |strony = 344 |rok = 1825| język = en}}</ref>
<ref name="blu79">{{cytuj książkę| autor = J.F. Blumenbach| tytuł = Handbuch der Naturgeschichte: mit Kupfern|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/44318897|rok = 1779|tom = 1 | wydawca = Johann Christian Dieterich|miejsce = Göttingen |strony = 60|język = de}}</ref>
<ref name="blu91">{{cytuj książkę| autor = J.F. Blumenbach| tytuł = Handbuch der Naturgeschichte: mit Kupfern |url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/44307533| rok =1791 |wydawca = Bey Johann Christian Dieterich|miejsce = Göttingen|wydanie = 5 |strony = 49|język = de}}</ref>
<ref name="law">{{cytuj książkę| autor = W. Lawrence| tytuł = A short system of comparative anatomy|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/47897788| rok = 1807|wydawca = printed for Longman, Hurst, Rees, and Orme|miejsce = London| strony = xxii|język = en}}</ref>
<ref name="raf">{{cytuj książkę| autor = C.S. Rafinesque| tytuł = Analyse de la nature, or, Tableau de l’univers et des corps organisés|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/48310131| rok = 1815|wydawca = Aux dépens de l’auteur|miejsce = Palerme |strony = 53|język = fr}}</ref>
<ref name="bon">{{cytuj pismo |autor = Ch.-L. Bonaparte|tytuł = Synopsis Vertebratorum Systematis|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/9327296|czasopismo = Nuovi Annali delle Scienze Naturali| wolumin = 2| oznaczenie = Anno I | strony = 111|rok = 1838 |język = la}}</ref>
<ref name="les">{{cytuj książkę| autor = R.-P. Lesson| tytuł = Nouveau Tableau du Règne Animal: Mammifères|url = https://www.digitale-sammlungen.de/en/view/bsb10231569?page=12| rok = 1842|wydawca = Arthus Bertrand|miejsce = Paris |strony = 2|język = fr}}</ref>
<ref name="owen">{{cytuj pismo |autor = R. Owen|tytuł = On the characters, principles of division, and primary groups of the class Mammalia|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/8580063|czasopismo = Journal of the Proceedings of the Linnean Society of Zoology| wolumin = 2| strony = 20|rok = 1858| język = en}}</ref>
<ref name="bly">{{cytuj książkę| autor = E. Blyth| tytuł = Catalogue of the Mammalia in the Museum Asiatic Society|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/47534739|rok = 1863|wydawca = Savielle & Cranenburgh|miejsce = Calcutta |strony = 1|język = en}}</ref>
<ref name="hux">{{cytuj pismo |autor = T.H. Huxley|tytuł = The structure and classification of the Mammalia|url = {{Google Books|ELpXAAAAMAAJ|strony=153|link=tak}} |czasopismo = Medical Times and Gazette| wolumin = 1864|numer = 1|strony = 153|rok = 1864|język = en}}</ref>
<ref name="car">{{cytuj książkę| autor = J.V. Carus| tytuł = Handbuch der Zoologie|url = {{Google Books|QW1MAAAAMAAJ|strony=68|link=tak}}| rok = 1868|wydawca = Wilhelm Engelmann|miejsce = [[Lipsk|Leipzig]]|część = 1|tytuł części = Wirbelthiere, Mollusken und Molluscoiden|strony = 68|język = de}}</ref>
<ref name="win">{{cytuj książkę| autor = H. Winge| tytuł = Jordfundne og nulevende aber (Primates) fra Lagoa Santa, Minas Geraes, Brasilien: med udsigt over pungdyrenes slægtskab |url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/14834512|rok = 1895|wydawca = Kjøbenhavn|miejsce = F. Dreyer|seria = E. Museo Lundii| strony = 12|język = da}}</ref>
<ref name="gre&hel23">{{cytuj pismo |autor = W.K. Gregory & M. Hellman |tytuł = Notes on the Type of Hesperopithecus haroldcookii Osborn|url = https://digitallibrary.amnh.org/bitstream/handle/2246/3257//v2/dspace/ingest/pdfSource/nov/N0053.pdf?sequence=1&isAllowed=y|czasopismo = American Museum novitates | wolumin = 53|strony = 14|rok = 1923| język = en}}</ref>
<ref name="ant&cou">{{cytuj pismo |autor = R. Anthony & P. Coupin|tytuł = Tableau résumé ́d’une classification générique des Primates fossiles et actuels|url = https://www.biodiversitylibrary.org/page/55341267|czasopismo = Bulletin du Museum national d’histoire naturelle |oznaczenie = 2<sup>e</sup> série| wolumin = 3| strony = 569|rok = 1931|język = fr}}</ref>
<ref name="gre&hel39">{{cytuj pismo |autor = W.K. Gregory & M. Hellman|tytuł = The dentition of the extinct South African man-ape Australopithecus (Plesianthropus) transvaalensis Broom. A Comparative and Phylogenetic Study|url = https://journals.co.za/doi/epdf/10.10520/AJA00411752_478|czasopismo = Annals of the Transvaal Museum| wolumin = 19|numer = 4|strony = 370|rok = 1939| język = en}}</ref>
<ref name="fre">{{cytuj książkę| autor = S. Frechkop| tytuł = Exploration du Parc National Albert|url = http://www.apncb.be/archives/publications/exploration-national-park-albert/exploration-national-park-albert-first-series/mission-s-frechkop-1937-1938/1943-fascicule-1-mammiferes/frechkop_1943_fasc1_completc.pdf|autor r = | rozdział = Fascicule 1: Primates| adres rozdziału = http://www.apncb.be/archives/publications/exploration-national-park-albert/exploration-national-park-albert-first-series/mission-s-frechkop-1937-1938/1943-fascicule-1-mammiferes/frechkop_1943_fasc1_primates.pdf|rok = 1943|wydawca = Institut des Parcs Nationaux du Congo Belge|miejsce = Bruxelles|część = 1|tytuł części = Mammifères |strony = 11|język = fr}}</ref>
<ref name="der">{{cytuj pismo |autor = P.E.P. Deraniyagala |tytuł = The races of the Stone Age and of the ferrolithic of Ceylon|url = |czasopismo = Journal of the Ceylon Branch of the Royal Asiatic Society | wolumin = 5|numer = 1|strony = 1|data = 1957|jstor = 45377705| język = en}}</ref>
<ref name="del & and">{{cytuj książkę| autor = W.P. Luckett & F.S. Szalay (redaktorzy) | tytuł = Phylogeny of the Primates. A Multidisciplinary Approach|url = |autor r = E. Delson & P. Andrews| rozdział = Evolution and interrelationships of the catarrhine primates| adres rozdziału = |rok = 1975|wydawca = Plenum Press|miejsce = New York| isbn = 978-1-4684-2166-8|strony = 441|język = en}}</ref>
<ref name="del">{{cytuj pismo | imię = E. | nazwisko = Delson|tytuł = Catarrhine phylogeny and classification: Principles, methods and comments|url = |czasopismo = Journal of Human Evolution| wolumin = 6|numer = 5|strony = 450|rok = 1977|doi = 10.1016/S0047-2484(77)80057-2| język = en}}</ref>
<ref name="sch">{{cytuj książkę| autor = D. Swindler & J. Erwin (redaktorzy)| tytuł = Comparative primate biology|url = |autor r = J.H. Schwartz| rozdział = Primate systematics and a classification ofthe order| adres rozdziału = |rok = 1986|wydawca = Alan R. Liss|miejsce = New York|część = 1|tytuł części = Ssystematics, evolution and anatomy|isbn = 978-0-8451-4000-0|strony = 32|język = en}}</ref>
<ref name="goo&inni">{{cytuj pismo |autor = M. Goodman, D.A. Tagle, D.H. Fitch, W. Bailey, J. Czelusniak, B.F. Koop, P. Benson & J.L. Slightom|tytuł = Primate evolution at the DNA level and a classification of hominoids|url = |czasopismo = Journal of Molecular Evolution| wolumin = 30|numer = 2|strony = 265|rok = 1990 |doi = 10.1007/BF02099995|język = en}}</ref>
<ref name="val&mai">{{cytuj pismo |autor = L.M. Van Valen & V.C. Maiorana, 1991|tytuł = HeLa, a new microbial species|url = https://www.mn.uio.no/cees/english/services/van-valen/evolutionary-theory/volume-10/vol-10-no-2-pages-71-74-l-van-valen-and-v-c-mairorana-hela-a-new-microbial-species.pdf|czasopismo = Evolutionary Theory | wolumin = 10| strony = 73|rok = 1991| język = en}}</ref>
<ref name="con&alt">{{cytuj pismo |autor = C.J. Cela-Conde & Ch.R. Altaba|tytuł = Multiplying genera versus movingspecies: a new taxonomicproposal for the family Hominidae|url = https://journals.co.za/doi/epdf/10.10520/EJC97491|czasopismo = South African Journal of Science| wolumin = 98|numer = 5|strony = 231|rok = 2002| doi = 10.10520/EJC97491|język = en}}</ref>
<ref name="Cichocki&inni">Nazwy polskie za: {{Cytuj książkę | autor = W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz| tytuł = Polskie nazewnictwo ssaków świata | wydawca = Muzeum i Instytut Zoologii PAN | miejsce = Warszawa | rok = 2015 | isbn = 978-83-88147-15-9| strony = 54| język = pl en}}</ref>
<ref name="Burgin&inni">{{cytuj książkę| autor = C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest | tytuł = Illustrated Checklist of the Mammals of the World|url = https://www.lynxeds.com/product-category/by-categories/encyclopedias/illustrated-checklist-of-the-mammals-of-the-world-2/|rok = 2020|wydawca = Lynx Edicions|miejsce = Barcelona|część = 1|tytuł części = Monotremata to Rodentia|isbn = 978-84-16728-34-3|strony = 272|język = en}}</ref>
<ref name="mdd">{{cytuj stronę | url = https://www.mammaldiversity.org/tree.html| tytuł = Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy| praca = ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11)|opublikowany = American Society of Mammalogists| data dostępu = 2023-09-26| autor = N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby| język = en}}</ref>
<ref name="erol&inni">{{cytuj pismo |autor = A. Sevim-Erol, D.R. Begun, Ç.S. Sözer, S. Mayda, L.W. van den Hoek Ostende, R.M.G. Martin & M.C. Alçiçek|tytuł = A new ape from Türkiye and the radiation of late Miocene hominines|url = |czasopismo = Communications Biology| wolumin = 6|numer = 842|strony = 2|data = 2023|doi = 10.1038/s42003-023-05210-5|język = en}}</ref>
<ref name="whi&inni">{{cytuj pismo |autor = T.D. White, G. Suwa & B. Asfaw|tytuł = Corrigendum: Australopithecus ramidus, a new species of early hominid from Aramis, Ethiopia |url = |czasopismo = Nature | wolumin = 375|numer = 6526|strony = 88|rok = 1995|doi = 10.1038/375088a0|język = en}}</ref>
<ref name="suwa&inni">{{cytuj pismo |autor = G. Suwa, R.T. Kono, S. Katoh, B. Asfaw & Y. Beyene|tytuł = A new species of great ape from the late Miocene epoch in Ethiopia |url = |czasopismo = Nature | wolumin = 448|numer = 7156|strony = 921|data = 2007|doi = 10.1038/nature06113|język = en}}</ref>
<ref name="dar">{{cytuj pismo |autor = R.A. Dart |tytuł = Australopithecus africanus: The man-ape of South Africa|url = |czasopismo = Nature | wolumin = 115|numer = 2884|strony = 195|rok = 1925|doi = 10.1038/115195a0|język = en}}</ref>
<ref name="lea&inni">{{cytuj pismo |autor = M.G. Leakey, F. Spoor, F.H. Brown, P.N. Gathogo, Ch. Kiarie, L.N. Merode & I. McDougall|tytuł = New hominin genus from eastern Africa shows diverse middle Pliocene lineages|url = |czasopismo = Nature | wolumin = 410|numer = 6827|strony = 433|rok = 2001|doi = 10.1038/35068500|język = en}}</ref>
<ref name="sen&inni">{{cytuj pismo |autor = B. Senut, M. Pickford, D. Gommery, P. Mein, K. Cheboi & Y. Coppens|tytuł = First hominid from the Miocene (Lukeino Formation, Kenya) / Premier hominidé du Miocène (formation de Lukeino, Kenya)|url = |czasopismo = Comptes Rendus de l’Académie des Sciences de Paris| oznaczenie = IIA, Sciences de la Terre et des planètes|wolumin = 332|numer = 2|strony = 139|rok = 2001|doi = 10.1016/S1251-8050(01)01529-4|język = en fr}}</ref>
<ref name="kun&inni">{{cytuj pismo |autor = Y. Kunimatsu, M. Nakatsukasa, Y. Sawada, T. Sakai, M. Hyodo, H. Hyodo, T. Itaya, H. Nakaya, H. Saegusa, A. Mazurier, M. Saneyoshi, H. Tsujikawa, A. Yamamoto & E. Mbua|tytuł = A new Late Miocene great ape from Kenya and its implications for the origins of African great apes and humans|url = |czasopismo = Proceedings of the National Academy of Sciences | wolumin = 104|numer = 49|strony = 19220|data = 2007|doi = 10.1073/pnas.0706190104|język = en}}</ref>
<ref name="bro">{{cytuj pismo |autor = R. Broom|tytuł = The Pleistocene anthropoid apes of South Africa |url = |czasopismo = Nature | wolumin = 142|numer = 3591|strony = 379|rok = 1938|doi = 10.1038/142377a0|język = en}}</ref>
<ref name="bru&inni">{{cytuj pismo |autor = M. Brunet, F. Guy, D.R. Pilbeam, H.T. Mackaye, A. Likius, D. Ahounta, A. Beauvilain, C. Blondel, H. Bocherens, J. Boisserie, L. Bonis, Y. Coppens, J. Dejax, C. Denys, P. Duringer, V. Eisenmann, G. Fanone, P. Fronty, D. Geraads, T. Lehmann, F. Lihoreau, A. Louchart, A. Mahamat, G. Merceron, G. Mouchelin, O. Otero, P. Peláez-Campomanes, M.P. De Leon, J. Rage, M. Sapanet, M. Schuster, J. Sudre, P. Tassy, X. Valentin, P. Vignaud, L. Viriot, A. Zazzo & C. Zollikofer|tytuł = A new hominid from the Upper Miocene of Chad, Central Africa|url = |czasopismo = Nature | wolumin = 418|numer = 6894|strony = 145|rok = 2002|doi = 10.1038/nature00879|język = en}}</ref>
</references>
{{Antropogeneza}}
{{Kontrola autorytatywna}}
[[Kategoria:Homininae]]
| |||