Genghis Khan

Genghis Khan (entre 1155 e 1162 - 18 d'aost de 1227), nascut Temujin, es un cap mongòl qu'unifiquèt lei diferentei tribús de son pòble en 1206 e que conquistèt lei basas de l'Empèri Mongòl de 1207 a sa mòrt. Es considerat coma lo pus grand conquistaire militar de l'istòria umana.

Retrach de Genghis Khan

Fiu d'un cap mongòl important, foguèt abandonat a la mòrt de son paire en 1171 per lo cap qu'usurpèt lo poder au sen de son clan. Pasmens, gràcias a l'ajuda de sa maire e d'aliats de sa familha, retrobèt una posicion sociala importanta dins leis ans 1180. Cap reconegut e innovator abil, rompèt amb lei tradicions aristocraticas de son pòble per fondar un sistèma basat sus lo meriti personau. Aquò li permetèt pauc a pauc de recampar una fòrça militara sufisenta per unificar lei Mongòls sota sa direccion. En 1206, foguèt elegit Grand Khan (ò Genghis Khan) per una assemblada tradicionala e comencèt d'atacar lei regions vesinas. Gràcias a una organizacion militara fòrça eficaça, conquistèt la màger part dau nòrd de China, de l'Asia Centrala e lo nòrd-èst de Pèrsia. A sa mòrt, sei fius e sei felens perseguiguèron sei campanhas, çò que menèt a la formacion d'un empèri eurasiatic de mai de 33 milions de quilomètres carrats a son apogèu.

La violéncia dei campanhas mongòlas dirigidas per Genghis Khan e sei successors laissa pasmens un imatge constrastat dins l'istòria. D'un caire, entraïnèt la mòrt de desenaus de milions de personas e la destruccion de centres intellectuaus e culturaus majors coma Samarcanda e Bagdad. Pasmens, la politica comerciala dei Mongòls favorizèt una restauracion rapida de la patz e dei cambis lòng de la Rota de la Seda.

Biografia

Leis informacions sus la jovença de Genghis Khan son raras e son principalament eissidas de l'Istòria secrèta dei Mongòls, un obratge redigit après sa mòrt a la demanda de son successor. Aqueu libre descriu la vida e lei conquistas de Genghis Khan mai, en l'abséncia d'autrei fònts escrichas, es ben sovent impossible de verificar l'existéncia deis eveniments anteriors a 1206.

Jovença

Representacion medievala de Yesugei, paire de Genghis Khan.

Genghis Khan es nascut entre 1155 e 1162 dins la region de la vila actuala d'Ulan Bator. Son nom vertadier èra Temujin e èra lo fiu ainat de Yesugei (vèrs 1134-1171), un important cap de clan. Sa maire, dicha Hoelon (1142-1221), èra l'esposa principala de son paire. Originària de la tribü dei Merkit, èra estada raubada per Yesugei segon una tradicion dei tribüs nomadas mongòlas.

Yesugei èra una figura importanta dei tribüs mongòlas dau sègle XII. D'efiech, aviá combatut victoriosament lei Tatars e lei Chinés durant leis ans 1150. A l'apogèu de sa poissança, èra probablament lo cap d'una armada de 25 000 òmes, çò que representava un desen dau potenciau militar mongòl dau periòde, e èra aliat amb lei tribüs dei Tayyichi'ut e dei Qongqotat. Ansin, en 1171, quand Toghril, cap de la tribü dei Kerait perdiguèt lo poder en causa d'un complòt organizat per son oncle, lo cap descaigut anèt lo trobar per li demandar son ajuda. La victòria foguèt aisada car Yesugei susprenguèt seis adversaris. Pasmens, a son retorn vèrs sei tèrras, foguèt empoisonat per un grop de Tatars.

Après la disparicion de Yesugei, lei Tayyichi'ut dau cap Targutai usurpèron lo poder e abandonèron Hoelon e sei fius dins l'estèpa. Durant la premiera partida deis ans 1170, la familha menèt una existéncia malaisada mai poguèt subreviure gràcias a un pichon tropèu. De mai, deguèt s'aparar còntra leis atacas dei clans. Per exemple, en 1177, Temujin foguèt brèvament capturat per d'òmes de Targutai. Pasmens, foguèt capable de s'escapar.

L'unificacion dei tribüs mongòlas

Maridatge e guèrra còntra lei Merkit

A la fin deis ans 1170, Temujin decidèt de viatjar vèrs lo territòri de Toghril per se maridar amb Borte, la filha d'un cap dei Qongqotat. Aquela union èra estada negociada per son paire e foguèt celebrada entre 1178 e 1183. Permetèt a Temujin de tornar trobar un estatut sociau important. Dins aquò, Borte foguèt raubada entre 1179 e 1184 per un guerrier de la tribü dei Merkit.

Temujin obtenguèt l'ajuda de Toghril e de Jamukha, son fraire de sang, per atacar lei Merkit. Après uech mes, aquò permetèt a Temujin de liberar sa femna. Quauquei setmanas après aqueu succès, donèt naissença au premier enfant dau pareu, Jochi. S'un dobte es possible quant a sa legitimitat, Temujin lo reconoguèt sensa dificultat. Pus tard, lo pareu aguèt tres autrei fius (Chagatai en 1183, Ogedei en 1186 e Tolui en 1191) e benlèu sièis filhas (Kua Ujin Bekhi, Alakhai Bekhi, Alaltun, Checheikhen, Tumelun e Tolai).

La desfacha de Dalan Balzhut e l'exili

Après sa victòria còntra lei Merkit, Temujin renforcèt pauc a pauc son clan. Per aquò, privilegièt lo meriti personau, çò que li permetèt d'atraire un nombre important de fidèus eissits dei classas bassas de la societat mongòla. Aquela politica entraïnèt rapidament de tensions amb Jamukha qu'aviá una vision conservatritz favorabla a l'aristocracia tradicionala. En 1186, Jamukha decidèt donc d'atacar. Vencut a la batalha de Dalan Balzhut en 1187, Temujin deguèt s'enfugir dins l'estèpa. Sa vida durant lei dètz annadas seguentas es fòrça mau coneguda mai Temujin sembla pauc a pauc tornar formar son clan. De son caire, Jamukha esglasièt sei guerriers en ordenant de tuar 70 presoniers dins de pairòus d'aiga bolhenta. Aquò l'empediguèt d'esplechar complètament sa victòria.

En parallèl, dins lo corrent deis ans 1190, probablament vèrs 1194, Toghril foguèt reversat per son fraire. Per de rasons desconegudas, s'enfugiguèt dins lo territòri dei Qara Khitai. Dos ans pus tard, ralièt lo clan de Temujin.

La restauracion de Temujin per lei Jin

Vèrs 1196-1197, un conflicte se debanèt entre lei Tatars e lei Jin, un reiaume centrat sus lo nòrd-èst de chinés. Toghril e de Temujin i participèron dins lo camp chinés car seis enemics èran d'aliats dei Tatars. Gràcias a son ajuda, lei Jin poguèron enceuclar seis adversaris e obtenir una victòria rapida. En cambi, Toghril e de Temujin retrobèron sei posicions.

Temujin adoptèt tornarmai sa politica de promocion en foncion dau meriti. Donèt una gròssa importància au respècte dau yassaq, la lèi tradicionala de mai d'un pòble nomada eurasiatic. Enfin, refusant de seguir lei tradicions, prenguèt suenh dei clans vencuts en integrant lei subrevivents au sen de sei fòrças e en permetent l'adopcion deis orfanèus (compres per sa maire). Ansin, au començament deis ans 1200, èra vengut lo cap d'un clan poderós e ben disciplinat.

La guèrra còntra Toghril e Jamukha

A la fin dau sègle XII ò au començament dau sègle XIII, lo fiu de Toghril, Senggum, comencèt de s'inquietar e d'envejar la poissança de Temujin. Per de rasons desconegudas, Toghril acceptèt de sostenir un projècte d'assassinat. De mai, refusèt una proposicion de maridatge entre una de sei filhas e Jochi, lo fiu ainat de Temujin. Aquò menèt a un conflicte entre lei dòs òmes que s'agravèt après la conclusion d'una aliança entre Toghril e Jamukha. Pasmens, la guèrra foguèt a l'avantatge de Temujin que poguèt aprofichar la defeccion de plusors vassaus e aliats de seis adversaris per s'impausar. Aquò entraïnèt l'afondrament de la tribü dei Kerait que sostenguèron desenant Temujin. Jamukha poguèt s'escapar mai Toghril foguèt assassinat per lei Naiman.

En 1201, leis adversaris de Temujin se coalizèron a l'entorn de Jamukha que foguèt elegit Gur Khan, es a dire « sobeiran universau ». Pasmens, lei coalizats foguèron pauc a pauc batuts e divèrsei clans preferiguèron se raliar a Temujin. De mai, aqueu darrier laissèt sovent la possibilitat a plusors presoniers de jónher sei fòrças. Ansin, en 1206, totei seis adversaris èran vencuts e Jamukha foguèt executat.

L'eleccion coma « sobeiran universau »

Article detalhat: Yassaq.

En 1206, una assemblada dau pòble mongòl elegiguèt Temujin coma Genghis Khan, un títol que significa « sobeiran oceanic » ò « sobeiran universau ». A partir d'aquela data, Temujin es principalament conegut sota aqueu títol. Èra lo cap de totei lei tribüs mongòlas e de quauquei pòbles vesins coma lei Tatars e leis Oigors. Ordonèt la publicacion d'una version novèla dau yassaq qu'es de còps dicha Grand Còdi de Genghis Khan. Fòrça estricta car la pena de mòrt èra prevista per mai d'una infraccion, aquela lèi reorganizèt l'armada mongòla e establiguèt de règlas en matèria de religion, de drech penau e de drech civiu.

La reorganizacion dei fòrças mongòlas permetèt a Genghis Khan d'eliminar la màger part dau sistèma feudau tradicionau. En plaça, fondèt una organizacion que prefigura lo modèl deis armadas modèrnas amb una unitat de basa de 10 òmes dich arban. Puei, 10 arbat formavan un jaghun (similara a la companhiá), 10 jaghut formavan un minquan (similar au batalhon ò au regiment) e 10 minqat formavan un tumen (similar a la division). Leis oficiers foguèron nomats segon lor competéncia. Ansin, lo cap comandant de l'armada mongòla durant lo rèine de Genghis Khan foguèt Subotai, un guerrier probablament originari d'una tribü iakota dei seuvas siberianas. Autre exemple d'aquela meritocracia, Jebe, un èx-vassau de Jamukha aguent bleçat Genghis Khan durant una batalha dei guèrras d'unificacion, foguèt un dei generaus pus importants de l'armada mongòla.

En mai de l'organizacion e de la promoccion d'oficiers competents, Genghis Khan introduguèt ò generalizèt de nocions operacionalas fondamentalas coma la collècta d'informacions sus l'enemic, la planificacion dei campanhas, la repeticion dei manòbras a l'entraïnament, l'organizacion de la logistica, l'utilizacion de la terror e la necessitat d'afeblir ò de devesir lei fòrças advèrsas avans d'engatjar una batalha. Òr, aqueleis aspèctes de la guèrra èran sovent desconeguts – ò pauc desvolopats – au sen dei autreis armadas eurasiaticas. Conjugats a la mobilitat dei Mongòls, aqueleis avantatges explican largament la superioritat deis armadas de Genghis Khan e de sei successors durant lo sègle XIII.

La fondacion de l'Empèri Mongòl

Extension de l'Empèri Mongòl durant lo rèine de Genghis Khan.

Tre 1203, Genghis Khan ordonèt d'incursions còntra lei reiaumes dau nòrd de China. Aqueleis expedicions demorèron dins lei limits classics deis atacas nomadas destinadas a pilhar lei regions dei sedentaris. L'objectiu èra de capturar d'esclaus, de trobar d'objèctes artesanaus e d'obtenir lo pagament de tributs. Pasmens, a partir de 1206, l'amplor deis atacas cambièt e enghis Khan i mobilizèt de mejans fòrça importants (plusors desenaus de miliers d'òmes). Son projècte iniciau sembla motivat per la volontat d'estendre l'estèpa mai Genghis Khan s'interessèt pauc a pauc a l'ocupacion permanentas dei regions conquistadas. Aquò entraïnèt la formacion progressiva d'un important empèri.

La somission dei Xia Occidentaus

Division politica de China vèrs 1200.

L'Empèri dei Xia Occidentaus èra un estat centrat sus lo nòrd-oèst de China. Fondat per lei Tangots, aquel Estat èra una poissança militara e marchanda gràcias au contraròtle dei partidas de la Rota de la Seda situadas au nòrd de Tibet. Durant lei guèrras d'unificacion mongòlas, sostenguèt quauqueis enemics de Genghis Khan, accion utilizada coma pretèxte per justificar una ataca.

De 1207 a 1209, lei Mongòls de Genghis Khan organizèron d'incursions que li permetèron de prendre e de pilhar Wuhai. A partir de 1209, dirigiguèt sei fòrças vèrs Yinchuan, la capitala dei Xia. Pasmens, se turtèt a la resisténcia de la fortalesa de Kiemen. D'efiech, defenduda per 120 000 òmes, la posicion èra aisada de protegir car lei Mongòls sabián pas encara fabricar d'armas de sètge. Per rompre la defensa tangota, Genghis Khan decidèt de simular una retirada. Puei, ataquèt lei fòrças a sa perseguida sus un prat batalhier favorable a l'utilizacion de seis arquiers de cavalariá.

Lo sètge de Yinchuan foguèt malaisat, totjorn en causa de l'abséncia de materiaus adaptats. Dins aquò, lei Mongòls construguèron una restacan per desviar un riu e destrurre lei fortificacions de la capitala tangota. Aquò entraïnèt de destruccions importantas dins la vila e dins lei zònas agricòlas. Pasmens, la rompedura de la restanca causèt de pèrdas dins lei rengs mongòls. Ansin, en 1210, lei Xia Occidentaus acceptèron de venir vassaus de Genghis Khan e de pagar tribut. Un maridatge foguèt tanben organizat entre Genghis Khan e una filha de l'emperaire tangot.

La guèrra còntra lei Jin

Representacion d'un combat entre Mongòls e Jurchens.

En 1210, lei Jin, una dinastia fondada per lo pòble jurchen, mandèron una ambaissada ai Mongòls per anonciar lo començament dau rèine de l'emperaire Weishaowang (1208-1213). De mai, demandèron la reconoissença per Genghis Khan de lor senhoriá (consequéncia de la guèrra de 1196-1197). Lo cap mongòl refusèt e una guèrra comencèt en 1211. L'armada dei Jin èra ben entraïnada e numericament superiora mai seis unitats èran dispersadas lòng de la Granda Muralha. De defeccions permetèron tanben ai Mongòls d'obtenir d'informacions decisivas sus son adversari.

Genghis Khan engatjèt una armada de 90 000 òmes. Pasmens, de març a octòbre, aquela fòrça deguèt combatre dins una region montanhosa pauc favorabla a la cavalariá. Aprofichant sa mobilitat e de problemas de comunicacion dins l'armada advèrsa, ganhèt finalament la batalha de Yehuling que li permetèt d'intrar dins lei regions agricòlas de l'Empèri Jin. Gràcias a sa mobilitat, poguèt alora susprendre lei renfòrç jurchens que foguèron destruchs. Genghis ordonèt alora la dispersion de sei fòrças per esplechar la situacion e pilhar lo país. En parallèl, Jebe foguèt mandat vèrs lo nòrd per conquistar Manchoria. En 1213-1214, Genghis Khan ordonèt lo pilhatge generau dei plans dau nòrd de Republica Populara de China. Puei, comencèt lo sètge de Zhongdu (uei Pequin) qu'èra la capitala dei Jin. D'un biais susprenent, se turtèt a la resisténcia acarnada d'una milícia de 10 000 qu'infligiguèt plusors desfachas a sei fòrças. Pasmens, poguèt pauc a pauc renfòrçar lo blocus. Un generau Jin, Hushahu, decidèt alora d'organizar un còp d'Estat per assassinar l'emperaire e lo remplaçar per son nebòt. Aquò permetèt la dubertura de negociacions. Coma lei Xia Occidentaus, lei Jin acceptèron de venir vassaus de Genghis Khan, de pagar un tribut regular e de li donar una princessa imperiala coma esposa.

Dins aquò, aquela patz durèt gaire car lei Jurchens decidèron de transferir sa capitala a Kaifeng, una vila pus aisada de defendre. Per lei Mongòls, aquò èra lo signe d'una preparacion a una guèrra novèla. Tre 1215, Genghis Khan ordonèt donc d'organizar una ataca còntra lei Jin. Gràcias au traïment d'un generau Jin, lei Mongòls poguèron menaçar Kaifeng e concentrar sei fòrças còntra Zhongdu que foguèt conquistada lo 31 de mai de 1215. Après aquela victòria, lei Mongòls destruguèron totei lei pòchis de resisténcia dins lei províncias de Shanxi, de Hebei e de Shandong. Pasmens, vèrs 1217, Genghis Khan deguèt quitar la region per s'ocupar de problemas en Asia Centrala. La fin de la guèrra còntra lei Jin foguèt donc fisada au generau Muqali.

La guèrra còntra lei Qara Khitaï

Durant lei guèrras d'unificacion mongòlas, Genghis Khan aviá vencut Kuchlug, un cap de la tribü dei Naiman que s'enfugiguèt en Asia Centrala. En 1213, amb l'ajuda de sei fidèus, prenguèt lo poder au sen de la confederacion tribala dei Qara Khitaï, un pòble nomada protomongòl installat entre la Mar d'Aral e Imalaia. Ostil a l'islam, organizèt de persecucions còntra lei musulmans avans d'atacar lei regions vesinas per estendre son territòri. Pasmens, menacèt Almaligh, vila vassala dei Mongòls, que demandèt l'ajuda de Genghis Khan.

Per preparar la guèrra, lei Mongòls negocièron una aliança amb Khwarezm per privar Kuchlug de l'ajuda de son vesin occidentau. Puei, en 1216, Genghis Khan mandèt Subotai e Jebe amb doas armadas de 20 000 òmes per rompre lo sètge d'Almaligh. Aquela victòria permetèt a Jebe d'atacar Balasagun, la capitala dei Qara Khitaï. De mesuras en favor dei musulmans li permetèron tanben d'obtenir lo sostèn deis adversaris de Kuchlug que foguèt definitivament batut en 1217 après la pèrda de la vila de Kashgar. Capturat per un grop de caçaires, foguèt liurat ai Mongòls que l'executèron.

Aqueu succès, relativament aisat, entraïnèt l'annexion d'una partida de l'Asia Centrala au sen de l'Empèri Mongòl en formacion. De mai, après lo rèine saunós de Kuchlug, lei Qara Khitaï acceptèron sensa dificultat lo poder de Genghis Khan. Òr, coma èran egalament un pòble nomada, aqueu raliment permetèt d'aumentar leis efectius de l'armada mongòla.

La conquista de l'Asia Centrala

L'invasion de l'Asia Centrala fasiá probablament pas partida dei projèctes iniciaus de Genghis Khan. D'efiech, la zòna èra alunchada dei territòris tradicionalament atacats. De mai, l'acòrdi conclut avans la guèrra còntra Kuchlug prevesiá una mena de partiment d'Asia entre Khwarezm a l'oèst e lei Mongòls a l'èst. Pasmens, Ala ad-Din Muhammad II, lo cha de Khwarezm s'inquietava de l'expansionisme mongòl. Per agravar lei tensions, lo califa abbassida de Bagdad èra a assaiar de conclure una aliança amb Genghis Khan. Pasmens, Genghis Khan èra ocupat per son conflicte còntra l'Empèri Jin e aviá pas d'interès a acceptar l'ajuda d'una persona que pretendiá aver l'autoritat suprèma. Refusèt donc lei proposicions abbassidas e mandèt una caravana marchanda en Khwarezm per rassegurar Ala ad-Din Muhammad.

Dins aquò, aquela caravana venguèt lèu lo pretèxte a una guèrra entre lei dos empèris car lei marchands foguèron arrestats per un governador dau cha. Genghis Khan mandèt una ambaissada per demandar la liberacion dei marchands mai lo cha refusèt. En plaça, ordonèt l'execucion d'un deis ambaissadors mongòls e de la totalitat de la caravana. En 1219, Genghis Khan mobilizèt donc una importanta armada (au mens 75 000 òmes) per atacar l'Empèri de Khwarezm qu'èra pas preparat a una tala ataca. D'efiech, Khwarezm aviá de fòrças militaras eficaças segon lei critèris dau sègle XIII. Pasmens, èran dispersadas dins lei diferentei vilas de l'Empèri e foguèt pas possible de lei concentrar.

L'invasion foguèt d'una violéncia inausida qu'entraïnèt la destruccion de plusors ciutats marchandas e la mòrt de 1,25 a 15 milions d'abitants. En 1219, divèrseis ofensivas foguèron menadas per batre lei diferenteis armadas de Khwarezm. Puei, lei Mongòls se concentrèron sus lei vilas e destruguèron Otrar, Bokhara, Samarcanda e Urgench. Retirat sus una illa de la Mar Caspiana, Ala ad-Din Muhammad moriguèt en 1220. Son fiu Jalal ad-Din enregistrèt quauquei succès e assaièt de reconquistar son empèri a partir d'Afganistan. Herat chaplèt sa garnison mongòla en novembre de 1221 per sostenir la revòuta mai Jalal ad-Din foguèt batut en 1222. Sa desfacha entraïnèt la destruccion dei ciutats d'Afganistan (Kabol, Herat...) e dau nòrd-èst de Pèrsia (Merv, Nichapur...). Après aquela revirada, Jalal ad-Din s'exilièt a Delhi avans de s'opausar ai Mongòls dins lo Caucàs e dins lo sud de Pèrsia fins a son assassinat en 1231.

Leis incursions en Caucàs e en Euròpa Orientala

Après son succès còntra Khwarezm, Genghis Khan s'entornèt en Mongolia per preparar una guèrra novèla còntra lei Xia Occidentaus. Pasmens, laissèt un contingent de 20 000 òmes menats per Subotai e Jebe perseguir son camin vèrs l'oèst. Aquela fòrça pilhèt lo nòrd de Pèrsia, Caucàs, lo sud de Russia e lo Khanat dei Bulgars de Vòlga. De mai, intrèt en contacte amb de marchands venecians. Aquò permetèt ai Mongòls d'obtenir d'informacions sus lei regions orientalas dau continent europèu, çò que permetèt l'organizacion d'una segonda campanha dins la region dètz ans pus tard.

La destruccion dei Xia Occidentaus

Au començament de l'invasion de Khwarezm, lei Xia Occidentaus refusèron de mandar de tropas a Genghis Khan. Puei, se raprochèron de l'Empèri Jin per formar una coalicion còntra lei Mongòls. En 1226, Genghis Khan ataquèt donc tornarmai lo nòrd-oèst de China. Durant la campanha, ordonèt la destruccion generala dei vilas conquistadas avans de cambiar d'estrategia a la demanda de sei conselhiers chinés. En revènge, après sa rediccion en 1227, tota la familha imperiala tangota foguèt executada e lo territòri dei Xia Occidentaus foguèt dirèctament annexat.

Fin de vida e succession

Genghis Khan moriguèt lo 18 d'aost de 1227 en causa dei complicacions d'una casuda de cavau durant una partida de caça en 1226. Designèt son fiu Tolui per assegurar una regéncia fins a l'eleccion de Ogedei coma Grand Khan en 1229. Lo còrs de Genghis Khan foguèt escortat per una escòrta que l'enterrèt en Mongolia. Totei lei testimònis, compres lei gardas de l'escòrta, foguèron executats per gardar secrèt l'emplaçament de la tomba. Es probablament situada dins la region dau Mont Burkhan Khaldun mai sa localizacion precisa es totjorn desconeguda.

Òbra e influéncia

Un imatge contrastat

L'imatge laissat per Genghis Khan dins l'istòria es fòrça contrastat. En Iran, dins una partida importanta dau mond arabe, en Caucàs e en Euròpa Orientala, es vist coma un senhor de guèrra sanguinari e crudèu a l'origina de la mòrt de milions d'abitants. D'efiech, lo nombre totau de victimas dei campanhas mongòlas menadas durant lo rèine de Genghis Khan representariá entre 10% e 15% de la populacion mondiala.

En revènge, dins d'autrei regions, lo Khan a un imatge positiu. Aquò es lo cas per lei Mongòls que lo considèran coma lo fondator de son país e que continuan de realizar de rites religiós sus un cenotafi bastit en son onor. Pasmens, d'un biais pus susprenent, Genghis Khan es tanben vist coma un grand sobeiran dins de regions que foguèron l'objècte de destruccions importantas de part de son armada. Es per exemple lo cas dins lei regions turcas.

La Patz Mongòla e la dubertura dau continent asiatic

Representacion de Marco Polo a la cort dau Grand Khan Kubilai.

Article detalhat: Rota de la Seda.

Uei, se leis istorians nòtan l'amplor sensa equivalent dei chaples ordonats per Genghis Khan, considèran tanben leis efiechs a tèrme lòng de sa politica. En particular, après un periòde marcat per una volontat destructritz probablament motivada per la desirança d'estendre l'estèpa au profiech dei pòbles nomadas, Genghis Khan s'interessèt a l'administracion e a l'ocupacion dei territòris conquistats. I restabliguèt la patz – au mens lòng dei rotas – e creèt lei basas de l'organizacion futura de l'Empèri Mongòl.

Après l'acabament dei conquistas, lo periòde mongòl foguèt donc favorable ai cambis economics, culturaus e intellectuaus lòng de la Rota de la Seda. Aquò permetèt lo desvolopament ò la reconstruccion de certanei regions e, subretot, d'explorators poguèron viatjar en Euròpa e Asia. Lo pus famós es probablament Marco Polo (1254-1324) qu'intrèt au servici dau Grand Khan Kubilai (1260-1294), premier emperaire de China d'origina mongòla e felen de Genghis Khan.

Art militar

Genghis Khan ocupa una plaça importanta dins l'art militar en causa de sa capacitat a organizar l'armada mongòla per esplechar d'un biais eficaç leis avantatges naturaus de l'arquier de cavalariá de l'estèpa. De mai, mostrèt una capacitat d'adaptacion e d'innovacion per i integrar d'armas novèlas coma leis armas de sètge. Pasmens, l'aspècte pus originau de sa reflexion militara foguèt l'atencion portada a d'aspèctes relativament negligits per lei pensaires dau periòde :

• la logistica permetèt ai cavaliers de cambiar regularament de cavaus. Cada combatent aviá ansin 3 a 6 cavaus a disposicion, çò que permetèt ais unitats mongòlas d'operar de desplaçaments jornadiers de mai de 100 km durant plusors setmanas, una performància que demorèt inegalada fins a l'aparicion dei Panzerdivisionen alemandas. De mai, leis armadas mongòlas èran tanben capablas d'atacar d'ivèrn.
• l'organizacion militara prefigurèt lo sistèma divisionnari e lo concèpte de còrs d'armada imaginat per lei Francés après la Guèrra de Sèt Ans (1756-1763) e durant l'epòca napoleonenca. Permetiá lo desplaçament rapide e simple deis armadas mongòlas e la realizacion de manòbras complèxas coma de fintas e de cuberturas.
• la planificacion dei campanhas implicava un trabalh de cèrca d'informacions sus lei fòrças e lei feblessas de l'enemic que prefigurèt lo trabalh deis estats majors modèrnes.

Ansin, lei practicas militaras mongòlas son encara estudiadas dins mai d'una acadèmia militara.

Annèxs

Liames intèrnes

• Empèri Mongòl.
• Empèris nomadas.
• Estèpa.
• Istòria secrèta dei Mongòls.
• Mongolia.
• Patz Mongòla.
• Rota de la Seda.
• Yassaq.

Bibliografia

• (fr) René Grousset, L’Empire des steppes, Attila, Gengis-Khan, Tamerlan, Éditions Payot, 1965.
• (en) Chris Peers, Genghis Khan and the Mongol War Machine, Pen and Sword, 2015.
• (fr) Jean-Paul Roux, Gengis Khan et l'Empire mongol, Découvertes Gallimard, 2002.