Det persiske alfabetet

Det persiske alfabetet, utvikla for å skriva persisk, er ein modifisert versjon av det arabiske alfabetet. Alfabetet skil seg frå det arabiske ved å ha fire tilleggsbokstavar, پ p, چ c, ژ ž og گ g. Dessutan har mange bokstavar ein annan uttale enn i det arabiske alfabetet. Det er kjent for den kalligrafiske nasta'liq-stilen.

Alfabetet blir brukt i moderne dari, persisk og kasjkai. Det har også vore brukt til å skriva sentralasiatiske språk som mongolsk, tadsjikisk og khorezmisk. Fleire alfabet er avleidde av det persiske, til dømes alfabeta brukte i pasjto, sindhi og urdu, og panjabi-alfabetet sjahmukhi, som har nokre tilleggsbokstavar kvar.

Det arabiske alfabetet blei innført i Iran og tilpassa det persiske språket etter den islamske ekspansjonen frå og med 642 e. Kr. Før innføringa av dette alfabetet hadde mellompersisk vore skrive med pahlavi-skrifta.

Skildring

Her er dei 32 bokstavane i det persiske alfabetet:

Isolert	Initial	Medial	Final	Namn	Translitterasjon	IPA
ﺍ	—		ﺎ	alef	â / –	[ɒ] / –
ﺏ	ﺑ	ﺒ	ﺐ	be	b	[b]
پ	ﭘ	ﭙ	ﭗ	pe	p	[p]
ﺕ	ﺗ	ﺘ	ﺖ	te	t	[t]
ﺙ	ﺛ	ﺜ	ﺚ	se	s	[s]
ﺝ	ﺟ	ﺠ	ﺞ	jim	j	[ʤ]
ﭺ	ﭼ	ﭽ	ﭻ	cim	c	[ʧ]
ﺡ	ﺣ	ﺤ	ﺢ	he hoti	h	[h]
ﺥ	ﺧ	ﺨ	ﺦ	xe	x	[x]
ﺩ	—		ﺪ	dâl	d	[d]
ﺫ	—		ﺬ	zâl	z	[z]
ﺭ	—		ﺮ	re	r	[r]
ﺯ	—		ﺰ	ze	z	[z]
ﮊ	—		ﮋ	že	ž	[ʒ]
ﺱ	ﺳ	ﺴ	ﺲ	sin	s	[s]
ﺵ	ﺷ	ﺸ	ﺶ	šin	š	[ʃ]
ﺹ	ﺻ	ﺼ	ﺺ	sâd	s	[s]
ﺽ	ﺿ	ﻀ	ﺾ	zâd	z	[z]
ﻁ	ﻃ	ﻄ	ﻂ	tâ	t	[t]
ﻅ	ﻇ	ﻈ	ﻆ	zâ	z	[z]
ﻉ	ﻋ	ﻌ	ﻊ	ain	'	[ʔ]
ﻍ	ﻏ	ﻐ	ﻎ	ɣein	ɣ	[ɣ]
ﻑ	ﻓ	ﻔ	ﻒ	fe	f	[f]
ﻕ	ﻗ	ﻘ	ﻖ	ɣâf	ɣ	[ɣ]
ﻙ	ﻛ	ﻜ	ﻚ	kâf	k	[k]
گ	ﮔ	ﮕ	ﮓ	gâf	g	[g]
ﻝ	ﻟ	ﻠ	ﻞ	lâm	l	[l]
ﻡ	ﻣ	ﻤ	ﻢ	mim	m	[m]
ﻥ	ﻧ	ﻨ	ﻦ	nun	n	[n]
ﻩ	ﻫ	ﻬ	ﻪ	he havaz	h	[h]
ﻭ	—		ﻮ	vâv	v	[v]
ﻱ	ﻳ	ﻴ	ﻲ	ye	y	[j]

Bokstavar som vantar ei initial eller medial form er aldri knytte til neste bokstav, jamvel inne i eit ord.

Den glottale lukkellyden, ' [ʔ], blir skriven med ain ﻉ eller med det diakritiske teiknet hamze ﺀ, som står oppå ein annan bokstav, anten alef ا, vâv ﻭ eller ein ye ﻱ med eller utan prikkar.

Vokalar

Vokalane a, e og o blir normalt ikkje skrivne, medan vokalane â, i og u blir skrivne med høvesvis alef ﺍ, ye ﻱ og vâv ﻱ, som i desse døma:

دختر doxtar 'dotter'
پدر pedar 'far'
برادر barâdar 'bror'
مادر mâdar 'mor'
تهران Tehrân Teheran
محمود احمدی نژاد Mahmud-e Ahmadi-Nežâd Mahmoud Ahmadinejad
روح الله موسوی خمینی Ruhollâh-e Musavi-ye Xomeini Ruholla Musavi Khomeini

Dersom ein ynskjer å skrive vokalane a, e og o, noko som mellom anna blir gjort i lærebøker i persisk for utlendingar, nyttar ein eigne diakritiske teikn over og under bokstavane, høvesvis َ, ِ og ُ:

دُختَر doxtar 'dotter'
پِدَر pedar 'far'
بَرادَر barâdar 'bror'
مادَر mâdar 'mor'
تِهران Tehrân Teheran

Alle dei 32 bokstavane unnateke ا alef representerer ein konsonant. ا alef har to funksjonar. For det fyrste representerer han vokalen â; då står han alltid etter ein annan bokstav, som i با bâ. For det andre er «plasshaldar» for vokalane a, e og o. Når eit ord tek til med ein ا alef, tyder det at ordet tek til med ein av desse tre vokalane:

اتم atom 'atom'; med vokalteikn: اَتُم
اسلام eslâm 'islam'; med vokalteikn: اِسلام
ارکستر orkestr 'orkester'; med vokalteikn: اُرکِستر

Dersom â står fremst i eit ord, blir han attgjeven med ein ا alef som ligg vassrett oppå ein «plasshaldar»-alef:

آب âb 'vatn'

Kjelder

Elwell-Sutton, L. P. 1963. Elementary Persian Grammar. Cambridge: Cambridge University Press.
Lambton, Ann K. S. 1953. Persian Grammar. Cambridge: Cambridge University Press.
Mace, John 1962. Teach Yourself Modern Persian. London: The English Universities Press Limited.
Naghed, Khosro und Mohsen Naghed 2002. Universal-Wörterbuch Persisch. Persisch-Deutsch, Deutsch-Persisch. Berlin, München, Wien, Zürich, New York: Langenscheidt.