[go: up one dir, main page]
Naar inhoud springen

Metamorfosen (Ovidius)

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
(Doorverwezen vanaf Metamorphosen (literatuur))
Metamorfosen
(Metamorphosen)
Titelpagina met portret van Ovidius in een Engelse editie van de Metamorfosen uit 1632
Titelpagina met portret van Ovidius in een Engelse editie van de Metamorfosen uit 1632
Oorspronkelijke titel Metamorphōseōn librī
Auteur(s) Publius Ovidius Naso
Land Romeinse Rijk
Oorspronkelijke taal Latijn
Onderwerp Griekse en Romeinse mythologie, ontstaan van de wereld
Genre Epos
Uitgever Lucantonio Giunti, Joannes Gryphius
Oorspronkelijk uitgegeven 8 n.Chr.
Pagina's 461, 15 delen
Portaal  Portaalicoon   Literatuur
Romeinse Rijk

De Metamorfosen (Metamorphoseon libri) is een vijftien delen omvattend Latijns dichtwerk, bestaand uit ongeveer 12.000 regels, van de Romeinse dichter Publius Ovidius Naso. Het is een narratief epos dat genres overstijgt.

Inhoud

[bewerken | brontekst bewerken]

In de Metamorfosen worden de schepping en geschiedenis van de wereld verhaald volgens de Griekse en Romeinse mythologie. Het boek geldt als een van de belangrijkste werken uit de Romeinse literatuur. Het is vermoedelijk in 8 n.Chr. voltooid en is sindsdien een van de populairste mythologische werken. Metamorfosen heeft grote invloed gehad op de renaissancistische literatuur en schilderkunst, ook omdat het eeuwenlang als lesmateriaal gebruikt is.

Metamorfosen is een kunstige aaneenrijging van verhalen, anders dan bij een echt epos waarin één verhaallijn en één held centraal staan, zoals het epos van de Romeinse dichter Vergilius over het leven van Aeneas. In de verhalen schetst Ovidius het leven van de klassieke goden, stervelingen en andere mythische figuren, die telkens een dramatische gedaantewisseling (metamorfose) ondergaan. Enkele voorbeelden zijn de verandering van de nimf Daphne in een laurierboom, de gedaanteverwisseling van de jager Actaeon in een hert nadat hij de godin Diana naakt zag, en de metamorfose van de nimf Io, geschaakt door Jupiter die door deze in een koe veranderd wordt om zijn achterdochtige echtgenote te misleiden.

In het laatste boek geeft Ovidius een filosofische onderbouwing, bij monde van de Griekse filosoof en wiskundige Pythagoras, die de leer van eeuwige verandering predikte: omnia mutantur, nihil interit – alles verandert, niets gaat tengronde. Alles in de kosmos is voortdurend in beweging, niets blijft gelijk, maar ook niets vergaat volledig.

Speels

[bewerken | brontekst bewerken]

Opvallend is dat Ovidius de goden niet als verheven afschildert, maar als gewone mensen met ieder hun eigen zwaktes en amoureuze verlangens. Ook de toon van het werk is eerder speels dan plechtstatig, zoals de tijdgenoot Vergilius in zijn epische verhalen gewoon was. Ovidius schreef de Metamorfosen echter wel volledig in de dactylische hexameter, de traditionele versvorm voor een epos.

De speciale vorm die Ovidius gaf aan de Metamorfosen wordt ook wel 'epyllium' genoemd (letterlijk vertaald: klein epos). De voornaamste kenmerken van het epyllium zijn dat het veel korter is dan een epos, dat de goden zich gedragen als mensen onder de mensen en dat er een zeer grote aandacht wordt besteed aan de natuur. Ovidius laat graag merken dat hij een geleerde dichter is (Poeta Doctus) die een groot deel van de klassieke wereld afreisde voor hij begon te dichten.

Vertalingen en bewerkingen

[bewerken | brontekst bewerken]
Fragment uit Metamorphose, gedrukt door Colard Mansion in 1484. Bewaard in Openbare Bibliotheek Brugge.[1]
Virgil Solis (1514-1562). Editie van de Metamorfosen uit 1565.

De Metamorfosen was een zeer bekend werk en werd vele malen gedrukt en vertaald in de Nederlanden. Een voorbeeld is de Brugse drukker Colard Mansion, die in 1484 een wiegendruk realiseerde met middeleeuwse bewerkingen van het beroemde werk. De tekst staat ver af van de oorspronkelijke Metamorphoses, maar de indeling in vijftien boeken en de grote verhaallijn zijn behouden. De tekst is echter proza geworden, is vertaald naar het Frans en bevat heel wat allegorische en moraliserende toevoegingen. Zo wordt aan bijna elk verhaal een verlengstuk gebreid met toelichting over wat deze tekst voor de middeleeuwse lezer kon betekenen. De incunabeleditie verzorgd door Colard Mansion is geïllustreerd. Ze wordt gezien als de ‘schitterendste incunabel gedrukt in de Nederlanden’.[1]

Een eerste Nederlandse vertaling van de Metamorfosen verscheen in 1552 te Antwerpen onder de titel: Metamorphosis dat is, Die Herscheppinghe oft Veranderinghe. Deze prozavertaling van Johannes Florianus was enorm invloedrijk. Ze werd in 1604 becommentarieerd door Carel van Mander en beleefde in 1637 een twaalfde druk. Vondel bracht in 1671 een vertaling in dichtmaat, terwijl A. Valentijn zeven jaar later een prozaversie bezorgde. Isaak Verburg maakte daarnaast in 1772 een vertaling genaamd De gedaant-wisselingen. Begin 20e eeuw verschenen nieuwe vertalingen: Gedaanteverwisselingen door W.G. van der Weerd (1904, proza) en Metamorfosen door H.J. Scheuer (1923, oorspronkelijke versmaat). Marietje d'Hane-Scheltema publiceerde in 1993 een veelgeprezen versie die het compacte Latijn weergaf zonder nood aan weglatingen of extra versregels. Hiervoor zette ze de zes dactylische voeten van Ovidius om in zevenvoetige jamben. In 2022 verschenen twee nieuwe vertalingen: Gedaantewisselingen van Piet Schrijvers en Metamorphoses van Harrie Geelen.

In het Engelse taalgebied maakte Arthur Golding de referentievertaling (1567). Zijn tekst in jambische heptameter werd gebruikt door William Shakespeare: het verhaal over Pyramus en Thisbe vormde de basis voor Romeo and Juliet en kwam ook aan bod in A Midsummer Night's Dream.[bron?]

Overzicht van Nederlandse vertalingen:

  • Johannes Florianus (1552). Metamorphosis dat is, Die Herscheppinghe oft Veranderinghe.
  • Joost van den Vondel (1671). Publius Ovidius Nazoos Herscheppinge. Vertaling in dichtmaat.
  • A. Valentijn (1678). Prozavertaling.
  • Isaak Verburg (1772). De gedaant-wisselingen.
  • W.G. van der Weerd (1904). Gedaanteverwisselingen. Prozavertaling
  • H.J. Scheuer (1923). Metamorfosen. Vertaald in oorspronkelijke versmaat.
  • Marietje d'Hane-Scheltema (1993). Metamorphosen. Vertaling in zevenvoudige jamben.
  • Piet Schrijvers (2022). Gedaantewisselingen.
  • Harrie Geelen (2022). Metamorphoses.

Verhalen in de Metamorfosen

[bewerken | brontekst bewerken]

Boek 1

Boek 2

Boek 3

Boek 4

Boek 5

Boek 6

Boek 7

Boek 8

Boek 9

Boek 10

Jupiter en Ganymedes op een Romeins mozaïek (2e eeuw)

Boek 11

Boek 12

Boek 13

Boek 14

Boek 15

Trivia

[bewerken | brontekst bewerken]
  • Ovidius had na zijn verbanning het boek, dat nog onafgewerkt was, willen vernietigen, maar omdat er al kopieën van verspreid waren, zijn de Metamorfosen niet verloren gegaan.

Referenties

[bewerken | brontekst bewerken]
  1. ↑ a b Métamorphose van Mansion. Erfgoed Brugge. Gearchiveerd op 24 juli 2021. Geraadpleegd op 12 juli 2021.
[bewerken | brontekst bewerken]
  • (la) Metamorphosen
  • (en) Metamorphosen op Google Books
Werken van of over dit onderwerp zijn te vinden op de pagina Metamorphoses (Ovidius) op de Latijntalige Wikisource.
Zie de categorie Metamorphoses (Ovid) van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.
Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Metamorfosen_(Ovidius)&oldid=68265049"