Jan Evert Scholten
Jan Evert Scholten (Foxhol, 11 juni 1849 – Den Haag, 7 september 1918)[1] was een Groninger industrieel.
| Jan Evert Scholten | ||||
|---|---|---|---|---|
| ||||
Portret van Jan Evert Scholten gemaakt omstreeks 1900
| ||||
| Algemeen | ||||
| Geboren | 11 juni 1849 | |||
| Geboorteplaats | Foxhol, Groningen | |||
| Overleden | 7 september 1918 | |||
| Overlijdensplaats | Den Haag, Zuid-Holland[1] | |||
| Partij | Liberaal | |||
| Functies | ||||
| 1879-1882 | Lid gemeenteraad van Groningen | |||
| 1886-1892 | Lid Provinciale Staten van Groningen | |||
| 1902-juli 1904, sept 1904-1910 |
Lid Eerste Kamer | |||
| ||||
Hij was zoon van de industrieel Willem Albert Scholten en Klaziena Sluis. In 1870 huwde Jan Evert Scholten de achttienjarige Geessien Mulder (1852-1944), dochter van houthandelaar Berend Pieters Mulder en Grietje Rummerink. In 1873 liet hij als 'buitenhuis' de Villa Gelria bouwen aan de Verlengde Hereweg. Tevens bezat hij vanaf 1881 een woonhuis aan de Grote Markt, het Scholtenshuis.[2] Jan Evert erfde een fortuin als nalatenschap bij de dood van zijn vader in 1892 en werd daarmee een van de meest vermogende mannen in Nederland. Hij zette het vaderlijk bedrijf, het Scholten-concern, voort en breidde de industriële en zakelijke activiteiten verder uit.
De veengronden, door zijn vader aangekocht, werden onder zijn leiding geëxploiteerd via de N.V. Turfstrooiselfabriek en Veenderij Klazienaveen die hij in 1889 stichtte. Daarnaast richtte hij in 1896 de Noord-Nederlandsche Beetwortel Suikerfabriek in Hoogkerk op en begon hij samen met Frederik Faber Beukema de strokartonfabriek Beukema & Co in Hoogezand. In 1899 volgde de oprichting van een turfkartonfabriek in Klazienaveen. In 1912 richtte hij de Leeuwarder IJs- en Melkproductenfabriek (Lijempf) op, een vennootschap waarin hij zes melkfabrieken en gebouwen en het terrein van de voormalige strokartonfabriek in Leeuwarden inbracht. Daarnaast werden door zijn medeoprichters nog twee melkfabrieken ingebracht.[3][4] 1919 werkten bij Lijempf 500 mensen.[5]
Maatschappelijk
bewerkenScholten zette zich in voor de bevordering van de landbouw en de veeteelt in de provincie Groningen. Politiek liet hij ook van zich spreken. Hij was van 1879 tot 1882 lid van de gemeenteraad van de stad, van 1886 tot 1892 lid van de Provinciale Staten en van 1902 tot 1910 lid van de Eerste Kamer.
In 1889 stelde Scholten buitenplaats De Braak in Paterswolde open voor het publiek.[6] In 1892 stichtte hij de fabrieksschool der firma W.A. Scholten in de Walstraat, een school voor handenarbeid om de jongens van zijn personeel een nuttige tijdsbesteding te geven.[7] Hij was betrokkenen bij en verleende financiële steun aan de "Groninger harddraverij- en renvereeniging".[8] In 1903 was hij voorzitter van de "Wereldtentoonstelling" in Groningen, de Nijverheidstentoonstelling met meer dan 200.000 bezoekers.[9] In 1905 richtte hij de Coöperatieve Verlichtingsfabriek te Helpman aan Emmastraat op om elektrische verlichting te brengen in de wijk.[10] Hij was vanaf 1909 samen met J.A. Mulock Houwer betrokken bij de aanleg (1913-1926) van het Stadspark dat op door hem geschonken grond werd aangelegd. Hij was in 1913 stichter van de Vereniging Volkstuinen Tuinwijck. Ook was de initiatiefnemer in 1917 van de vereniging Grunneger Sproak.[11]
Scholten gaf ook een belangrijke aanzet voor de toeristische ontwikkeling van het Paterswoldsemeer. Hij bouwde het buitenhuis de Paalkoepel (1908)[12], richtte in 1912 van de Watersport Paterswolde op, liet de Meerweg asfalteren in 1916[13] en bouwde in 1917 de Buitensocieteit, het clubhuis van de zeilclub.[14]
Ter eerbetoon werd in 1931 een monument van hem geplaatst op een prominente plek in het Stadspark. Ook in Helpman is een monument, een bank van natuursteen (1922), aan hem gewijd. Jan Evert Scholten heeft door zijn vele zakelijke, culturele en architectonische initiatieven een grote stempel gedrukt op de stad en de provincie Groningen. Ook op het schilderij De Paardenkeuring op de Grote Markt op de 28ste augustus uit 1920 van Otto Eerelman, neemt Jan Evert Scholten een prominente plaats in.
Nazaten
bewerkenZijn oudste zoon, Willem Albert II (1871-1932), gaf vanaf 1900 operationele leiding aan aardappelzetmeelfabrieken en suikerfabriek van het Scholten-concern. Willem Albert II trouwde in 1900 met Rutgerdina Adolphine de Grave (1879-1953). Zijn jongste zoon, Johan Bernhard (1882-1966), was ongehuwd en kinderloos en liet een legaat van acht miljoen gulden na om het J.B. Scholtenfonds op te richten, waaruit culturele en wetenschappelijke activiteiten konden worden bekostigd. Dit fonds maakte ook de restauratie van het grafmonument van de familie op de Zuiderbegraafplaats in Groningen mogelijk. Zijn schoonzoon Hermannus Ellens Oving (1868-1939), die getrouwd was met Scholtens dochter Cato Johanna (1877-1953), gaf vanaf 1900 leiding aan de strokartonfabrieken en turfstrooiselfabriek. In 1919 stichtte Hermannus de actieve kool fabriek Purit in Klazienaveen.
Na 1939 waren het niet-familieleden die de dagelijkse leiding in handen kregen van het familieconcern.
Onderscheidingen
bewerken- Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw
- Commandeur in de Orde van Oranje-Nassau (1906)
- Commandeur in de Leopoldsorde van België
- Commandeur in de Orde van Sint-Mauritius en Sint-Lazarus van Italië
- Grootofficier in de Orde van Verdienste voor de Landbouw en de Industrie van Portugal
- Duijvendak, Maarten Gerrit Jan (2003). Regionaal besef in het Noorden: historische opstellen aangeboden aan prof.dr. P. Th. F.M. Boekholt bij zijn afscheid als hoofddocent in de regionale geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen op 23 november 2001. Van Gorcum. ISBN 978-90-232-3910-9.
- Dodenakkers
- Knaap, Dorien A. Voor geld is altijd wel een plaats te vinden : de firma W.A. Scholten (1841-1892): de eerste Nederlandse industriële multinational. Proefschrift, Rijksuniversiteit Groningen, Uitgeverij Van Gorcum, 2004
- ↑ a b Overleden in een ziekenhuis in Den Haag, zie o.a.'Overlijdensakten Den Haag' en 'J.E. Scholten †' in Het Vaderland d.d. 7 september 1918. Gearchiveerd op 13 augustus 2023.
- ↑ Villa Gelria, het huis van aardappelmiljonairs, weer gerestaureerd in originele kleuren, RTV Noord, 22 juni 2022. Gearchiveerd op 22 juni 2022.
- ↑ foto Moleneind, Lijempf, plm. 1965 bezocht 26 oktober 2018. Gearchiveerd op 26 oktober 2018.
- ↑ N.V. LIJEMPF (Leeuwarder IJs- en melkproductenfabrieken) gevestigd te Leeuwarden, Huttinga J.F., 1937, p 7-8
- ↑ Lijempf, archieven.nl, bezocht 29 februari 2020
- ↑ Buitenplaats De Braak, magazine.stichtingbeeldbepalend.nl, bezocht 25 september 2019. Gearchiveerd op 2 april 2023.
- ↑ M.M. Timmerman, Vereniging ter bevordering van het onderwijs in de handenarbeid, 1909 - 1963. Archives Portal bezocht 27 september 2019, Gearchiveerd op 30 oktober 2020.
- ↑ Het Groninger gevoel, Inge Helsinga, 2007, p 150-155. Gearchiveerd op 13 augustus 2023.
- ↑ Duivendak 2003:31. Gearchiveerd op 13 augustus 2023.
- ↑ Licht in Gruno"s duisternis, W.J. Nieboer, V.V.O.F. Mededelingenblad Vijftiende jaargang Nr. 4, blz. 3 t/m 5, december 1993, www.hugovandermolen,nl. Gearchiveerd op 14 juni 2023.
- ↑ Duivendak 2003:32-33
- ↑ Haren de Krant: "Zo erg was het ooit met De Paalkoepel"
- ↑ Harener Weekblad: "100 jaar ‘Kunstweg’ Haren-Paterswolde". Gearchiveerd op 27 oktober 2018.
- ↑ "Paterswolde: Vereniging Watersport De Twee Provinciën" bezocht 26 oktober 2018. Gearchiveerd op 26 juli 2023.