Dalhem (België)

**Dalhem**
Gemeente in België
	(Details)
	;
Geografie
Gewest	Wallonië
Provincie	Luik
Arrondissement	Luik
Oppervlakte; – Onbebouwd; – Woongebied; – Andere	36,11 km² (2022); 83,81%; 8,08%; 8,1%
Coördinaten	50° 43' NB, 5° 43' OL
Bevolking (bron: Statbel)
Inwoners; – Mannen; – Vrouwen; – Bevolkingsdichtheid	7.712 (01/01/2024) ; 48,64% ; 51,36% ; 213,58 inw./km²
Leeftijdsopbouw; – 0-17 jaar; – 18-64 jaar; – 65 jaar en ouder	(01/01/2024); 20,25%; 60,67%; 19,07%
Buitenlanders	5,95% (01/01/2024)
Politiek en bestuur
Burgemeester	Arnaud Dewez (Maïeur)
Bestuur	Maïeur
Zetels; Maïeur; Renouveau; Dalhem Demain	19; 13; 3; 3
Economie
Gemiddeld inkomen	22.429 euro/inw. (2021)
Werkloosheidsgraad	5,96% (jan. 2019)
Overige informatie
Postcode; 4607; 4606; 4607; 4607; 4607; 4607; 4608; 4608	Deelgemeente; Dalhem; Saint-André; Berneau; Bolbeek; Feneur; Mortroux; Neufchâteau; Weerst
Zonenummer	04
NIS-code	62027
Politiezone	Basse-Meuse
Hulpverleningszone	Vesdre - Hoëgne & Plateau
Website	www.dalhem.be
Detailkaart
	ligging binnen het arrondissement Luik; in de provincie Luik
Portaal	België

Dalhem is een plaats en gemeente in de provincie Luik, België. Dalhem ligt voorts in het Land van Herve. De gemeente telt ruim 7.000 inwoners.

Kernen

De fusiegemeente telt naast het centrum nog zeven deelgemeenten, het gemeentehuis bevindt zich in deelgemeente Berneau.

Deelgemeenten

#	Naam	Opp. (km²)	Inwoners (2020)	Inwoners per km²	NIS-code
1	Dalhem	2,24	1.375	613	62027A
2	Feneur	1,40	536	384	62027B
3	Bolbeek	5,33	885	166	62027C
4	Berneau	3,23	905	280	62027D
5	Weerst	8,43	1.806	214	62027E
6	Neufchâteau	8,73	884	101	62027F
7	Mortroux	3,13	556	178	62027G
8	Saint-André	3,62	570	158	62027H

Naam

De naam Dalhem is van Oudnederlandse oorsprong en betekent "woonplaats (heem) in het dal"; van de rivier de Berwijn. Dalhem werd overeenkomstig 's-Gravenvoeren ook wel 's-Gravendal(hem) genoemd.^[bron?]

Geschiedenis

Al in 1080 werd in Dalhem een burcht gebouwd op een hoge rots, waar de rivier de Berwijn en de Bolland samenvloeiden. Vanaf de 12e eeuw maakte Dalhem haar eerste grote ontwikkeling mee, doordat enkele ‘heren van Voeren’ in 1180 naar Dalhem begonnen te verhuizen en zich ‘heren van Dalhem’ begonnen te noemen. Vervolgens gingen hun goederen over naar de graaf van Hochstaden, waardoor Dalhem een graafschap werd. De plaats Dalhem groeide hierbij uit tot bestuurlijk centrum en kern van het graafschap Dalhem, naast 's-Gravenvoeren (het oorspronkelijke Voeren), waar de juridische macht zetelde. In 1244 verloor het definitief zijn zelfstandigheid en viel sindsdien indirect onder het hertogdom Brabant.
Nadat de hertog in 1239 de laatste graaf van Dalhem, Dirk van Hochstaden, had verslagen werd in 1244 een verdrag gesloten, waarbij Dirk van Hochstaden Dalhem voorgoed aan Brabant overliet. Voortaan zou een slotvoogd of drossaard er in naam van de hertog het bewind voeren. Samen met Valkenburg en Rolduc werd Dalhem voortaan in de officiële stukken aangeduid als de 'Landen van Overmaas'. Hiertoe werd ook soms Limburg gerekend, waardoor de vier landjes tezamen de titel 'Provincie Limburg' ontvingen. Tot de opheffing van het graafschap Dalhem in 1797 was het stadje Dalhem verder de hoofdplaats van het graafschap en de hoofdplaats van een van de Dalhemse schepenbanken. Het graafschap Dalhem was een van de Landen van Overmaas.

Dalhem (V. Klotz, ca. 1670)

In 1648 werden de Nederlanden opgedeeld in een Spaans en een Staats gedeelte. Op 26 december 1661 gingen daarmee onder andere het kasteel en plaats Dalhem ten gevolge van het Partagetraktaat (delingsverdrag) tussen de Republiek der zeven Verenigde Nederlanden en Spanje deel uitmaken van het Staatse deel van het Graafschap Dalhem (Staatse Partage). Economisch waren vooral de kolenmijnen rondom Dalhem van belang voor de Nederlanders, terwijl de plaats zelf door haar burcht een goed militair steunpunt bood tegen de vijand. In 1665 bouwde Robert van Ittersum het gemeentehuis in Dalhem, waarop tegenwoordig nog steeds een wapen van Nassau, met de leeuw, boven de poort aanwezig is. Het gemeentehuis zelf onderging meerdere renovaties doorheen de tijd (1840, 1927).

Op 8 november 1785 sloten Oostenrijk en de Staten-Generaal het Verdrag van Fontainebleau, waarbij een groot deel van het graafschap Dalhem, waaronder het stadje Dalhem, door de Staten-Generaal aan Oostenrijk werd afgestaan in ruil voor delen van Oostenrijks Valkenburg. Dalhem werd hierdoor een deel van de Zuidelijke Oostenrijkse Nederlanden. Voor veel inwoners was dit een bevrijding. Het protestantisme legde immers te hoge eisen op aan de katholieke bevolking.

Net als de rest van het graafschap, in zoverre het gelegen was in de Oostenrijkse Nederlanden, werd Dalhem in 1795 bij de annexatie van de Zuidelijke Nederlanden door de Franse Republiek in 1797 opgenomen in het nieuw gevormde departement Ourthe; welk later in de tijd van de Verenigde Nederlanden werd omgevormd tot de provincie Luik.

Situatie in 1830

Bij de onafhankelijkheid van België inventariseerde geograaf Philippe Vandermaelen in dit dorp 194 woningen (waarvan 170 in het centrum), een kerk, een molen, twee brouwerijen, een lakenfabriek en een spinnerij. Er waren 1131 inwoners. Het inventaris omvat verder details over de natuurlijke omgeving, bodems, landbouwproductie en veestapel. Ook het wegennetwerk van toen is beschreven: enkel kleine wegjes die onbruikbaar zijn tijdens de winter.^[1]

Bezienswaardigheden

Het dorp als geheel is bezienswaardig, mede door de grote niveauverschillen.

Sint-Pancratiuskerk
Overblijfselen van het kasteel
Overblijfselen van de bovenste stadspoort, gelegen aan beide zijden van de Rue Général Thys, nabij nummer 64.
Wichet de la Rose
Moulin Henrard, watermolen op de Bolland
Tunnel van Dalhem, vroegere buurtspoorwegtunnel onder Dalhem, vanaf 2020 wandel- en fietstunnel^[2]
Diverse historische huizen en boerderijen.

Zie ook

Lijst van beschermd erfgoed in Dalhem

De Sint-Pancratiuskerk
Wichet de la Rose
Resten van de bovenste stadspoort
Kasteelruïne
Spoorwegtunnel, nu wandel- en fietsroute

Natuur en landschap

Dalhem ligt in het dal van de Berwijn op een hoogte van ongeveer 130 meter, ter plaatse van de samenvloeiing met de Ruisseau de Bolland. Nabij de Berwijn ligt het kasteel en de bovenstad, westelijk daarvan de benedenstad, enkele tientallen meter lager. Dalhem ligt in het Land van Herve.

Taal

Oorspronkelijk werd er in de plaats Dalhem en ook in het gebied van de huidige gemeente Dalhem voornamelijk Platdiets, een variant van het Limburgs, gesproken. In het aan de Voerstreek grenzende Weerst (Warsage) is het Platdiets echter geheel verdwenen.^[3] Bij de vaststelling van de taalgrens is Dalhem, onder meer op basis van omstreden talentellingen, in 1963 toegekend aan het Franstalige Wallonië. De gemeente behoort thans tot het Franstalige gebied en kent geen taalfaciliteiten.

Demografische ontwikkeling

Demografische evolutie voor de fusie

Bron:NIS - Opm:1831 t/m 1970=volkstellingen op 31 december

Demografische ontwikkeling van de fusiegemeente

Alle historische gegevens hebben betrekking op de huidige gemeente, inclusief deelgemeenten, zoals ontstaan na de fusie van 1 januari 1977.

Bronnen:NIS, Opm:1831 tot en met 1981=volkstellingen; 1990 en later= inwonertal op 1 januari

Inwoners van jaar tot jaar op 1 januari 1992 tot heden
jaar	Aantal^[4]	Evolutie: 1992=index 100
1992	5.880	100,0
1993	5.934	100,9
1994	5.939	101,0
1995	5.996	102,0
1996	6.013	102,3
1997	6.046	102,8
1998	6.060	103,1
1999	6.117	104,0
2000	6.145	104,5
2001	6.207	105,6
2002	6.292	107,0
2003	6.326	107,6
2004	6.324	107,6
2005	6.422	109,2
2006	6.486	110,3
2007	6.585	112,0
2008	6.649	113,1
2009	6.805	115,7
2010	6.805	115,7
2011	6.891	117,2
2012	6.996	119,0
2013	7.083	120,5
2014	7.083	120,5
2015	7.225	122,9
2016	7.280	126,0
2017	7.331	124,7
2018	7.412	126,1
2019	7.408	126,0
2020	7.517	127,8
2021	7.601	129,3
2022	7.649	130,1
2023	7.666	130,4
2024	7.712	131,2

Politiek

Burgemeesters

-2012 Jean-Claude Dewez
2013-heden Arnaud Dewez

Resultaten gemeenteraadsverkiezingen sinds 1976

Partij	10-10-1976^[5]		10-10-1982		9-10-1988		9-10-1994		8-10-2000		8-10-2006^[6]		14-10-2012^[7]		14-10-2018		13-10-2024
Stemmen / Zetels	%	15	%	17	%	17	%	17	%	17	%	17	%	17	%	19	%	19
PS¹ / DalhemDemain²/ PS-ProgrèS³	18,09¹	3	23,88¹	4	26,53¹	4	23,44¹	4	26,98¹	5	20,67¹	4	17,58¹	3	17,77²	3	21,68³	3
UD¹ / PRL-UD-C² / PRL³ / PRL-MCC⁴ / MR⁵ / Maïeur^A	-		21,15¹	3	24,14²	4	26,0³	5	31,8⁴	6	28,27⁵	5	32,8⁵	6	63,78^A	13	78,32^A	16
PSC¹ / L.28² / CARTEL³ / Cartel2006⁴ / CDH⁵ / Maïeur^A	30,05¹	5	54,97²	10	49,33³	9	34,08³	6	32,92³	6	17,56⁴	3	12,05⁵	1	63,78^A	13	78,32^A	16
ECOLO	-		-		-		-		8,3	0	5,29	0	-		-		-
RW	10,55	1	-		-		-		-		-		-		-		-
UIC	22,41	3	-		-		-		-		-		-		-		-
UP	18,91	3	-		-		-		-		-		-		-		-
AUTRE	-		-		-		16,47	2	-		-		-		-		-
Renouveau	-		-		-		-		-		28,22	5	37,56	7	18,45	3	-
Totaal stemmen	3118		4221		3839		4075		4280		4566		4837		5185		5130
Opkomst %					97,39		95,12		94,36		94,91		92,36		92,94		87,68
Blanco en ongeldig %	2,12		17,46		4,17		4,96		4,04		3,46		3,58		3,95		3,53

Geboren

Albert Thys (1849-1915), koloniaal pionier
Francis Rion (1933-2022), voetbalscheidsrechter

Nabijgelegen kernen

Richelle, Feneur, Trembleur, Mortroux, Wezet, Bolbeek

Externe link

Website van de gemeente

Zie de categorie Dalhem van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Bronnen, noten en/of referenties

↑ Philippe Vandermaelen Dictionnaire géographique de la province de Liège. Brussel, Etablissement géographique - 1831.
↑ Voormalige spoorwegtunnels op het Plateau van HERVE. Gearchiveerd op 14 maart 2023.
↑ Guus Urlings, 'Een gemeente die plat kalt', in: De Limburger, 31 oktober 2016. Gearchiveerd op 1 mei 2018.
↑ https://view.officeapps.live.com/op/view.aspx?src=https%3A%2F%2Fstatbel.fgov.be%2Fsites%2Fdefault%2Ffiles%2Ffiles%2Fdocuments%2Fbevolking%2F5.1%2520Structuur%2520van%2520de%2520bevolking%2FBevolking_per_gemeente.xlsx&wdOrigin=BROWSELINK
↑ 1976-2000:Verkiezingsdatabase Binnenlandse Zaken. Gearchiveerd op 10 januari 2022.
↑ Gegevens 2006: elections2006.wallonie.be:. Gearchiveerd op 9 januari 2018. Geraadpleegd op 27 december 2012.
↑ Gegevens 2012: elections2012.wallonie.be. Gearchiveerd op 28 juli 2013.

[1] Philippe Vandermaelen Dictionnaire géographique de la province de Liège. Brussel, Etablissement géographique - 1831.

[2] Voormalige spoorwegtunnels op het Plateau van HERVE. Gearchiveerd op 14 maart 2023.

[3] Guus Urlings, 'Een gemeente die plat kalt', in: De Limburger, 31 oktober 2016. Gearchiveerd op 1 mei 2018.

[4] ttps://view.officeapps.live.com/op/view.aspx?src=https%3A%2F%2Fstatbel.fgov.be%2Fsites%2Fdefault%2Ffiles%2Ffiles%2Fdocuments%2Fbevolking%2F5.1%2520Structuur%2520van%2520de%2520bevolking%2FBevolking_per_gemeente.xlsx&wdOrigin=BROWSELINK

[5] 1976-2000:Verkiezingsdatabase Binnenlandse Zaken. Gearchiveerd op 10 januari 2022.

[6] Gegevens 2006: elections2006.wallonie.be:. Gearchiveerd op 9 januari 2018. Geraadpleegd op 27 december 2012.

[7] Gegevens 2012: elections2012.wallonie.be. Gearchiveerd op 28 juli 2013.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]