Caravaggio (schilder)

Caravaggio
	Portret van Caravaggio door Ottavio Leoni, ca. 1621, Biblioteca Marucelliana, Florence
Persoonsgegevens
Volledige naam	Michelangelo Merisi da Caravaggio
Geboren	29 september 1571
Overleden	18 juli 1610
Beroep(en)	kunstschilder
Oriënterende gegevens
Periode	barok
	RKD-profiel
Portaal	Kunst & Cultuur

Caravaggio, voluit Michelangelo Merisi da Caravaggio (Milaan, 29 september 1571 - Porto Ercole, tegenwoordige gemeente Monte Argentario, 18 juli 1610), was een Italiaans kunstschilder die leefde in de periode van de barok.

Biografie

Michelangelo Merisi werd geboren in het Noord-Italiaanse plaatsje Caravaggio dicht bij Bergamo. Op 30 september 1571, daags na zijn geboorte, is zijn naam in het doopboek van de Milanese parochie van Santo Stefano in Brolo bijgeschreven. Zijn vader Fermo Merixio en moeder Lutia de Oratoribus laten daar hun zoontje Michelangelo dopen. Op elfjarige leeftijd werd hij wees en ging hij in Milaan in de leer bij de kunstschilder Simone Peterzano.

In 1593 vertrok Caravaggio naar Rome waar hij de maniëristische kunstschilder Giuseppe Cesari ging assisteren. Caravaggio mocht als leerling van Cesari voornamelijk fruit en bloemen tekenen en begon zijn carrière als schilder van stillevens.

Hij trok echter vrij snel de aandacht van belangrijke opdrachtgevers, zoals kardinaal Francesco Maria Del Monte voor wie hij niet alleen religieuze werken maakte, maar ook zeer sensuele Bacchusfiguren. De kracht en de emotionaliteit van zijn werk, waarin hij afstand nam van het al te verfijnde en gezochte maniërisme, maakten hem tot een van de meest invloedrijke kunstenaars van zijn tijd.

Caravaggio maakte furore in Rome. Zijn voornaamste opdrachten waren de decoratie van de Contarelli-kapel in de San Luigi dei Francesi, waarvoor hij in 1599-1600 Het martelaarschap van Matteüs en De roeping van Matteüs schilderde, en de decoratie van de Cerasi-kapel in de Santa Maria del Popolo, waarvoor hij in 1601 De bekering van Paulus en De kruisiging van Petrus schilderde. Deze werken zijn nog op hun oorspronkelijke plaats te bewonderen.

Caravaggio's korte leven was een aaneenschakeling van schandalen: hij was een heethoofd met neiging tot zelfdestructie en hij kwam in Rome voortdurend in aanvaring met justitie. Uiteindelijk vluchtte hij in 1606 Rome uit, nadat hij zijn tegenstander in een zwaardgevecht had gedood ter verdediging van een vrouw.

Na een verblijf in Napels kwam hij in Malta terecht, waar hij hospitaalridder bij de Maltezer orde werd. Hij schilderde er een monumentaal werk over de moord op Johannes de Doper. Maar ook in Malta belandde hij in de gevangenis, omdat hij een hospitaalridder had uitgescholden en vernederd. Hij ontsnapte en vluchtte naar Sicilië, waar hij een jaar doorbracht.

Ten slotte stierf hij op weg naar Rome, waarschijnlijk aan malaria of een griepvirus, totaal berooid en op het ogenblik dat de kwijtschelding van zijn straf voor doodslag hem nog moest bereiken. Karel van Mander schreef over deze excentrieke figuur:

"Hij bewoog zich met veel tamtam, zijn degen op de heup en een knecht achter zich, van de ene kaatsbaan naar de andere, altijd klaar voor een gevecht of een ruzie, waardoor het bijzonder lastig was om met hem om te gaan".

Schilderstijl en invloed

Caravaggio schilderde in een periode dat in Italië de barok domineerde. Caravaggio's stijl week echter op een belangrijk onderdeel af: zijn voorstellingen waren veel naturalistischer dan die van de barokke kunst, waarin idealisering domineerde. Caravaggio schilderde heiligen met rimpels, gescheurde kleren en zwarte nagelriemen (Ongelovige Thomas). En gebruikte hiervoor letterlijk modellen 'van de straat'. In dat opzicht was zijn werk destijds uniek. Zijn doel was echter niet veel anders dan dat van de andere katholieke barokschilders. Ook hij wilde de gelovige verleiden tot het katholieke geloof, maar dan vooral door de heiligen menselijker te maken en daardoor dichterbij te brengen.

Een tweede belangrijk aspect dat nieuw was aan zijn werk was het nadrukkelijke gebruik van het clair-obscur, het dramatische licht-donker contrast, dat zijn figuren in theatrale lichtbundels laat opdoemen tegen een duistere achtergrond. Wie echter zijn werk vergelijkt met dat van sommige van zijn tijdgenoten, zoals Annibale Carracci (1560-1609), ziet dat voor Caravaggio het drama schee in de voorstelling het belangrijkste thema is. Bij hem wordt bovendien de pathetiek geloofwaardig gemaakt door een hoge graad aan realisme. Caravaggio werkte met levende modellen in een verduisterde ruimte. Ook maakte hij gebruik van ondertekeningen. Hij signeerde zijn werk niet, alleen het enorme doek De onthoofding van Johannes de Doper is gesigneerd.

Caravaggio had een enorme invloed op de kunstenaarsgeneratie na hem in heel Europa. Men spreekt in dit verband dan ook van het caravaggisme. Zijn eerste navolgelingen in Italië waren Orazio Gentileschi en Bartolommeo Manfredi. Zij hielpen mee de nieuwe schilderstijl te verbreiden.

Rembrandt van Rijn is in de techniek van clair-obscur een bijzonder succesvol navolger geweest. Rembrandt kwam met de werken van Caravaggio in aanraking door de Utrechtse Caravaggisten: Gerard van Honthorst, Hendrik ter Brugghen, Jan van Bijlert en Dirck van Baburen, die in Rome de kunst van Caravaggio hadden leren kennen. Caravaggio was een man met manieren en eigenschappen en (soms onbewust) invloedrijke technieken. Veel schilders gebruiken het caravaggisme nog altijd.

Ontdekking lichaamsresten

Italiaanse wetenschappers gaven in juni 2010 aan dat ze mogelijk lichaamsresten gevonden hadden van Caravaggio in een massagraf in de Toscaanse badplaats Porto Ercole. Verder onderzoek leverde op dat de aangetroffen botten een hoge graad lood bevatten, dat voorkwam in de verf die hij gebruikte. Levende testpersonen met de achternamen Merisi en Merisio bleken in elf van de zeventien gevallen hetzelfde Y-chromosoom te hebben als de gevonden overblijfselen. Uit testen bleek dat de persoon tot wie de botten behoorden overleden was aan bloedvergiftiging (Staphylococcus aureus sepsis). Volgens overlevering was dat een van Caravaggio's mogelijke doodsoorzaken. Op basis daarvan meenden de wetenschappers dat met redelijke zekerheid kan worden aangenomen dat de overblijfselen afkomstig zijn van Caravaggio.^[1]

Verdere invloed

In de loop der tijd heeft de grillige levensloop van Caravaggio voor talloze andere kunstenaars tot een grote bron van inspiratie geleid. In 2018 maakte regisseur Jesus Lambert nog de bekroonde documentaire Caravaggio: The soul and the blood. In de zomer van 2020 stond Caravaggio centraal in een tentoonstelling in het Rijksmuseum. De tentoonstelling vertelde het verhaal over het enorme artistieke élan in Rome en de radicale vernieuwingen in de kunst, ruwweg tussen 1600 en 1640.

Galerij

Avondmaal in Emmaüs, 1601, National Gallery of Art, Londen
David en Goliat, 1600, Museo del Prado, Madrid
De kruisiging van Petrus, 1600, Santa Maria del Popolo, Rome
De waarzegster, 1595, Louvre, Parijs
Judith onthoofdt Holofernes, 1596, Galleria Nazionale d'Arte Antica, Rome
Amor vincit omnia (Liefde overwint alles), 1602-1603 doek, 156x113 cm; Gemäldegalerie, Berlijn
Bacchus, 1598, Uffizi, Florence
Narcissus, 1604, Galleria Nazionale d'Arte Antica, Rome
Madonna van Loreto, 1603, Sant'Agostino, Rome
Ongelovige Tomas, 1602, Bildergalerie, Potsdam
Hoofd van Medusa, 1595, Uffizi, Florence
Aanbidding der herders, 1609, Museo Regionale, Messina

Bekende werken

Jongen met fruitmand (ca. 1593-94), Rome, Galleria Borghese
De zieke Bacchus (1594), Rome, Galleria Borghese
Bacchus (ca. 1596-97), Florence, Galleria degli Uffizi
Zegevierende Cupido of Amor vincit omnia (ca. 1602-03), Berlijn, Gemäldegalerie
Het concert (ca. 1595-96), New York, Metropolitan Museum of Art
Een jongen gebeten door een hagedis (1595-1600)
De waarzegster (ca. 1596-97), Parijs, Musée du Louvre
Medusa (ca. 1597), Florence, Galleria degli Uffizi
Narcissus (1597-1599), Galleria Nazionale d'Arte Antica
Catharina van Alexandrië (ca. 1598), Madrid, Museo Thyssen-Bornemisza
Judith onthoofdt Holofernes (1599), Rome, Palazzo Barberini
De roeping van Matteüs (1599-1600), Rome, San Luigi dei Francesi
Het martelaarschap van Matteüs (1599-1600), Rome, San Luigi dei Francesi
Avondmaal in Emmaüs (1601), Londen, National Gallery
De bekering van Paulus (1601), Rome, Santa Maria del Popolo
De kruisiging van Petrus (1601), Rome, Santa Maria del Popolo
Amor vincit omnia (1601-1602), Berlijn, Gemäldegalerie^[2]
Johannes de Doper (1602), Capitolijnse Musea, Rome
Matteüs en de engel (1602), Rome, San Luigi dei Francesi
Ongelovige Thomas (ca. 1602-1603), Potsdam, Stiftung Schlösser und Garten, Sanssouci
De graflegging (1602-03), Vaticaanstad, Vaticaanse musea
Het offer van Isaak (1603), Florence, Galleria degli Uffizi
Madonna di Loreto (1604-05), Rome, Sant'Agostino
Madonna van de palfreniers (1605-06), Rome, Galleria Borghese
De schrijvende Hiëronymus (ca. 1606), Rome, Galleria Borghese
De dood van Maria (ca. 1606), Parijs, Musée du Louvre
Avondmaal in Emmaüs (1606), Milaan, Pinacoteca di Brera
De zeven werken van barmhartigheid (1606), Napels, Pio Monte della Misericordia
Rozenkransmadonna (ca. 1604-05), Wenen, Kunsthistorisches Museum
De geseling van Christus (1607), Napels, Museo di Capodimonte
De onthoofding van Johannes de Doper (1608), Valletta, Johanneskathedraal
De begrafenis van de heilige Lucia (1608), Syracuse, Santa Lucia alla Badia
Geboorte van Christus met de heiligen Laurentius en Franciscus van Assisi (1609), gestolen in Palermo
Johannes de Doper (ca. 1609-10), Rome, Galleria Borghese
David met het hoofd van Goliath (ca. 1609-10), Rome, Galleria Borghese

Trivia

In december 2009 werd bekend (uit uitgelekte verslagen van het verhoor van de maffia-spijtoptant Gaspare Spatuzza) dat het schilderij Geboorte van Christus met de heiligen Laurentius en Franciscus van Assisi van Caravaggio, dat meer dan veertig jaar geleden werd gestolen, niet meer bestaat. Het doek was opgeslagen in een stal, waar het werd aangevreten door muizen en varkens; daarna zijn de resten verbrand.^[3]^[4]
Het Rembrandthuis in Amsterdam presenteert een vrijwel onbekend werk van Caravaggio: De Liggende Johannes de Doper. Dit werk wordt door verschillende experts beschouwd als het laatste werk van de Italiaanse meester (1610).^[5]
Het Rijksmuseum Amsterdam en het Van Gogh Museum in Amsterdam brachten van 24 februari tot en met 18 juni 2006 de kunstschilders Rembrandt en Caravaggio samen in een tentoonstelling Rembrandt & Caravaggio, Meesters van het Licht met vijfentwintig monumentale werken die een inzicht moesten geven in de verwantschappen tussen de twee meesters. Vele topstukken uit het buitenland, waaronder De Emmaüsgangers (Londen), Amor vincit omnia (Berlijn) en Het offer van Isaak (Florence) kwamen hiervoor naar Nederland.^[6]
In het Centraal Museum in Utrecht vond van 16 december 2018 tot en met 24 maart 2019 de tentoonstelling Utrecht, Caravaggio en Europa plaats, waarbij werk van Utrechtse caravaggisten samengebracht werden met dat van Europese collega's, waaronder Caravaggio. Van 23 april 2019 tot en met 21 juli 2019 was deze tentoonstelling te zien in de Alte Pinakothek te München. Topstukken waren Caravaggio's De graflegging en Medusa.^[7]^[8]
In het Rijksmuseum Amsterdam vond van 14 februari t/m 13 september 2020 de tentoonstelling Caravaggio-Bernini. Barok in Rome plaats.^[9] Deze tentoonstelling kwam tot stand in samenwerking met het Kunsthistorisches Museum in Wenen, waar de tentoonstelling te zien was van 15 oktober 2019 tot en met 19 januari 2020.^[10] Respectievelijk zes en elf werken van Caravaggio waren hierin te zien in Amsterdam en Wenen. In Amsterdam waren Maffeo Barberini (1568-1644) (1596-1597), Narcissus (ca. 1600), De doornenkroning (ca. 1603), Johannes de Doper in de woestijn (ca. 1603-1606), St.-Franciscus van Assisië mediterend (ca. 1605-1606), , en Fra Antonio Martelli (1534-1618) (1607-1608) te zien; in Wenen ook de werken De extase van Sint-Franciscus van Assisië (1595-1596), Een jongen gebeten door een hagedis (ca. 1597-1598), David met het hoofd van Goliath (ca. 1600-1601), Rozenkransmadonna (ca. 1601-1603) en Johannes de Doper (ca. 1602).^[10]
De 2euro herdenkingsmunt van San Marino uit 2021 staat in het teken van de 450ste geboortedag van Caravaggio
Verschillende landen gaven een 2 euro herdenkingsmunt uit in 2021, onder andere het Vaticaan, Italië & San Marino (https://www.herdenkingsmunten.be/catalogsearch/result/?q=Caravaggio)

Bronnen, noten en/of referenties

↑ Did Caravaggio die of Staphylococcus aureus sepsis?, The Lancet, jaargang 18, deel 11, 1 november 2018
↑ Beschrijving Amor Vincit Omia, Vensters
↑ Caravaggio aangevreten door muizen en varkens. Boerderij (december 2009). Gearchiveerd op 13 mei 2018. Geraadpleegd op 12 mei 2018.
↑ Schilderij van Caravaggio opgegeten door muizen. Vereniging van Romeliefhebbers (14 december 2009). Gearchiveerd op 4 oktober 2022.
↑ De laatste Carravaggio. Trouw (3 december 2010). Gearchiveerd op 22 mei 2014. Geraadpleegd op 13 januari 2019.
↑ Caravaggio-Rembrandt: 0-1. De Volkskrant (23 februari 2006).
↑ Bijzondere Caravaggio 4 weken in Utrecht. NRC (15 december 2018).
↑ Medusa van Caravaggio komt naar Utrecht, voor het eerst in Nederland. AD (5 december 2018).
↑ Leeuwarder Courant, Rijksmuseum verlengt tentoonstelling Caravaggio-Bernini, 20 mei 2020.
↑ ^a ^b Weppelman et al., Caravaggio Bernini Vroege barok in Rome (2019). Kunst Historisches Museum Wien. Rijks Museum. ISBN 978-94-6388-707-6.

Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Michelangelo Merisi da Caravaggio op Wikimedia Commons.

[1] Did Caravaggio die of Staphylococcus aureus sepsis?, The Lancet, jaargang 18, deel 11, 1 november 2018

[2] Beschrijving Amor Vincit Omia, Vensters

[3] Caravaggio aangevreten door muizen en varkens. Boerderij (december 2009). Gearchiveerd op 13 mei 2018. Geraadpleegd op 12 mei 2018.

[4] Schilderij van Caravaggio opgegeten door muizen. Vereniging van Romeliefhebbers (14 december 2009). Gearchiveerd op 4 oktober 2022.

[5] De laatste Carravaggio. Trouw (3 december 2010). Gearchiveerd op 22 mei 2014. Geraadpleegd op 13 januari 2019.

[6] Caravaggio-Rembrandt: 0-1. De Volkskrant (23 februari 2006).

[7] Bijzondere Caravaggio 4 weken in Utrecht. NRC (15 december 2018).

[8] Medusa van Caravaggio komt naar Utrecht, voor het eerst in Nederland. AD (5 december 2018).

[lc-9] Leeuwarder Courant, Rijksmuseum verlengt tentoonstelling Caravaggio-Bernini, 20 mei 2020.

[weppelman-10] Weppelman et al., Caravaggio Bernini Vroege barok in Rome (2019). Kunst Historisches Museum Wien. Rijks Museum. ISBN 978-94-6388-707-6.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]