Butaan

Butaan
Structuurformule en molecuulmodel
	Structuurformule van butaan
	Molecuulmodel van butaan
Algemeen
Molecuulformule	C4H10
IUPAC-naam	butaan
Andere namen	butagas, n-butaan
Molmassa	58,12 g/mol
SMILES	CCCC
CAS-nummer	106-97-8
EG-nummer	203-448-7
PubChem	7843
Wikidata	Q134192
Beschrijving	Brandbaar gas
Vergelijkbaar met	propaan
Waarschuwingen en veiligheidsmaatregelen
H-zinnen	H220 - H280
EUH-zinnen	geen
P-zinnen	P210 - P410+P403
Opslag	Verwijderd houden van warmte en ontstekingsbronnen, fles niet langdurig blootstellen aan zonlicht.
EG-Index-nummer	601-004-00-0
MAC-waarde	2400 mg/m³
Fysische eigenschappen
Aggregatietoestand	gasvormig
Kleur	kleurloos
Dichtheid	0,59 (bij 15°C - vloeibaar) en 0,00248 (bij 15°C - gas) g/cm³
Smeltpunt	−138,35 °C
Kookpunt	−0,5 °C
Vlampunt	−60 °C
Zelfontbrandings- temperatuur	287 °C
Oplosbaarheid in water	0,061 g/L
Tenzij anders vermeld zijn standaardomstandigheden gebruikt (298,15 K of 25 °C, 1 bar).
Portaal	Scheikunde

Butaan (C₄H₁₀) is een koolwaterstof uit de groep alkanen.

Bij kamertemperatuur is butaan een brandbaar gas dat als brandstof gebruikt wordt. Ook in de chemische industrie heeft het tal van toepassingen. Het wordt gewonnen uit de raffinage van aardolie en aardgas.

Isomeren

Er bestaan twee verschillende isomere moleculen van butaan. De koolstofketens van de twee soorten butaanmoleculen verschillen daarbij in de mate van vertakking:

onvertakt, vier koolstofatomen op een rij: n-butaan, orthobutaan of gewoon butaan.
vertakt: isobutaan of methylpropaan.

Etymologie

Het prefix but- is afgeleid uit het Latijnse butyrum, dat boter betekent. Boterzuur is de gebruikelijke naam voor butaanzuur. Zouten en esters van boterzuur heten butyraten.

Zwaarder dan lucht

De relatieve dichtheid van butaan ten opzichte van lucht bedraagt circa 2,09. Butaan is dus iets meer dan twee keer zo zwaar als lucht. Doordat butaan zwaarder is dan lucht kan het zich, bij onvoldoende ventilatie, laag bij de grond ophopen met mogelijk gevaarlijke situaties als gevolg. Uit veiligheidsoogpunt moet daarom worden voorzien in onderventilatie bij opslag en gebruik van butaan.

Toepassingen

butaan in gasfles

Butaan in gasflessen wordt in België - naast propaan - gebruikt op plaatsen waar geen aardgas beschikbaar is (voornamelijk om eten te bereiden). In Nederland worden gasflessen voornamelijk gevuld met propaan. Ook wordt butaan gebruikt als gas in aanstekers, hiervoor wordt het ook als navulling in bussen verkocht.

Het kookpunt van −0,5 °C is soms een probleem: butaan is bij omgevingstemperaturen beneden deze waarde vloeibaar en dus niet direct bruikbaar. Bij lage temperaturen is propaan daarom beter geschikt voor verwarming en om te koken.

Mengsels van butaan en propaan worden onder de naam lpg gebruikt als brandstof voor voertuigen. Bij kamperen wordt dit gas gebruikt om op te koken en dergelijke. Ook de gaspatronen voor hobbybranders zijn er mee gevuld. Bedrijfsmatig worden gasflessen met butaan en propaan gebruikt door onder meer dakdekkers en loodgieters. Mengsels in gezuiverde vorm worden gebruikt als drijfgas in spuitbussen.

Gezondheid

Butaangas zoals dat voorkomt gemengd met propaangas in onder andere aanstekers, kan als dat wordt geïnhaleerd ernstige hartritmestoornissen veroorzaken. Iemand kan daaraan zelfs overlijden. Dit wordt aangeduid met het ”sudden sniffing death syndrome”.^[2] Gebruik van drijfgassen om ze te snuiven kan bovendien tot leverschade leiden. Door het inhaleren van aanstekergas overleed in maart 2017 een 13-jarige Nederlandse jongen en een maand eerder een 19-jarige Belgische vrouw.^[3] In 2010 raakte een 15-jarige jongen in coma.^[4]