Plautdietsch

Plautdietsch
Snackt in	Argentinien Argentinien Belize Belize Bolivien Bolivien Brasilien Brasilien Düütschland Düütschland Kasachstan Kasachstan Kanada Kanada Mexiko Mexiko Paraguay Paraguay Uruguay Uruguay Vereenigte Staaten Vereenigte Staaten
Sprecher	ca. 450.000
Klassifikatschoon	Germaansch Westgermaansche Noordseegermaansch Plattdüütsch Nedderpreußisch Plautdietsch
Spraakkoods
ISO 639-3	pdt

Plautdietsch is en plattdüütschen Dialekt, de vun de Mennoniten snackt warrt. Vandag vör allen in Kanada, Düütschland, Mexiko, Paraguay un Bolivien.

Dat Plautdietsche is de Ümgangsspraak in de Gemenen vun de Mennoniten. Na buten bruukt se mehrsttiets de Spraak vun dat Land, in dat se leevt. De Spraak vun de Kark is dat Hoochdüütsche.

Historie

In dat 16. Johrhunnert möten de Mennoniten ut de Nedderlannen weg un sünd denn na dat Wießel-Delta hen, twüschen de olen Hansestäder Danzig un Elbing. Dor hebbt se denn den plattdüütschen Dialekt vun de Gegend annahmen, de to dat Nedderpreußische höör. Aver ok ut de nedderlannsche Tiet hebbt se ’n Slag Wöör beholen. De Mennoniten weren jümmer dorgegen, Kriegsdienst to leisten un harr so faken Arger mit de Staten, in de se leven. In Preußen weer dat to Enn vun dat 18. Johrhunnert kuum mehr mööglich, sik gegen den Staat dörtosetten.

So wat af 1789 harr denn Katharina de Grote, wat de Zarsch vun Russland ween is, de Mennoniten na de Ukraine inlaadt. Se hebbt dor in twee grote Kolonien siedelt: Molotschna (1789 grünnt) un Chortitza (1803 grünnt). Ok hier hett de Spraak wedder vele ne’e Wöör ut dat Russ’sche opnahmen. Aver to Enn vun dat 19. Johrhunnert kunnen de Mennoniten ok mit den russ’schen Staat nich mehr torechtkamen.

In de Tiet 1874 bet 1880 sünd üm un bi 10.000 Lüüd na de USA un 8.000 na Kanada utwannert. Vun dor un vun Russland her hebbt de Mennoniten denn ok in Süüdamerika siedelt un bruukt jemehr Spraak ok dor. Toletzt sünd de Mennoniten ut Russland veel na Düütschland utwannert.

Rebeden

In Belize hebbt sik 1958 Mennoniten ansiedelt, de ut Manitoba in Kanada un Chihuahua in Mexiko kemen. Se hebbt sik in verscheden Gemeenschoppen ansiedelt: Blue Creek, Shipyard, Little Belize, Spanish Lookout, Lower Barton Creek un Upper Barton Creek. Vun disse Lüüd hebbt na’n Zensus vun 1991 5.763 Plautdietsch spraken.

In Brasilien leevt Mennoniten to’n Bispeel in Fernheim, Witmarsum un Curitiba.

In Costa Rica hett sik ok en Koppel Mennoniten ansiedelt. Dat sünd man blots üm un bi 100 Lüüd.

• Argentinien
• Kanada
• USA
• Mexiko

In Paraguay leevt vele Mennoniten in’n Chaco, to’n Bispeel in de Kolonien Menno (10.000 Lüüd, 1926 ut Kanada), Fernheim (5000 Lüüd, 1930 ut de Ukraine un Russland) un Neuland (3000 Lüüd, 1947 ut Russland).

In Russland un de Ukraine leevt hüüt kuum mehr Plautdietsche. Meist all Mennoniten sünd na Amerika oder Düütschland utwannert. De, de nableven sünd, snackt nu meist Russ’sch.

In Düütschland leevt hüüt vele Mennoniten, de siet den Tweten Weltkrieg ut Russland inwannert sünd. In Düütschland gifft dat aver kene Kolonien un Siedlungen un de Mennoniten leevt verstreit. Dat Plautdietsche warrt hier kuum mehr snackt.

Literatur

Siet 1987 gifft et dat niege Testament (översett vun J. J. Neufeld) un siet 2004 is ok dat ole Testament fardig (översett vun Ed Zacharias). Dormit is nun de Bibel op Plautdietsch kumplett.

Schrievers

• Ruben Ap (Reuben Epp)
• Arnolt Ditj (Arnold Dyck)
• Joap Woantjiin Geaze
• Johann Peter Klassen
• Jack Thiessen

Kultuur

Film

• Stellet Licht

Weblenken

Wöörböker in't Web

• Wedabok Hoochdüütsch-Plautdietsch, Russisch-Plautdietsch von Walodja Pana (Waldemar Penner)
• Kjenn Jie Noch Plautdietsch? - Een plautdietschet Wöörbook (plautdietsch, engelsch) vun Herman Rempel
• Wedabok Hoochdüütsch-Plautdietsch-Woliniendüütsch vun Hans-Friedrich Tamke
• Wedabok Plautdietsch-Westnedderdüütsch-Hochdüütsch vun Hans-Friedrich Tamke
• Plautdietsch-Lexikon Plautdietsch-Engelsch

Annerwat

• De Owend ver Wiehnachte (Reuben Epp na een engelsche Vertelln) (plautdietsch)
• Plautdietsch-Freunde e.V. (plautdietsch)
• Texten un Audiodatein op Plautdietsch (engelsch, plautdietsch)