Vikingo
Vikingo esis habitanto di anciena Skandinavia, do Vikingi esis ancestri di Suedi, Dani e Norvegiani, pose Islando. En ocidentala landi on parolas pri Normandia e nuntempe en Rusia ed antee en Bizanco pri Varyagi. Antee en Rusia Vikingi esis Rusi (‘remeri’) , ma senco di vorto Ruso alternis samatempe kande l'efekto di Vikingi finis en Rusia. La vorto Vikingo venas de anciena vorto Skandinaviana vik qua signifikas ‘bayo’ o `fyordo´.
Vikingi facis voyaji en mikra navi (nominita knörr kun pruo dragona, en Sueda drake) ad Europa inter 789ma e 1066ma yaro. Voyaji finis kande Vikingi koncesionis a Kristanismo e koncentrita povo di rejo. Produkti por komerco esis furi, qui chanjesis a glaso-vari e stofi, anke a moneti. Primara motivo por voyaji esis komerco, ma komerco povis rapteskar. Kelkafoye facesis unsenca rapto-voyaji. Profesionala milito-Vikingo nomizesis berserko. On rakontas ke li mastikis toxika fungi pro freneziesko hipnotala por batalio. Ma reale Vikingo ne havis korni sur lua helmo.
La socio di Vikingi esis demokrata. Mulieri anke havis importanta stando en socio, precipue kande viri esis sur voyo. Omna homuli e homini libera povis partoprenar en la ting (asemblajo). Maxim anciena kunveno nacional - allting - kunvenis depos 902 en Islando.
Mitologio e religio di Vikingi esis tre multa-laterala. Konocata esas i.a. Odin, deo di milito, Tor, deo di tondro, e Frey, deo di fertileso, e Valhalo - halo di selektiti - adube celibini di Odin guidis militanti mortigita en batalio.
Centri di komerco esis:
- Haithabu (nuna Hedeby en sudala Jyllando, Dania)
- Kaupang (en westala rivo di fyordo di Oslo)
- Birka (nuna Björkö en westo de Stockholm)
- Aldeigjuborg (nuna Staraya Ladoga en sudala rivo di Ladogo)
- Jorvik (nuna York en mezal Anglia).
En la fino di la 10ma yarcento Vikingi dominacis Norda Maro, Esta maro (Baltika maro) e la nordala parto di Atlantiko. Pos fino di efekto di Birka Germana Hanso-uniono komencis okupar komerco sur Baltiko.
Vikingi facis lua voyaji per seglizita bateli quin on povis anke remar. Averajala Vikingo-batelo esis longa de c. 30 m, ed aden lu fitis 32 remanti. Bateli esis de querko. Oli esis neprofunda e stabila, ed on povis rivovehar facile per oli. Sur spacala maro Vikingi uzis propra moyeni di orientizo e disto-mezuro. Trans senriverala parto di voyo li transportis bateli tirante.
Dani facis voyaji
- a Nederlando e Belgia.
- a Francia. - Li atakis i.a. Rouen, Nantes e Paris. En 911 rejo di Francia Karl la Simpla donacis komtio di Rouen, pose Normandia, a vikinga chefo Rollo, pro ke lu finus raptado e protektus Francia kontre altra Vikingi. La 11ma yarcento parto di propaganti di Vikingi (Normandi) kaptis insulo en sudal Italia e fondis ibe normanda rejio di Sicilia.
- ad Anglia (segun Vikingi Danelagen, Danelaw). - Precipua komenco di Vikinga ero konsideresas rapto di Lindisfarne monakeyo en la estala rivo di Anglia en 793. Antea Ebocarum, York, (segun Vikingi Jorvik) divenis komerco-placo di Vikingi. Dana Sven la Brakio-Barbo kaptis Anglia en 1013 e lua filio Knud 2ma la Granda esis rejo di Anglia de 1014 e rejo di Dania de 1018 til 1035 e regnanto di sudala Norvegia 1028-1035. Normandiana (i.e. Normando) William la Konquestero, propaganto di Rollo, konquestis Anglia en 1066.
- anke a Hispania, nordal Afrika ed Italia quale Norvegiana Vikingi.
Norvegi voyajis
- a Skotia.
- ad Irlando. - En kolekto-placo di sklavi di Vikingi naskis Dublin (segun Vikingi Dyflinn). Vikingi administris anke Limerick e Cork.
- a Blanka maro a Vepsiani.
Suedi facis voyaji (segun Vikingi Austway, Austvej) trans Baltiko (Esta maro)
- a Rusia. - Rurik fondis en 862 rejii proxim Kiiv e Novgorod, qui efektis - pos multa fazi - a nasko di Rusia.
- a Dnyepr. - Vikingi fondis Kiiv (segun Vikingi Kjönugård). Alonge Dnyepr voyajis anke trans Nigra maro a Bizanco, Konstantinoplo (segun Vikingi Miklagård).
- ed alonge Gulfo di Finlando a Volga, ad imperio di Bolgari, ed anke trans Kaspia maro a Bhagdad.
Vikingi efektis direte o nedirete a formaco di multa imperii (quale Anglia, Irlando, Rusia). Vikingi fondis kolonii ma li intermariajis en multa loki kun lokala habitanti. Vikingi koloniigis anke Faero, Shetlando, Orkadi, Hebridi, Islando e la sudo di Grenlando. Nune decendanti de Vikingi vivas nur en Faero ed Islando. Leifr Eiríksson (filio di Eirík la Reda) vizitis en 1000 anke Amerika, quon li nomizis Vinland (nuna Newfoundland). Antee la rivon vidis Bjarni Herjolfsson ma il ne povis explorar la lando. Probabla traiti di Vikingi trovesis ank en Mexikia.
Voyaji efektis arto e kulturo di Vikingi. Kristanismo translacis a nordo, e naskis runal alfabeto qua havis Latina ed anciena Gota literi. Orale mediacinta rakonti skribesis kom sagi. Sagi ne esas legendi pro ke li rakontas pri reala homi.