Aeroplano
Aeroplano (Sinonimi en Ido: aviacilo, aviono) esas vehilo qua flugas, ed esas guvernebla da pilotisto por levar su e tervenar sekure. Aeroplano esas plu grava kam aero, ma flugas per motoro e sustenanta plani.
Historio di fluganta vehili
[redaktar | redaktar fonto]Ante le Wright
[redaktar | redaktar fonto]L'ideo pri fluganta homo esas anciena. Unesma konocata projeto pri aeroplano, helikoptero e parashuto trovesis en la desegnuri di Leonardo da Vinci. Ca projetita vehili nulatempe flugis.
On konsideras kom komenco-momento dil aeronautiko la flugo per balono dal Montgolfier fratuli en 1783 en Francia. Ye la 10ma di novembro 1798 Jeanne Labrosse, studento dil balonisto André-Jacques Garnerin, flugis kun ilu per hidrogenoplena balono ye Parc Monceau, Paris. Labrosse esis l'unesma homino qua flugis per balono. De 1797, Garnerin facabis plura balonoflugi, ed ilu divenabis l'Oficala Aeronavisto di Francia. Ye la 12ma di oktobro 1799 Jeanne Labrosse esis l'unesma homino qua decensis per parafalo, de alteso di 900 m. El divenis spozino di Garnerin, e la paro turis Anglia e Francia, facante demonstrala balonoflugi e parafalodecensi.
Ante la Wright-fratuli flugis kelka homi per mashini, ma li esas plu min konocata:
- en 1890 Clément Ader flugis en Francia per Eole-vehilo. Ol havis ducilindrala vaporomashino, ma “plubonigita” motori ne plue povis levar la vehilo.
- en 1896 Samuel Langley, profesoro che Smithsonian-instituto, flugigis vehilo che Potomac-rivero, ma la vehilo esis senkrua. Kruala flugi per la vaporomashinala vehilo ne sucesis en 1903.
- en 1901 Germane-naskinta Gustave Whitehead flugis en Bridgeport, Usa, per unplana vehilo motorizita c. 3 kilometri en altitudo plu kam 50 metri.
- Nova-Zelandana Richard Pierce flugis per motorala aeroplano ante le Wright. L'evento havis testi, ma la loko esis ne maxim apta por igar ol konocata.
- ye la 18ma di agosto 1903 Germana Karl Jatho flugis kurta disto per triplana vehilo motorizita en Germania.
La flugo di le Wright
[redaktar | redaktar fonto]Wilbur ed Orville Wright esis Usana biciklo-fabrikisti, qui esis interesita pri flugado. La flugo di Orville en 1903 esas nun konsiderata kom l'unesma flugado per aeroplano. Li inventis, quale on povas guvernar la fluganta vehilo.[1]
La flugo-probeyo di le Wright esis en Nordal Karolina che esta rivo di Usa. Ibe ye la 17ma di decembro 1903 li sendis alonge reli l'aeroplano Flyer (o “Whopper” segun li). Ol havis nula rotuli o stipito, ma nur du plani e motoro. L'unesma flugo duris 12 sekundi e 35 metri. Samadie Orville flugis duesmafoye: 59 sekundi e 860 metri, ma l'aeroplano krulis pro ventego.[1]
Historiala flugi pos le Wright
[redaktar | redaktar fonto]
Ye la 23ma di septembro 1913, Franca aviacisto Roland Garros facis l'unesma voyajo per aeroplano trans la Mediteraneo, de St. Raphael en sudala Francia a Bizerte en Tunizia, 730 km distanta. La tempo di la transiro, en aeroplano Morane-Saulnier, esis 7 hori e 53 minuti; to esis lor la maxim longa trans-mara flugo kompletigita. Kande ol finis, ilu havis restanta gazolino por nur 7 plusa minuti di flugo. Garros esis aviacisto depos 1909, ed en 1912 ilu flugis de Tunizia a Marsala en Sicilia. Dum l'unesma mondomilito il esis kombato-pilotisto; il mortis en 1918, fusilagita de la cielo super Ardeni.
Ye la 30ma di julio 1914 Norvegiano Tryggve Gran facis l'unesma voyajo per aeroplano trans la Norda Maro; il departis de Cruden Bay en Skotia, ed arivis pos 4 hori e 10 minuti ye Jaeren, proxim Stavanger en Norvegia, 465 km distanta. To esis la maxim longa flugo fora de lando, til la flugo di Alcock e Brown trans l'Atlantiko en 1919. La dato di la flugo di Gran esis hastigata pro la interdikto, relate la expektata milito, di civila flugado en Britania pos ta dio. Ante ke il divenis interesata pri aviacado, Tryggve Gran, kom experto pri skiado, esis membro dil expediciono ad Antarktika de 1911 til 1913, duktata da Robert Falcon Scott.
L'unesma voyajo trans l'Atlantiko per aeroplano kompleteskis ye la 15ma di junio 1919. La voyajo esis iniciata da konkurso reklamata en la jurnalo The Daily Mail di London, en aprilo 1913: premio di 10.000 pundi esis ofrata a ti qui flugis de Nord-Amerika a Britania od Irlando en 72 hori. Pro la mondomilito, la konkurso ajornesis til 1918. John Alcock, aviacisto depos 1912, ed Arthur Whitten Brown, injenioro qua havis experienco pri aerala navigado, komencis la flugo de St. Johns, Nov-Lando, en aeroplano fabrikita da Vickers, ye 13:50 kloki la 14ma di junio; nur un altra konkursanta grupo esis ibe, qua ne esis pronta por flugo. L'aeroplano portis 3900 litri de gazolino; ol flugis ye alteso inter maro-nivelo e 3.700 m. La voyajo finis, pos 16 hori 28 minuti, e 3040 km, en marsho proxim Clifden, an la komtio Galway, Irlando. Alcock e Brown ganis la premio.
Ye 25ma di agosto 1919, reguloza komercala flugi komencis inter Hounslow en London e Le Bourget en Paris; ca servo, da la kompanio "Aircraft Transport and Travel", esis la unesma diala aero-servado en la mondo. La aero-agro en Hounslow, ye qua konstruktesis aviacilo-hangaro en 1910, esis utiligata da aeroplani til 1920. Le Bourget, apertita por komercalal flugi en 1919, esis la sola aeroportuo di Paris til 1932.
Ye la 9ma di junio 1928 l'unesma voyajo trans Pacifiko per aeroplano finis en Brisbane, Australia. Charles Kingsford Smith e tri kolegi livis Oakland, Kalifornia ye la 31ma di mayo en aeroplano Fokker FV11-3M; li pauzis en Havayi e Fidji. Smith, qua naskis en Brisbane en 1897, anke kompletigis l'unesma flugo trans Australia sen pauzo, e l'unesma flugo de Australia a Nova-Zelando. En 1935, dum flugo de Britania ad Australia, Smith e kolegi desaparis en la bayo di Bengal; fragmenti de lia aeroplano trovesis proxim la rivo di Burma, dek-e-ok monati plu tarde.
Propulso
[redaktar | redaktar fonto]L'unesma modeli di aeroplani uzis helico por transformar la rotaciva movo de ula motoro en propulso por movar l'aviono. La helici nur povas uzesar por flugo-rapidesi infre 480 milii per horo (770 km/h), pro ke super ica rapideso l'extremaji di la helici proximigas la rapideso di la sono, e to kreas strukturala problemi en li.
Kelka notora aeroplani
[redaktar | redaktar fonto]- Boeing 747
- Concorde
- Fokker 100
- Junkers JU 87
- Messerschmitt Me 262
- Mikoyan-Gurevich MiG-15
- Piper PA-31 Navajo
- Hawker Spitfire
- Tupolev Tu-95
Famoza konstruktisti
[redaktar | redaktar fonto]- Louis Blériot
- W. Boeing
- Breguet
- S. Camm
- C. Dornier
- D. Douglas
- Ellehammer
- A. G. Fokker
- M. Gurevich
- Ernst Heinkel
- S. V. Ilyushin
- H. Junkers
- W. Messerschmitt
- A. Mikoryan
- R. J. Mitchell
- A. V. Roe
- Alberto Santos-Dumont
- Igor Sikorsky
- P. O. Suhoi
- A. N. Tupolev
- A. Yakovlev
Referi
[redaktar | redaktar fonto]
- ↑ 1,0 1,1 Telegram from Orville Wright in Kitty Hawk, North Carolina, to His Father Announcing Four Successful Flights, 1903 December 17 - Publikigita da World Digital Library. Dato di publikigo: 17ma di decembro 1903. URL vidita ye 21ma di julio 2013.