Serbia
| Serbia | ||
| Република Србија Republika Srbija | ||
|
| |
| Standardo di Serbia | Blazono di Serbia | |
| Nacionala himno: | ||
| Bože pravde | ||
| ||
Urbi:
| ||
| Chefurbo: | Beograd | |
| · Habitanti: | 1 670 000[1] (2007) | |
| Precipua urbo: | Beograd | |
Lingui:
| ||
| Oficala lingui: | Serbiana | |
| Tipo: | Republiko | |
| · Prezidanto: | Aleksandar Vučić | |
| · Chefministro: | Miloš Vučević | |
Surfaco: (113ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 88 499[2] km² | |
Habitanti: (108ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 6 693 375[3][2] (2023) | |
| · Denseso di habitantaro: | 85,8 hab./km² | |
Plusa informi:
| ||
| Valuto: | dinaro di Serbia | |
| Veho-latero: | dextre | |
| ISO: | RS
| |
SRB
| ||
688
| ||
| Reto-domeno: | .rs, .срб* | |
Serbia esas lando an sudal Europa. Ol havas kom vicini Hungaria norde, Rumania e Bulgaria este, Kosovo e Norda Makedonia sude, e Montenegro, Bosnia e Herzegovina e Kroatia weste.
Bazala fakti pri Serbia.
Historio
redaktar| Precipua artiklo: Historio di Serbia |
On savas ke la nuna Serbia habitesas de Paleolitiko, cirkume 525.000 til 397.000 yari ante nun, malgre poka restaji trovita, exemple fragmento de mandibulo trovita en Sićevo.[4] Cirkume 6500 yari ante nun, kulturi Starčevo e Vinča florifis en la nuna urbo Beograd.
Romani konquestis la regiono dum l'1ma yarcento aK, e la regiono divenis parto di kelka Romana provinci. Entote 18 Romana imperiestri naskis en la regiono.[5] Dum la 11ma yarcento, Serbia divenis parto de Bizancana e Bulgara imperii. En 1217, la lando adoptis la maxim anciena konstituco de la historio.
En 1386, Otomani vinkis Serbi en la Batalio di Plocknik, e parto de la regiono okupesis dal Otomani. En la regioni okupita dal Otomani, parto ek la habitantaro koaktesis konvertar su ad Islamo, e multa filiuli de Kristana familii rekrutesis kom janichari, to esis, l'infantrio Otomana. Multa sedicii eventis dum l'okupado, exemple en Banat, de 1594 til 1595. La nordo di Serbia (nun Voivodina) okupesis dal Otomani erste dum la 16ma yarcento, ma partale cedesis al Austriani en 1699, e komplete en 1718.
Serbia nedependanteskis del Otoman imperio ye la 13ma di julio 1878. De 1918 til 1945 ol apartenis al Rejio Yugoslavia, e de 1945 til 1991 ol divenis parto de la Republiko Socialista Federala Yugoslavia.
| Precipua artiklo: Yugoslavia |
Kande interna militi desintegrigis Yugoslavia de 1991 til 1992, Serbia restis unionita a Montenegro en lando qua prezervis la nomo Yugoslavia til 2003. Ca yaro, lua nomo chanjesis a Serbia e Montenegro.
| Precipua artiklo: Serbia e Montenegro |
Kun la nedependantesko di Montenegro en 2006, Serbia divenis sola stato. En februaro 2008, Kosovo deklaris nedependo, tamen Serbia e plu kam 100 altra landi ne agnoskis to nemediate.
| Precipua artiklo: Kosovo |
Ye la 22ma di decembro 2009 Serbia oficale prizentis sua kandidateso por membreskar Europana Uniono[6].
Politiko
redaktar
Depos la separo di Serbia e Montenegro en 2006, la guvernerio-formo di Serbia esas parlamentala republiko. La konstituco de 2006 aprobesis per referovoto populala ye la 30ma di oktobro ca yaro, e remplasis l'antea, de 1990. La chefo di stato esas la prezidanto, qua elektesas dal populo por kin-yara periodo. La chefministro esas la chefo di guvernerio, e selektesas dal prezidanto inter la membri del parlamento.
La parlamento, o nacional asemblitaro (Narodna Skupština) havas unika chambro kun 250 sideyi. Singla quar yari, eventas elekti di lua membri, per direta populala votado. La chefministro povas dissolvar la parlamento e kunvokar anticipa elekti. Omna civitani evanta 18 yari o pluse darfas votar.
Judiciala povo di Serbia havas tri niveli. La maxim alta esas la Supra Korto di Kasaco, pose existas l'Apelo-korti en duesma instanco, e lokala korti por judiciar en unesma instanco. Ank existas specaligata korti, exemple l'Administrala korto, komercala korti (inkluzite la Komercala Apelo-korto en duesma instanco), e delikto-korti, inkluzite la Supra Delikto-korto en duesma instanco.
Serbia esas unitara stato, konsistanta ek municipi/urbi, distrikti e du autonoma provinci. En Serbia, exkluzite Kosovo, existas 145 municipi (opštine) e 29 urbi (gradovi). Ank existas 24 distrikti, separata del urbi/municipi, e Beograd konsistas ek separata distrikto. La konstituco di Serbia agnoskas l'existo du autonoma provinci: Voivodina e Kosovo, e ne agnoskas la nedependo Kosovana, judikata kom nelegala.
Geografio
redaktar
Serbia jacas inter 41° e 47° N. Norde (Voivodina), lua tereni esas basa, kontre ke sude (sudala Karpati) esas alta. Danubio esas la precipua fluvio di Serbia. Altra importanta fluvii e riveri esas Granda Morava (longa de 493 km, tote en Serbia) [[rivero Sava|Sava] (longa de 945 km, de qui 206 km en Serbia), e Tisza o Tisa (longa de 1358 km, de qui 168 km en Serbia). La maxim alta monto di la lando esas Monto Midzhur, kun 2 169 metri di altitudo, an la frontiero kun Bulgaria.
Lua klimato influesas da Mediteraneo e da Eurazia. La mezavalora temperaturi esas 0°C dum vintro e 22°C dum somero. La minima temperaturo enrejistrita en Servia esis -39,5 °C, ye la 13ma di januaro 1985, kontre ke la maxima temperaturo enrejistrita esis 44,9 °C, ye la 24ma di julio 2007. La pluvo-quanto esas bone distributata dum la tota yaro.
Cirkume 29,1% de Serbiana teritorio kovresas da foresti.[7]. Nacionala parki kovras cirkums 10% dil teritorio[8] Entote, foresti kovras 2 252 000 hektari, de qui 53% protektesas en publika arei, e 47% jacas en privata arei. Kovranta 1,9% de tota teritorio Europana. Foresti de Serbia habitesas da 74% de la speci di uceli, 51% ek la fishi, e 67% de la mamiferi de la kontinento. Konifero Picea omorika esas endemika de la vicineso dil monto Tara.
Ekonomio
redaktar| Precipua artiklo: Ekonomio di Serbia |
Dum recenta yari, granda entraprezi, exemple US Steel, Philip Morris, Microsoft, FIAT, Coca-Cola ed altre kolokis en Serbia[9].
Demografio
redaktar
Segun statistiki de The World Factbook por 2023, Serbia havis 6 693 375 habitanti, de qui 57,1% esas urbala[3]. Segun la demografiala kontado di 2011, la maxim multa (83,3%) esas Serbi. Hungari esas 3,5%, Cigani esas 2,1%, Bosniani esis 2%, e 5,7% apartenis ad altra etnii e 3,4% ne deklaris etnio[3]. En 2011, la maxim multa Albani boikotis la demografiala kontado. Ne existas preciza statistiko pri la procento di cigani en la habitantaro, ed ordinare kalkulesas ke li reprezentas de 5% til 11% de la habitantaro[3]
L'oficala linguo di la lando esas Serbiana, parolata da 88,1% de la habitantaro. Hungara parolesas da 3,4%, 1,9% parolas Bosniana, Romani parolesas da 1,4%, 3,4% parolis altra lingui, e 1,8% ne informis pri la linguo. En 2011, la maxim multa Albani boikotis la demografiala kontado, pro to ne existas preciza statistiko pri la procento di habitanti qui parolas l'Albaniana.
Segun statistiki de 2019, 99% ek la habitanti di Serbia savas lektar e skribar[3]. Segun la demografiala kontado di 2011, 16,2% havis universitatala diplomo, kontre ke 13,7% ne finis primara studii. Eduko esas obligiva dum la 8 yari de primara skolo.
Segun la demografiala kontado di 2011, la religio kun maxim granda nombro di adepti esas Ortodoxa kristanismo (84,6% de la habitantaro). Katoliki esas 5%, Mohamedani esas 3,1%, Protestanti esas 1%, atei esas 1,1%, 0,8% praktikis altra religii, e 4,5% ne informis pri religio.
La maxim granda urbo esas Beograd. Altra importanta urbo esas Novi Sad e Niš.
Kulturo
redaktar
Serbia havas multa monumenti del epoki Romana e Bizancana, nome en Sirmium, Gamzigrad, e Justiniana Prima. Lua monumenti de Mezepoko esas precipue kirki e monakeyi. Existas 5 monumenti qui deklaresis Mondala Patrimonio di la Homaro da UNESKO: mezepokala chef-urbo Stari Ras e la monakeyo Sopoćani, en Kosovo]]; monakeyo Studenica, distanta 39 km del urbo Kraljevo; komplexo Gamzigrad–Felix Romuliana, del epoko Romana; mezepokala tombeyi en Stećci; e minacita monakeyi Visoki Dečani, Nia Damo de Ljeviš, Gračanica, e patriarkala monakeyo di Peć, omni ek li en Kosovo.
Dum Turka okupado, Serbiana arto preske desaparis, ecepte por Serbian artisti qui vivis en regioni sub Habsburga dominaco. Dum la fino di la 18ma yarcento Serbian arto montris kelka influi de baroko, e dum la 19ma yarcento ol influesis de romantikismo e realismo. Dum la 20ma yarcento, la maxim importanta piktisti esis Paja Jovanović, Milan Konjović, Marko Čelebonović, Petar Lubarda, Uroš Predić, Milo Milunović, Vladimir Veličković, Mića Popović, Sava Šumanović e Milena Pavlović-Barili.
Pri literaturo, dum la 20ma yarcento la maxim importanta skriptisti di prozo esis Isidora Sekulić, Miloš Crnjanski, Ivo Andrić, Branko Ćopić, Meša Selimović, Borislav Pekić, Dobrica Ćosić, Danilo Kiš, Aleksandar Tišma e Milorad Pavić.
Stevan Mokranjac judikesas kom kreinto di la moderna muziko Serbiana. Petar Konjović, Stevan Hristić e Miloje Milojević modernigis romantika muziko samatempe kam mantenis l'expresado nacionala. Nun existas tri opero-domi en Serbia: l'Opero-domo di la Nacionala Teatro e l'Opero Madlenianum, ambe en Beograd, e l'Opero de la Nacionala Teatro di Serbia, en Novi Sad. Nun, multa artisti sucesas per la moderna pop-muziko e la tale nomizita turbo-folk (qua mixas elementi de pop e dance-muziko kun lokala folklorala muziko), exemple Aca Lukas, Seka Aleksić, Jelena Karleuša, Dara Bubamara, Maya Berović, Sandra Afrika, ed altri.
La teatrala tradiciono di Serbia komencis en 1861, kande inauguresis la maxim anciena teatro di la lando, la Nacionala Teatro di Serbia, en Novi Sad. Dum la fino dil 19ma yarcento, komencis prizentesar ibe spektakli di opero, qui divenis permananta pos 1947. En 1868 inauguresis la Nacionala Teatro di Beograd. La Nacionala Teatro-festivalo di Beograd, qua eventis unesmafoye en 1967, esas un ek la maxim anciena festivali pri teatro de la mondo. Yen exempli pri dramatifisti Serbiana: Branislav Nušić, Milovan Glišić, Massuka Živojinović, Dušan Kovačević e Borislav Pekić.
L'unesma cinematografuro de Serbia, ed anke de Balkani, Život i dela besmrtnog vožda Karađorđa ("La vivo ed agi de la nemortiva chefo Karađorđe") enrejistresis en 1896. Ol naracas la biografio di Karađorđe, chefo di revolucionala movado pri la nedependo di Serbia dum la komenco dil 19ma yarcento. Nun, la cinemo Serbiana esas un ek la maxim produktiva de Europa, e subsidiesas dal guvernerio. En 2019, 26 cinematografuri produktesis en Serbia, di qui 14 esis lokala produkturi. Un ek la maxim konocata filmifisti de la lando esas Emir Kusturica, qua dufoye ganis l'Ora Palmo (Palme d'Or) de la Film-festo di Cannes, en 1985 ed itere en 1995.
Sporto
redaktar
La maxim populara sporti en Serbia esas precipue kolektiva sporti, exemple futbalo, basketbalo e volebalo. Futbalala Asociuro di Serbia (Fudbalski savez Srbije, Фудбалски савез Србије) fondesis en 1919, e havas 146 845 futbalisti enrejistrita. Futbalo esas la maxim populara sporto di la lando. Dragan Džajić agnoskesis kom "la maxim bona Serbiana futbalisto de la historio".
La nacionala virala basketbalo-esquado di Serbia ganis du ora medalii (1998 e 2002) en modala championkonkursi, ed anke du arjenta medalii, en 2014 e 2023. La femina esquado ganis dufoye - en 2015 ed en 2021 - l'Europana Championkonkurso pri Basketbalo, e bronza medalio dum l'Olimpiala Ludi en Rio de Janeiro, 2016.
La maskula nacional-esquado pri volebalo di Serbia ganis ora medalio dum l'Olimpiala Ludi en Sydney, 2000, arjenta e bronza medalii dum Mondala Championkonkursi pri Volebalo, e du ora e tri bronza medalii dum Europana Championkonkursi. La femina volebalo-esquado ganis la Mondala Championkonkurso pri Volebalo por Mulieri en 2018, esis trifoye vinkinto di Europana Championkonkurso, e l'arjenta medalio dum l'Olimpiala Ludi en Rio de Janeiro, 2016.
Recente, anke teniso populareskis. Ye la 6ma di oktobro 2008 Serbiana tenisistino Jelena Janković rangizesis unesma del mondo. Pri maskula tenisisti, un ek la maxim konocata nomi esas Novak Djokovic, qua nun rangizesas unesma del mondo.
Referi
redaktar- ↑ https://zis.beograd.gov.rs/upload/G_2007E.pdf
- ↑ 2,0 2,1 Sen Kosovo
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Serbia - The World Factbook - Publikigita da CIA. URL vidita ye 23ma di decembro 2023. Idiomo: Angla.
- ↑ Roksandic, Mirjana:A human mandible (BH-1) from the Pleistocene deposits of Mala Balanica cave (Sićevo Gorge, Niš, Serbia) Nomo di la publikigo: Journal of Human Evolution. Dato di publikigo: 2011. Pagino/pagini: 186-196.
- ↑ Ave, Srbijo Aleksandra Krsmanović (en Serbiana)
- ↑ Sérvia bate à porta da Europa dez anos depois da guerra de Kosovo - Publikigita da UOL (tradukuro di artiklo de Hispana jurnalo El País. Idiomo: Portugalana.
- ↑ "Dragin obrazlozio predloge zakona u oblasti poljoprivrede". Vlada Srbije. 2005
- ↑ "U Srbiji do 2010. godine 10% teritorije nacionalni parkovi". Poslovni Magazin - Business Surfer
- ↑ SIEPA - Success stories
| Nuna stati qui olim formacis anciena Yugoslavia | 
|
|---|---|
| Bosnia e Herzegovina | Kosovo | Kroatia | Norda Makedonia | Montenegro | (Serbia e Montenegro) | Serbia | Slovenia | |
|
| |
| Membrostati: | Austria – Belgia – Bulgaria – Chekia – Chipro – Dania – Estonia – Finlando – Francia – Germania – Grekia – Hispania – Hungaria – Irlando – Italia – Kroatia - Latvia – Lituania – Luxemburgia – Malta – Nederlando – Polonia – Portugal – Rumania – Slovakia – Slovenia – Suedia | |
| Negocianta stati: | Islando - Montenegro – Norda Makedonia – Serbia – Turkia | |
| Peticionanta stati: | Albania | |
| Potenciala kandidati: | Bosnia e Herzegovina - Kosovo | |