Myanmar
| Myanmar | ||
| ပြည်ထောင်စု သမ္မတ မြန်မာနိုင်ငံတော် Pyidaunzu Thanmăda Myăma Nainngandaw | ||
|
| |
| Standardo di Myanmar | Blazono di Myanmar | |
| Nacionala himno: | ||
| Kaba Ma Kyei | ||
| ||
Urbi:
| ||
| Chefurbo: | Naypyidaw | |
| · Habitanti: | 925 000 (2009) | |
| Precipua urbo: | Rangoon | |
Lingui:
| ||
| Oficala lingui: | Burmana | |
| Tipo: | republiko | |
| · Prezidanto: | Win Myint | |
Surfaco: (40ma maxim granda)
| ||
| · Aquo: | 3,06 % | |
Habitanti: (26ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 57 970 293[1] (2023) | |
| · Denseso di habitantaro: | 85,68 hab./km² | |
Plusa informi:
| ||
| Valuto: | kyat | |
| Veho-latero: | dextre, sinistre | |
| ISO: | MM
| |
MMR
| ||
104
| ||
| Reto-domeno: | .mm | |
Myanmar, anke konocata kom Burma, esas lando jacanta en Azia. L'oficala nomo di la lando esas Republik-Uniono Myanmar (Burmane Pyidaunzu Thanmăda Myăma Nainngandaw. Lu havas kom vicini Popul-Republiko Chinia nord-este, Laos este, Tailando sud-este, Bangladesh weste, ed India nord-weste. Sud-weste jacas la Bayo di Bengala, e sude jacas la Maro di Andaman. Myanmar esas la duesma maxim granda lando di sud-estal Azia.
Historio
redaktar
| Precipua artiklo: Historio di Myanmar |
La lando anke konocesas kom Burma, quo havas longa historio. Homi ja habitis la regiono cirkume 11.000 yari ante nun, ma l'unesma konocata civilizuro esis la populi Pyu. Le Pyu habitis Burma cirkume l'1ma yarcento aK, ed establisis diversa rejii. Dum ta periodo, Burma esis parto di terala komercala voyo inter India e Chinia. Ne eventis militi inter le Pyu.
Dum la 6ma yarcento, rejio Mon Dvaravati extensis lua frontieri vers Tanintharyi. Pos ke imperio Kmer de Angkor submisesis dum la 11ma yarcento, populo Mon diplasis plu weste vers la nuna Myanmar. Le Mon adoptis Indiana kulturo e budismo kom religio.
Dum la fino dil 18ma yarcento, lora rejulo Bodawpaya decidis expansar weste sua imperio. Ilu konquestis Arakan en 1784, anexis Manipur en 1813 e kaptis Assam de 1817 til 1819. Lua sucedinto, rejulo Bagyidaw, probis supresar revolti stimulita dal Britaniani en Manipur ed Assam. La konflikti kun Britaniani rezultis e l'unesma milito Angla-Burmana, de 1824 til 1826. La maxim kustoza milito en la historio di Britanian India[2] rezultis en vinko por Unionita Rejio.
Unionita Rejio militis altra du foyi kontre Burma, de 1852 til 1853 e de 1885 til 1886. L'administrado Britaniana adportis a Burma multa sociala, ekonomiala, kulturala ed administrala modifikuri.
Pos la kapitulaco di Mandalay, Britaniani anexis Burma ye la 1ma di januaro 1886. Multa Indiani arivis dum kolonial epoko kom civila servinti, soldati, laboristi por la konstruktado di edifici, komercisti, ed ensemble la komunitato di mestici Angla-Burmani, dominacis komercala e civila vivo di la teritorio. Rangoon (la nuna Yangon) divenis chef-urbo di la kolonio, ed importanta portuo inter Kalkuta e Singapur.
Ye la 1ma di aprilo 1937, Britaniani separis la kolonio di Burma de India. En 1940, l'interesi Japoniana en sud-estal Azia kreskis, samatempe kam Britaniani furnisis suporto a Chiniana nacionalisti tra tale nomizita "choseo Burmana". En februaro 1941, Aung San iris a Tokyo kun skopo formacar organizuro por suportar Burmana grupi qui rezistis Britaniana dominaco. Ye la 28ma di decembro 1941, poke pos Japonian imperio enirar la duesma mondomilito, Aung San formacis en Bangkok l'Armeo por Nedependo Burmana.
Burma devastesis dum la duesma mondomilito. En marto 1942, poka monati pos Japonian atako kontre Pearl Harbour, Britanian administrado krulis e Japoniani eniris Yangon. La Federiti kreis specala trupi nomizita Chindits por kombatar Japoniani. Entote, Japoniani perdis 150 mil soldati en Burma dum la milito, ma dum lua okupado cirkume 170 mil til 250 mil civili perisis. Pos la milito, Aung San negociis pri la nedependantesko di la lando, qua divenis republiko nedependanta ye la 4ma di januaro 1948. Diferante de altra ex-kolonii Britaniana, Burma ne membreskis Commonwealth.
En 1949, eventis sedicio di komunisti dum la guvernerio di U Nu. En 1962, generalo Ne Win revokis U Nu, e la Revolucionala Konsilistaro deklaris Burma socialista stato. En 1974, adoptesis nova konstituco.
Ye la 18ma di septembro 1988 eventis nova stato-stroko, e la konstituco di 1974 abolisesis. Ye la 10ma di mayo 2008 eventis plebicito pri modifikuri en la konstituco, qui posibligis direta elekti en 2010. Myanmar restis militarala diktatoreso til ke la modifikuri aprobesis, e Thein Sein asumis la povo kom elektita prezidanto ye la 30ma di mayo 2011. Nova elekti eventis kin yari pose, en 2015, e Htin Kyaw, l'unesma civilo qua guvernis Myanmar, elektesis. Ilu asumis la povo ye la 30ma di marto 2016.
Politiko
redaktar
Segun la nuna konstituco, adoptita en 2008, Myanmar esas de jure duchambra parlamentala republiko, ma fakte ol esas militala diktatoreso. En februaro 2021, la guvernerio di Aung San Suu Kyi revokesis per militala stato-stroko, e viceprezidanto Myint Swe divenis provizora prezidanto, e transferis la povo a la chef-komandanto di defenso-servadi, Min Aung Hlaing, qua divenis chefo di administro-konsilistaro, to esas, chefministro.
Legifala povo di Myanmar konsistas ek duchambra parlamento. La supra chambro, nomizita "Domo di Nacionalesi" (အမျိုးသားလွှတ်တော်, Amyotha Hluttaw), havas 224 membri, de qui 168 elektesas direte dal populo e 56 indikesas dal Armizita Trupi. L'infra chambro, nomizita "Domo di Reprezentanti" (ပြည်သူ့ လွှတ်တော်, Pyithu Hluttaw) havas 440 membri, de qui 330 elektesas direte, e la cetera 110 indikesas dal Armizita Trupi.
La nuna konstituco di Myanmar, la triesma pos la nedependo, adoptesis en 2008. Ol establisas parlamentala guvernerio por la lando. La legifala povo konsistas ek du chambri: la supra chambro esas la Domo di la Nacionalesi (Amyotha Hluttaw), kun 224 membri, di qui 168 elektesas direte dal populo e 56 indikesas dal Komandanto di la Trupi di Defenso. L'infra chambro esas l'Asemblitaro dil Populo, havanta 440 membri, di qui 110 esas militisti. Omna civitani evante 18 yari o pluse darfas votar.
Aung San Suu Kyi esas internacione konocata defensero di la homala yuri. El ganis la Nobel-premio pri paco en 1991 e, kun la vinko di Htin Kyaw, el divenis chef-konsilero di stato di Myanmar. Tamen, ye la 1ma di feburaro 2021, el enkarcerigesis pos militarala stato-stroko.
Geografio
redaktar
Jacanta inter la latitudi 9° e 29°N e la longitudi 92° e 102°E, Myanmar havas entote 678 500 km². En februaro 2011 la lando subdividesis en 14 stati e regioni.
Norde, la monti Hengduan formacas naturala frontiero kun Popul-Republiko Chinia. La monto Hkakabo Razi, kun 5 881 metri di altitudo, esas la maxim alta monto di la lando. Multa montari, exemple Rakhine Yoma, Bago Yoma, la monti Shan e la monti Tenasserim trairas la lando norde til sude, ed iras til Himalaya.
La monti dividas Myanmar en tri fluviala sistemi: Irrawaddy, Salween, e Sittaung. La precipua fluvio di la lando esas Irrawaddy, longa de 2 170 km. Fluvio Salween, longa de 2.815 km, naskas en Tibet ed debushas an la maro di Andaman, e partale formacas naturala frontiero kun Tailando. La maxim multa habitanti di Myanmar habitas la valo dil Irrawaddy.
La klimati di Myanmar varias de subtropikala humida (Cwb) norde til tropikala di savano centre e sude de la lando. Weste de la lando la klimato influesas da musono.
Ekonomio
redaktar| Precipua artiklo: Ekonomio di Myanmar |
Myanmar esas un ek la maxim povra landi de Sud-estal Azia, subisanta multa yardeki di ekonomiala stagno, mala jerado e politikal eskarteso. La manko di edukita laboro-povo impedas l'ekonomiala kresko, malgre ke recenta reformi duktita dal nova guvernerio kun exterlanda helpo aspiras modifikar ta situo.
Myanmar esas la 2ma maxim granda produktero di opiumo de la mondo. Malgre proskriptita depos 2002, lua plantacerii reprezentas 25% de tota produktado mondala.
Depos 1992, la guvernerio probas stimular l'eniro di turisti. Tamen, nur 270 000 personi vizitis la lando en 2006.
Demografio
redaktar
Segun la demografiala kontado di 2014, Myanmar havis 51 419 420 habitanti.[3] To ne inkluzas 1 206 353 personi qui, segun kalkuli neoficala, habitas la stati Rakhine, Kachin e Kayin.[4] La personi qui ne esis en la lando dum la kontado ne kalkulesis. Pro to, cirkume 600 mil Burmani qui habitas legale en Tailando e milioni plusa homi qui habitas ibe nelegale ne kontesis. Burmani reprezentas 80% de la laboro-povo extranjera de Tailando.[5]
La maxim multa habitanti (68%) apartenas al etnio Bamar. Le Shan esas 10% de la habitantaro, le Kayin esas 7%, le Rakhine esas 4%, e Chiniani esas cirkume 3% de la habitantaro. La quanto di filii diminutis de 4,7 per singla muliero en 1983 til 2,4 per muliero en 2001, malgre existar nula oficala politiko pri kontrolo di naskado.[6]
L'oficala linguo di la lando esas Burmana, qua relatas la lingui Tibetana e Chiniana.
La religio kun maxim granda nombro di adepti esas Budismo: 87,9% de la habitantaro. Kristani esas 6,2%, Mohamedani esas 4,3%, tribuala religii praktikesas da 0,8%, Hindui esas 0,5%, e 0,2% praktikas altra religii. Nur 0,1% afirmis praktikar nula religio.
La maxim populoza urbo esas Yangon. Altra importanta urbi esas Mandalay, chef-urbo Naypyidaw, e Mawlamyine.
Kulturo
redaktar
Existas diversa nativa kulturi en Myanmar, tamen la dominacanta esas la kulturi Budhista e Bamar, de la populo Burmana. La kulturo Bamar influesis da vicina landi, nome lua linguo, koquarto, muziko, danso e teatro. Pri vestaro, omna homi, inkluzite viri, weris lokala jupo nomizita longyi o lungi. Altralatere en la urbi, yuna viri preferas pantaloni.
La koquarto Burmana influesis dal Indiana, Chiniana e Tailandana koquarti, ed anke da lokala koquarti. La tipala disho Burmana konsistas ek karno preparata kun kerio, supo, vaporagata rizo e fermentala sauco de konservata fisho, ensemble kun legumi.
La danso povas dividesar en quar tipi: folklorala, dramatala, dansi de la vilaji, e dansi por invokar spiriti (nat), singla havanta sua propra karakterizivi. Yodaya signifikas Tailando en Burmana linguo, e la danso yodaya esis la nura danso permisita, por amuzo di rejala familiani. La danso nat exekutesas por dankar gardera spiriti ante ula importanta evento, exemple publika inauguro.
La muziko di Myanmar havas similesi kun la muziki de vicina landi. Ordinare ol esas melodioza kun harmonio propra, ed uzas mezuri 4/4, 2/4 od 8/16. Populo Mon ank influis la muziko Burmana. Tamen, l'ortodoxa Budismo Theravada reprochas muziko kom dekadanta.
Futbalo esas la maxim populara sporto di Myanmar. Existas lokala sporto semblanta futbalo nomizita chinlone, qua uzas rotano-balono qua pedofrapesas od anke povas esar frapata per gambi o brakii, ma ne per manui. Lokala lukti Lethwei (sorto di boxo sen ganti), Bando, Banshay e Pongyi ank esas populara.
Referi
redaktar- ↑ Myamnar population (2019) - Publikigita da Worldometers. URL vidita ye 21ma di aprilo 2019.
- ↑ Thant Myint-U (2006). The River of Lost Footsteps--Histories of Burma. Farrar, Straus and Giroux. p. 113. ISBN 978-0-374-16342-6, 0-374-16342-1
- ↑ Spoorenberg, Thomas:Provisional results of the 2014 census of Myanmar: The surprise that wasn't. Nomo di la publikigo: Asian Population Studies. Dato di publikigo: 2015. Pagino/pagini: 4-6.
- ↑ Spoorenberg, Thomas:Myanmar's first census in more than 30 years: A radical revision of the official population count Nomo di la publikigo: Population & Societies. Volumo: 527. Dato di publikigo: 2015. Pagino/pagini: 1-4.
- ↑ Thailand: The Plight of Burmese Migrant Workers - Publikigita da Amnesty International. Dato di publikigo: 8ma di junio 2006. URL vidita ye 13ma di julio 2006.
- ↑ Spoorenberg, Thomas:Demographic changes in Myanmar since 1983: An examination of official data. Nomo di la publikigo: Population and Development Review. Dato di publikigo: 2013. Pagino/pagini: 309-324.