Baybay Egeo
| Baybay Egeo | |
|---|---|
 Ti maysa a topograpiko ken batimetriko a mapa ti Baybay Egeo | |
| Lokasion | Baybay Mediteraneo |
| Nagsasabtan | 39°N 25°E / 39°N 25°ENagsasabtan: 39°N 25°E / 39°N 25°E |
| Kita | Baybay |
| Etimolohia | Manipud iti Egeo |
| Kangrunaan a sumrekan | Inachos, Ilisos, Spercheios, Pineios, Haliacmon, Vardar, Struma, Nestos, Maritsa |
| Kangrunaan a rummuaran | Baybay Mediteraneo |
| Pagpagilian ti labneng | Gresia, Turkia; Amianan a Macedonia, Serbia, Bulgaria (dagiti pagayusan a labneng para kadagiti sumrekan a pagayusan ti karayan)[1] |
| Kadakkelan a kaatiddog | 700 km (430 mi) |
| Kadakkelan a kaakaba | 400 km (250 mi) |
| Kalawa ti rabaw | 214,000 km2 (83,000 sq mi) |
| Kaadaleman | 3,544 m (11,627 feet) |
| Is-isla | 150+ |
| Dagiti pagtaengan | Alexandroupoli, Ayvalık, Bodrum, Çanakkale, Çeşme, Didim, Heraklion, İzmir, Kavala, Kuşadası, Thessaloniki, Volos |
Ti Baybay Egeo[a] ket ti maysa nga immatiddog a luek iti Baybay Mediteraneo a mabirukan iti pagbaetan dagiti peninsula ti Gresia ken Anatolia. Ti baybay ket addaan iti kalawa iti agarup a 215,000 kuadrado kilometro.[2] Iti amianan, ti Egeo ket maikapet iti Baybay ti Marmara ken ti Baybay Nangisit babaen dagiti lingsat ti Dardanelos ken Bosporo. Mabirukan ti Is-isla Egeo iti kaunegan ti baybay ket adda dagiti mangbeddeng daytoy iti akin-abagatan a lugarna, a mairaman ti Creta ken Rodas. Ti baybay ket nakaabot iti kaadalem iti 3,544 a metro, iti daya ti Crea.
Mabalin a mabingbingay ti Is-isla Egeo kadagiti nadumaduma a grupo ti isla, a mairaman ti Dodecaneso, thi Cicladas, ti Esporadas, ti Is-isla Saronico ken ti Is-isla Amianan nga Egeo, ken ti pay Creta kendagiti kabangibangna nga isla. Ti Dodecaneso, a mabirukaniti abagatan a daya, ket mangiraman kadagiti isla ti Rosdas, Kos, ken Patmos; dagiti isla ti Delos ken Naxos ket addada iti kaunegan ti Cicladas iti abagatan ti baybay. Ti Lesbos ket parte ti Is-isla Amianan nga Egeo. Ti Euboea, ti maikadua a kadakkelan nga isla iti Gresia, ket mabirukan iti Egeo, uray no administraduen daytoy a kas parte ti Tengnga a Gresia. Siam kadagiti sangadosena nga administratibo a rehion ti Gresia ket beddenganna ti baybay, a mairaman dagiti probinsia ti Turkia ti Edirne, Canakkale, Balıkesir, Izmir, Aydın ken Muğla iti daya ti baybay. Dagiti nadumaduma nga isla ti Turkia iti baybay ket ti Imbros, Tenedos, Isla Cunda, ken ti Is-isla Foça.
Ti Baybay Egeo ket nangrunan iti pakasaritaan, a naipangpangruna no maikeddeng iti sibilisasion ti Taga-ugma a Gresia, a nagtagtagitao iti lugar iti likmut ti aplaya ti Egeo ken ti Is-isla Egeo. Dagiti isla ti Egeo ket nagpalaka iti pannakaiyasideg dagiti tattao iti lugar ken iti pagbaetan ti Europa ken Asia. Maikuyog kadagiti Griego, dagiti Trasio ket nagtataengda kadagiti akin-amianan nga aplaya. Sinakup dagiti Romano ti lugar babaen ti Imperio a Romano, ken kalpasanna tinengngel daytoy ti Imperio a Bisantino kadagiti panagabanse dagiti Umuna nga Imperio ti Bulgaria. Pinakapsut ti Maikapat a Krusada ti panagtengngel ti Bisantino iti lugar, ken kanungpalan daytoy a sinakup babaen ti Imperio nga Otomano, malaksigd iti Creta, a maysa idi daytoy a Benesiano a kolonia aginggana idi 1669. Ti Gubat ti Wayawaya ti Griego ket nangpalubos iti maysa nga estado ti Gresia iti aplaya ti Egeo manipud idi 1829 ken ti masakbayan. Nagtengngel iti kaadda iti baybay ti Imperio nga Otomano iti sumurok a 500 tawen aginggana iti pannakawaswasda, idi sinukatan ti moderno a Turkia.
Ti baybay ket tradisional nga ammo a kas ti Purpuro (iti Taga-ugma a Griego, Ἀρχιπέλαγος, a ti kayatna a sawen ket "nangruna a baybay"),[2] ngem ti kaibuksilan iti Ingles ti purpuro ket nabaliwanen a mangibaga iti Is-isla Egeo ken, iti sapasap, iti ania man a grupo ti isla. Dagiti bato a mangbukel iti datar ti Egeo kangrunaan a limestone, ngem masansan a mabaliwan babaen ti bulakaniko nga aktibidad nagbalbaliw iti rehion kadagiti relatibo a nabiit a heoliko a panawen. Iti partikular nga interesado ket dagiti nabaknang a namarisan a sedimeto iti rehion dagiti isla ti Santorini kenMilos, iti Abagatan nga Egeo.[2] Dagiti naisangayan a siudad iti igid ti baybay ti Egeo ket mairaman ti Thessaloniki, Kavala ken Heraklion iti Gresia, ken İzmir ken Bodrum iti Turkia.
Adda met dagiti bilang dagiti banag a maipanggep ti turay iti kaunegan ti Baybay Egeo a pagbaetan a suppiatan ti Gresia ken Turkia. Ti suppiat ti Egeo ket addaan iti nakaro nga epekto kadagiti pannakibiang ti Griego-Turko manipud kadagiti tawen ti 1970. Dagiti banag ket mairaman ti delimitasion ti teritorial a dandanum, nailian nga espasio iti law-ang, dagiti eksklusibo a sona ti ekonomia ken dagiti rehion ti pakaammo ti panagtayab.[3]
Dagiti nota
[urnosen | urnosen ti taudan]- ^ /iˈdʒiːən/; Griego: Αιγαίο Πέλαγος, romanisado: Aigaío Pélagos [eˈʝeo ˈpelaɣos] (
dengngen); Turko: Ege Denizi [eˈɟe deniˈzi]
Dagiti nagibasaran
[urnosen | urnosen ti taudan]- ^ "Drainage Basin of the Mediterranean Sea". Second Assessment of Transboundary Rivers, Lakes and Groundwaters (PDF) (Reporta). United Nations Economic Commission for Europe. Agosto 2011.
- ^ a b c "Aegean Sea | Mediterranean Sea". Encyclopedia Britannica (iti Ingles). Naala idi 14 Hunio 2019.
- ^ "International Disputes". www.globalsecurity.org. Naala idi 14 Hunio 2019.
Dagiti akinruar a silpo
[urnosen | urnosen ti taudan]
Dagiti midia a mainaig iti Baybay Egeo iti Wikimedia Commons
Pakaammo ti panagbiahe idiay Baybay Egeo manipud iti Wikivoyage (iti Ingles)
- "Cultural Portal of the Aegean Archipelago". Foundation of the Hellenic World. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 10 Agosto 2012. Naala idi 9 Hulio 2012.
| Sapasap | |
|---|---|
| Dagiti nailian a biblioteka | |
| Dadduma | |
