Kulow

**Kulow**
němsce	Wittichenau
	Kulow na karće Sakskeje
	Kulow na karće Sakskeje
Wopon
	Wopon Kulowa
	Wopon Kulowa
Zakładne daty
stat	Němska
zwjazkowy kraj	Sakska
wokrjes	Budyski
wysokosć	127 metrow n.m.hł.
přestrjeń	61,02 km²
wobydlerstwo	5.648 (31. dec 2023)
hustosć zasydlenja	93 wob. na km²
póstowe čisło	02997
předwólba	(+49) 035725
awtowa značka	BZ, BIW, HY, KM
Politika a zarjadnistwo
měšćanosta	Markus Posch (CDU)
adresa	Torhošćo 1; 02997 Kulow
webstrona	wittichenau.de
Połoženje Kulowa w Sakskej
	Karta
	wikidata: Kulow (Q81760)

Kulow (němsce Wittichenau) je městačko při Čornym Halštrowje w Hornjej Łužicy, kotrež k serbskemu sydlenskemu rumej słuša.

51.38507714.243873

Koordinaty: 51° 23′ S, 14° 15′ W

Geografija

Kulow namaka so něhdźe pjeć kilometrow južnje Wojerec při Halštrowje. Přez měšćanski teritorij běžitej nimo toho tež rěčce Čornica a Klóšterska woda, kotrejž so tule do Halštrowa wuliwatej. Kulowska wokolina je płona, wódnata a lěsata. Na sewjerozapadźe města so Dubrjenske bahno namaka, jedne z najwjetšich přirodoškitnych pasmow Sakskeje.

Rozrjadowanje města

Město wobsteji ze slědowacych měšćanskich dźělow:

	wob.	přer. staroba	♀/♂^a	kwocient młodych^b	kwocient starych^c	wosoby/ domjacnosć
Brěžki	337	37,1	103	33	21	2,5
Dubrjenk	88	40,0	100	39	33	2,7
Hózk	148	40,8	103	35	28	3,1
Koćina	198	35,4	118	47	21	3,4
Kulow	3259	43,7	95	25	31	2,4
Kulowc	205	43,5	90	31	30	2,7
Mučow	461	46,0	102	18	29	2,4
Nowa Wjes	78	38,6	129	41	18	2,7
Rachlow	213	42,8	122	27	26	2,8
Salow	193	40,1	105	32	31	3,3
Spale	409	46,2	95	17	26	2,4
Sulšecy	290	37,4	101	47	29	3,3
město	5879	42,7	99	27	29	2,5
podaća po cencusu 2011; staw: 9.5.2011^[2] a: ličba mužow na 100 žonow b: poměr ličby wosobow pod 18 lětami k 100 wosobam mjez 18 a 65 c: poměr ličby wosobow nad 65 lětami k 100 wosobam mjez 18 a 65

Stawizny

Kulowska wosadna cyrkej

Městno naspomni so w lěće 1248 k prěnjemu razej jako Witigenow w załoženskim wopismje klóštra Marijineje hwězdy. W lěće 1286 mjenuje so Kulow prěni króć jako město (Witigenhaw). Za załožerja městačka płaći we wopismje mjenowany Witego I. z Kamjenca, na čož pokazuje tež němske městne mjeno. Serbske mjeno pochadźa wot susodneje wjeski Kulowc, na kotrychž ležownosćach so město natwari.^[3]

W běhu woblěhowanja sěšćiměsta Kamjenca přez Husitow dnja 7. oktobra 1429 bu nješkitane nakrajne městačko, kaž jeho knjejstwo w Marijinej hwězdźe wurubjene, dokelž njemóžachu wukupny pjenjez zapłaćić. Do 18. lětstotka słušeše městačko zhromadnje z mnohimi mjeńšimi delanskimi sydlišćemi ke klóšterskemu wobsedźenstwu.

Po wobzamknjenjach Wienskeho kongresa přewza pruske kralestwo Delnju Łužicu, kaž tež sewjerne kónčiny Hornjeje Łužicy, tak zo słušeše Kulow z wokolinu mjez 1815 a 1945 k Pruskej.

Wot lěta 1908 měješe městačko dwórnišćo při starym běhu železniskeje čary Budyšin–Wojerecy. Po wotewrjenju noweje čary přez Hórnikecy bu wosobowy wobchad na starej w lěće 1968 zastajeny a čara 1973 zawrjena.

Wopon

Kulowski wopon pokazuje knježnu Marju, kotraž dźerži Jězusa w ruce, a nasta z wopona Marijineje hwězdy.

Wobydlerstwo

W lěće 2011 běchu mjez cyłkownje 5.879 wobydlerjemi 3.397 katolskich (57,8 %), 467 ewangelskich (7,9 %) a 2.015 bjezkonfesionelnych abo přisłušacych druheje nabožinskeje zhromadnosće (34,3 %).^[4]

Po Mukowej statistice z lěta 1880 měješe Kulow tehdy 2.500 wobydlerjow, wot kotrychž běše połojca serbska a połojca němska.^[5] Arnošt Černik zwěsći 1956 serbski podźěl wobydlerstwa wot jenož hišće 32 %.^[6] Runje w přewažnje katolskich wjeskach na juhu Kulowa so hač do dźensnišeho serbsce rěči.

Politika

Město słuša k sakskemu wólbnemu wokrjesej 54 (Budyšin 3) a k zwjazkowemu wólbnemu wokrjesej 156 (Budyšin I).

Měšćanosta

Kulowski měšćanosta je wot lěta 2014 Markus Posch (CDU), kiž bu w meji 2021 znowa woleny.

wólby měšćanosty
wólba	měšćanosta	namjet	wuslědk (%)
2021	Markus Posch	CDU	94,3
2014	Markus Posch		63,0
2008	Udo Popella		85,7
2001	Udo Popella		92,9

Kubłanje

W měsće namakatej so Krabatowa zakładna šula a wyša šula „Korla Awgust Kocor“. Na woběmaj so tež serbšćina wuwučuje. Najbliši gymnazij je we Wojerecach.

Wosobiny

Jurij Hawštyn Swětlik (1650–1729) – duchowny, sobuzałožer katolskeje serbskeje spisowneje rěče
Maćij Wjacław Jakula (1655–1738) – sochar
Jakub Xaver Ticin (1656–1693) – spisaćel prěnjeje hornjoserbskeje gramatiki
Jakub Anton Kilian (1683–1759) – farar, spěchowar ludoweho kubłanja
Jan Měrćin Nuk z Lichtenhofa (1720–1780) – biskop a spěchowar šulstwa
Franc Jurij Lok (1751–1831) – katolski biskop
Jan Michał Haška (1778–1854) – farar a nabožinski spisowaćel; rodźeny w Kulowje
Pětr Šołtka (1945–2022) – sakski politikar (CDU) a zapósłanc w krajnym sejmje, měšćanosta Kulowa 1990–94
Beno Budar (1946–2023) – spisowaćel
Ulrich Pogoda (* 1954) – komponist klasiskeje hudźby

Powětrowy wobraz Kulowa

Literatura

Franc Schneider: Khrónika Kulowa, města a farskeje wosady. TCM, Budyšin 1878, 148 stron

Žórła

↑ Aktualne ličby wobydlerstwa po gmejnach 2023; Statistiski krajny zarjad Sakskeje
↑ Statistiski krajny zarjad Sakskeje: gmejna Kulow (němsce)
↑ Jan Meschgang: Die Ortsnamen der Oberlausitz. LND, Budyšin 1973, str. 147.
↑ Datowa banka Zensusa na zensus2011.de.
↑ Ernst Tschernik: Die Entwicklung der sorbischen Bevölkerung. Akademie-Verlag, Berlin 1954, str. 94. → wšě wjeski
↑ Ludwig Elle: Sprachenpolitik in der Lausitz. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 1995, str. 250. [3439 wobydlerjow, z nich 570 dorosćenych z aktiwnymi znajomosćemi serbšćiny, 176 z pasiwnymi, 368 serbskich dźěći a młodostnych, 2325 bjez znajomosćow] → wšě wjeski

Wotkazaj

Commons: Kulow – Zběrka wobrazow, widejow a awdiodatajow

Kulow w Digitalnym stawizniskim zapisu městnow Sakskeje (němsce)

Města a gmejny w Budyskim wokrjesu

[Metadaty_wobydlerstwo_DE-SN-1] Aktualne ličby wobydlerstwa po gmejnach 2023; Statistiski krajny zarjad Sakskeje

[2] Statistiski krajny zarjad Sakskeje: gmejna Kulow (němsce)

[3] Jan Meschgang: Die Ortsnamen der Oberlausitz. LND, Budyšin 1973, str. 147.

[4] Datowa banka Zensusa na zensus2011.de.

[5] Ernst Tschernik: Die Entwicklung der sorbischen Bevölkerung. Akademie-Verlag, Berlin 1954, str. 94. → wšě wjeski

[6] Ludwig Elle: Sprachenpolitik in der Lausitz. Ludowe nakładnistwo Domowina, Budyšin 1995, str. 250. [3439 wobydlerjow, z nich 570 dorosćenych z aktiwnymi znajomosćemi serbšćiny, 176 z pasiwnymi, 368 serbskich dźěći a młodostnych, 2325 bjez znajomosćow] → wšě wjeski

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]