Léjip
| Répiblik arab di Léjip جمهوريّة مصر العربيّة (ar) | |
|---|---|
|
|
| |
| Lanng ofisyèl | Arab |
| Kapital | Kèro |
| Siperfisi total | 1 001 450 km² |
| Jantilé | Éjipsyen |
| Popilasyon total | 94 798 827 zab. (2017) |
Léjip, an fòrm lonng répiblik di Léjip (an arab : جمهوريّة مصر العربيّة?), ki kouminéman aplé « Masr » (an arab : مصر, [masˤɾ]?, « Métropòl-a »), sa roun péy ki sitchwé an Lafrik di Nòlès é, pou pénensil di Sinay, an Lazi di Lwès. Sitchwé asou lakot di Lwès. Sitchwé asou lakot sid di Lanméditérannen oryantal, basen Levantin, atchwèl Léjip ka tchipé lèspas jéyografik ki fika ròtfwè sa-a di Léjip antik.
Ké pli di 92 milyon di zabitan an 2017, Léjip-a sa trwézyenm péy-a ki pi péplé-a di Lafrik dèyè Nijérya ké Létchopi. An tré fò krwasans, so popilasyon té miltipliyé pa kat an swésant lannen.
So kapital sa Kèro (القاهرة?, al-Qâhira) é so lanmonnen liv éjipsyen-an. Lanng ofisyèl-a di péy sa arab, ki itilizé annan tout dokiman-yan é annan lédikasyon. Pa kont, lanng-an ki palé sa arab éjipsyen(arab djalègtal). Siwi – tamazight(bèrbèr) di lwès di péy – sa palé atè Siwa. Kopt-a, sa itilizé ki kou lanng litirjik dé krétchen di Léjip. Nibyen-an sa palé pa zabitan-yan di Rot-Léjip, annan provens-a d'Assouan, roun réjyon ki kouminéman aplé Lannibi.
Jéyografi
[chanjé | Chanjé wikikod]Réjyon
[chanjé | Chanjé wikikod]Nou ka distengé jénéralman kat réjyon : Ba Léjip, Mwéyen Léjip, Rot Léjip ké Lannibi.
Léjip-a ka miltipliyé èstrenm-yan : péy arab ki pi péplé-a, 90 % di so popilasyon ka abité annan roun bann di latè fèrtil ki ka lonjé Nil-a(24 km annan so pli gran larjò bò'd Fayoum, an mwéyen 10 km, mé li pwé fè ki roun santenn di mèt). Rès-a di téritwè sa dézèrtik.
- Bò sid, Nil-a ka bité ké roun baryè montangné ; an mizou ki li ka dirijé sokò bò'd nò-a, péyzaj-a ka divini di pizanpi plat ké dézèrtik.
- Bò nò di Kèro, valé-a ka anmòrfrézé sokò an roun vas délta di 200 kilonmèt di larj, sanblabl ké roun gran lévantay fèrtil ki ka plonjé annan lanmè Lanméditérannen.
- Bò lès di valé-a ka trouvé sokò dézè di Larabi, bò lwès déprésyon-an di Qattara ké dézè Libik, plato arid ki pontchwé di fòrmasyon jéyolojik ki biza ké lowazis ligsiryan.
- Bò lès, pa déla kannal-a di Swèz ka étann sokò pénensil-a di Sinay, lèstansyon di dézè di Larabi, koté mon Sainte-Catherine ka kilminen jouk 2 642 mèt.
Listwè
[chanjé | Chanjé wikikod]
Pannan bò di trwè milénèr, valé-a di Nil wè pròspéré roun di sivilizasyon ki pi briyan di Listwè. Lenvansyon-an di roun lékritir orijinal anba fòrm di Lidéyogranm, Yéroglif, enpé di tan apré laparisyon-an di konnéyfòrm an Mézopotanmi bò'd -3300, té fè soti lèspès di roun di Prélistwè-a. Léjip di faraon té pouvé ensi larjman épannwi sokò pou atenn so lapojé bò XIIIe syèk anvan nou lè, ki ka lésé roun zòv monnimantal pou patrimwenn mondjal.
Apré patché lenvazyon ké lokipasyon divèrs (ésansyèlman Pèrs, Grèk, Ronmen ké Bizanten), bò Ie syèk fòrmen sokò kouminoté krétchen-an, ki konvèrti pa sen Mark, Kòpt-ya (défòrmasyon arab di palò grèk Aiguptios : Éjipsyen). Yé fika jòdla plizyò milyon. Péy-a té ka pasé answit anba donminasyon arab bò VIIe syèk, épi otonman.
Rwéyonm-an di Léjip ka pran so lendépandans an 1922. An dépi di roun lonng titèl otonman épi britannik, so kilt ka rété jòdla fòrtman marké pa lidantité arab, don prézidan Gamal Abdel Nasser fika roun di pli sélèb pyonnyé.
Kiltir
[chanjé | Chanjé wikikod]Lafèt rélijyé-ya atè Léjip ka varyé swivan kalandriyé linèr-a (Baîrams, Aïd el-Kebir, Mouled el-Nabi). Kalandriyé islanmik-a ki fika pli kour ki kalandriyé grégoryen-an, lafèt rélijyé-a ka tchoulé di onz jou anviron tout lannen-an. Ranmadan-an sa égalman roun tan enpòrtan pou Éjipsyen mouzoulman-yan, pou fè tchèk kontré épi partisipé annan patché lafèt ki ka koumansé apré riptir-a di jenn.
Kòd
[chanjé | Chanjé wikikod]Léjip-a gen pou kòd :
- EG, soulon nòrm-an ISO 3166-1 (lis di kòd péy), kòd alpha-2 ;
- EG, soulon lis-a di kòd péy ki itilizé pa OTAN-an, kòd alpha-2 ;
- EGY, soulon lis-a di kòd péy ki itilizé pa OTAN-an, kòd alpha-3 ;
- EGY, soulon nòrm-an ISO 3166-1 (lis di kòd péy), kòd alpha-3 ;
- EGY, soulon lis-a di kòd péy di CIO ;
- ET, soulon lis-a di kòd entèrnasyonnal di plak minéralojik ;
- HE, soulon lis-a di préfigs di kòd OACI di laéropò ;
- SU, soulon lis-a di préfigs OACI di limatrikilasyon di laéronnèf.