Taoiseach

In Éirinn inniu, is é an Taoiseach (Taoisigh an uimhir iolra) ceannaire rialtais nó príomh-aire Phoblacht na hÉireann. Sa stair, thugtaí taoiseach ar cheannaire treibhe (mar shampla Geronimo nó Vercingetorix), nó go ginearálta, ar an té a bhí i gceannas.

Taoiseach

Sealbhóir	Simon Harris ó 9 Aibreán 2024
Cónaithe	Steward's Lodge (en)
Ceaptha ag	Uachtarán na hÉireann
Dlínse	Éire
Institiúid	Roinn an Taoisigh
Stáit	Éire
Sainordú	5 bliain
Cruthú	29 Nollaig 1937
Ionadaí	Tánaiste
Liosta	list of Taoisigh (en)
Suíomh	gov.ie…

Leo Varadkar, Taoiseach na hÉireann faoi láthair.

Seanteideal Gaelach é taoiseach, a chiallaíonn "tiarna" nó "ceannaire". I Stair na hÉireann bhíodh an taoiseach ina ionadaí dá ríocht nuair a bhíodh gnóthaí aige leis na treibheacha eile, chomh maith le bheith i gceannas ar a mhuintir i bpáirc an áir.

An Taoiseach mar cheannaire rialtais in Éirinn

Is é an tUachtarán atá freagrach as Taoiseach a cheapadh ar mholadh Dáil Éireann. Caithfidh an Taoiseach, an Tánaiste agus an tAire Airgeadais bheith ina mbaill de Dháil Éireann. Sa Dáil, freagraíonn an Taoiseach ceisteanna maidir leis an pholaitíocht, le polasaithe nó le hábhair áirithe a bhaineann lena Roinn féin.

Is é Leo Varadkar, TD, ceannaire pháirtí Fhine Gael, Taoiseach na hÉireann faoi láthair.

Taoisigh na hÉireann idir 1919 agus an lá inniu

Uimh	An Taoiseach	Ó	Go dtí	Páirtí
1	Cathal Brugha	21 Eanáir 1919	1 Aibreán 1919	Sinn Féin
2	Éamon de Valera	1 Aibreán 1919	9 Eanáir 1922	Sinn Féin
3	Art Ó Gríofa	10 Eanáir 1922	12 Lúnasa 1922	Sinn Féin
4	Mícheál Ó Coileáin	16 Eanáir 1922	22 Lúnasa 1922	Sinn Féin
5	Liam Tomás Mac Cosgair	22 Lúnasa 1922	9 Márta 1932	Cumann na nGaedheal
(2)	Éamon de Valera	9 Márta 1932	18 Feabhra 1948	Fianna Fáil
6	Seán A Mac Coisdealbha	18 Feabhra 1948	13 Meitheamh 1951	Fine Gael
(2)	Éamon de Valera	13 Meitheamh 1951	2 Meitheamh 1954	Fianna Fáil
(6)	Seán A Mac Coisdealbha	2 Meitheamh 1954	20 Márta 1957	Fine Gael
(2)	Éamon de Valera	20 Márta 1957	23 Meitheamh 1959	Fianna Fáil
7	Seán F. Lemass	23 Meitheamh 1959	10 Samhain 1966	Fianna Fáil
8	Seán Ó Loingsigh	10 Samhain 1966	14 Márta 1973	Fianna Fáil
9	Liam Mac Cosgair	14 Márta 1973	5 Iúil 1977	Fine Gael
(8)	Seán Ó Loingsigh	5 Iúil 1977	11 Nollaig 1979	Fianna Fáil
10	Cathal Ó hEochaidh	11 Nollaig 1979	30 Meitheamh 1981	Fianna Fáil
11	Gearóid Mac Gearailt	30 Meitheamh 1981	9 Márta 1982	Fine Gael
(10)	Cathal Ó hEochaidh	9 Márta 1982	14 Nollaig 1982	Fianna Fáil
(11)	Gearóid Mac Gearailt	14 Nollaig 1982	10 Márta 1987	Fine Gael
(10)	Cathal Ó hEochaidh	10 Márta 1987	11 Feabhra 1992	Fianna Fáil
12	Ailbhe Mac Raghnaill	11 Feabhra 1992	15 Nollaig 1994	Fianna Fáil
13	Seán de Briotún	15 Nollaig 1994	26 Meitheamh 1997	Fine Gael
14	Parthalán Ó hEachthairn	26 Meitheamh 1997	6 Bealtaine 2008	Fianna Fáil
15	Brian Ó Comhain	7 Bealtaine 2008	9 Márta 2011	Fianna Fáil
16	Éanna Ó Coinnigh	9 Márta 2011	14 Meitheamh 2017	Fine Gael
17	Leo Varadkar	14 Meitheamh 2017	27 Meitheamh 2020	Fine Gael
18	Mícheál Ó Máirtín	27 Meitheamh 2020	Nollaig 2022	Fianna Fáil
19	Leo Varadkar	Nollaig 2022	anois	Fine Gael

Tabhair faoi deara gurb i 1937 a cuireadh tús leis an teideal 'Taoiseach' don té a bhí i gceannas ar an rialtas. Ba é an Príomhaire a bhí mar cheann rialtais sa Chéad Dáil. I 1921, déanadh Uachtarán Phoblacht na hÉireann de Eamon de Valera. Bhí Mícheál Ó Coileáin ina Chathaoirleach ar Rialtas Sealadach na hÉireann. De réir Bhunreacht Shaorstát Éireann, an teideal a bhí ar cheann an rialtais ná Uachtarán na hArdchomhairle. Mar sin, níl sé go huile is go hiomlán ceart an teideal 'Taoiseach' a bhronnadh ar gach duine a bhí i gceannas na rialtas éagsúil in Éirinn roimh dhaingniú Bhunreacht na hÉireann i 1937.

Taoisigh eile

• Geronimo
• Vercingetorix (Taoiseach ar treibh Ghallach) agus Asterix (carachtar ficseanúil)

Naisc sheachtracha

• Taoiseach.gov.ie Suíomh oifigiúil