حج
حَجّ یکی از زیارت‌های و آداب عملی اسلامی است که برای زیارت خانه خدا در مکه، در عربستان سعودی، به صورت سالانه برگزار می‌شود. حج یک امر دینی واجب برای مسلمانان است که باید حداقل یک بار در طول زندگی، توسط همه مسلمانان بالغی که توانایی جسمی و مالی برای انجام سفر و حمایت از خانواده خود در هنگام غیبت از خانه را دارند، انجام شود.[۱][۲][۳]
مسلمانان کعبه را «خانه الله» می‌دانند و در اصطلاح اسلامی، حج زیارتی است که به کعبه انجام می‌شود. حج در کنار پذیرش دو گواهی (شهادتین)، نماز، دهش (زکات) و روزه یکی از پایه‌های پنج‌گانه پذیرش اسلام است.
حج، نمایش تمکین مردم مسلمان در برابر الله و همبسته بودن مسلمانان است.[۴]
واژه‌شناسی
ویرایشواژه عربی حج هم‌ریشه با חג ḥag (هَگ) زبان عبری و در اصل به معنی «تعطیلات» است. عبری این کلمه از ریشه سه‌لفظی سامی ח-ג-ג. و از فعل «دور زدن، دور چیزی چرخیدن» آمده است.[۵][۶] گِردچرخی از رسم‌های سامی قدیم بوده است. یهودیت از عمل دور چرخیدن در آیین حکافوت در هنگام هوشانا ربه (تمنای بزرگ) در پایان جشن آلونک‌ها و در جشن شادمانی با تورات استفاده می‌کند. به‌طور سنتی، عروس‌های یهودی در مراسم عروسی در زیر خوپا (قابل مقایسه با تور قند ساییدن در عروسی ایرانی)، گِرد دامادهای خود می‌چرخند. از همین رسم، ریشه واژه حج در معنی تعطیلات و جشن وام گرفته شد. در پرستشگاه‌های سامی، هر جشنی با یک قربانی کردن همراه بود. به همین ترتیب در اسلام، کسی که به مکه می‌رود، باید دور کعبه بچرخد و قربانی کند.[۷]
توصیف
ویرایشحج سنت ابراهیم است؛ که مسلمانان در دهه اول آخرین ماه قمری (ذی‌الحجه) به مسجد الحرام در شهر مکه در عربستان سعودی رفته و مناسک خاص آن را به جا می‌آورند. هر مسلمان در صورت دارا بودن شرایطی خاص، مکلف است حداقل یک بار در طول عمر خود آن را انجام دهد.
حج بر سه نوع تمتع، قِران و افراد است. حج قِران و افراد وظیفه ساکنان مکه است. در اسلام، حج بر کسی که دارای بلوغ، عقل، آزاد بودن و استطاعت مالی باشد واجب می‌شود.[۸]
حج نخستین بار در دین ابراهیم انجام شد و آیین‌های حج و عمره، احرام، لثم و لمس حجرالاسود، سعی بین صفا و مروه، وقفه در عرفات و رمی جمره، همگی پیش از اسلام رایج بود و تنها برخی تعدیلات در حج اسلامی نسبت به پیش از اسلام روی داده است.
اعراب پیش از اسلام هنگام طواف «لبیک یا لات»، «لبیک یا عزی» و «لبیک یا منات» می‌گفتند و هر قومی بت خود را می‌خواند و در اسلام، «اللهم» جای بت‌ها را گرفت و آن عبارت بدین شکل تغییر کرد: «لبیک اللهم لبیک»
عرب‌ها صید را در ماه حج حرام می‌دانستند. پیامبر اسلام حرمت صید را فقط در ایام حج و هنگام احرام مقرر کرد. عرب‌ها گاهی برهنه به پیرامون‌گردی (طواف) کعبه می‌پرداختند. اسلام آن را منع کرد و پوشیدن لباس دوخته‌نشده را مقرر کرد. عرب‌ها از خوردن گوشت قربانی اکراه داشتند و پیامبر اسلام آن را مجاز دانست.
مسلمانان پس از فتح مکه و برانداختن بت‌های قریش از سعی میان صفا و مروه اکراه داشتند؛ زیرا پیش از اسلام بر این دو کوه دو بت سنگی قرار داشت که حاجیان و زائران آن دوره سعی بین صفا و مروه را برای نزدیک شدن به آن‌ها و دست کشیدن و بوسیدن آن‌ها انجام می‌دادند؛ ولی محمد سعی بین صفا و مروه را مجاز کرد و بنا بر متن قرآن این کار از شعائر الله دانسته می‌شود.[۹]
اماکن حج
ویرایشحوادث در دوران معاصر
ویرایشبرخی از رویدادهای مرگبار پیش‌آمده در آیین‌های حج بدین شرح است:[۱۱]
- سال ۱۹۴۴: ابوطالب یزدی، در حین انجام طواف در مسجدالحرام دچار استفراغ شد، وی توسط مأموران عربستان گردن زده شد، چهار سال روابط ایران و عربستان مختل گردید.
- سال ۱۹۸۶: در میان وسایل یکی از کاروان‌های حج ایرانی، مواد منفجره تی‌ان‌تی پیدا شد.[۱۲][۱۳][۱۴]
- سال ۱۹۸۷: چهار صد نفر در درگیری بین نیروهای امنیتی عربستان و معترضان حامی ایران کشته شدند[۱۲]
- سال ۱۹۹۰: هزار و چهارصد و بیست وشش نفر از حاجیان در تونل منتهی به اماکن مقدس کشته شدند.
- سال ۱۹۹۴: دویست و هفتاد نفر در اثر ازدحام جمعیت کشته شدند.
- سال ۱۹۹۷: بر اثر آتش‌سوزی، ۳۴۳ حاجی کشته و هزار و پانصد نفر مجروح شدند.
- سال ۱۹۹۸: حداقل یکصد و هجده نفر بر اثر ازدحام جمعیت کشته شدند.
- سال ۲۰۰۱: سی و پنج نفر در اثر ازدحام جمعیت کشته شدند.
- سال ۲۰۰۴: دویست و پنجاه و یک نفر بر اثر ازدحام جمعیت کشته شدند.
- سال ۲۰۰۶: سیصد و چهل و پنج نفر در مراسم سنگ‌زنی به نماد شیطان کشته شدند.
- سال ۲۰۱۵: در فرودگاه جده، مأمورانی به بهانه مشکوک شدن به دو نوجوان ایرانی آن‌ها را از بقیه جدا می‌کنند و دو نوجوان در بازگشت به ایران به بهانه بازرسی بدنی از خانواده‌های خودشان جدا می‌شوند. مأموران این دو را به بخش بازرسی خواهران برده و به بهانه بازجویی بدنی هردوی این نوجوانان را برهنه کرده و خودشان نیز برهنه شده‌اند، دراثنای بازرسی، سایر افراد کاروان متوجه شدند که مأموران قصد آزار و اذیت جنسی آن دو نوجوان را داشته‌اند و تعرض به این دو نوجوان ناکام می‌ماند.[۱۵][۱۶][۱۷][۱۸][۱۹][۲۰]
- سال ۲۰۱۵: عصر روز جمعه ۲۰ شهریورماه یک بالابر بزرگ بر اثر شدت باد و طوفان در مکه به داخل مسجد الحرام در نزدیکی مقام ابراهیم سقوط کرد که منجر به کشته و زخمی شدن ده‌ها تن از حجاج حاضر در محل شد. این حادثه در فاصله چهار روز مانده به آغاز ماه ذی‌الحجه و ادای مناسک حج تمتع رخ داد.[۲۱][۲۲]
- سال ۲۰۱۵: روز پنج شنبه ۲ مهرماه: بر اثر ازدحام جمعیت و عدم مدیریت برگزارکنندگان سعودی، تعداد زیادی از حاجیان در منطقه منا کشته و زخمی شدند. تعداد جانباختگان ایرانی در این حادثه ۴۶۴ نفر اعلام شد.[۲۳] بر اساس مجموع آمار استخراج‌شده از گزارش‌های جداگانهٔ کشورها، تعداد جانباختگان تا تاریخ ۲۸ آبان ۱۳۹۴، ۲٬۴۷۴ نفر است. رسانه‌های ایرانی به نقل از سعید اوحدی، ;که در آن زمان رئیس سازمان حج و زیارت بود، شمار کلی جانباختگان را حدود ۷۷۰۰ نفر گزارش کرده‌اند[۲۴] و با استناد به آمار غیررسمی و مشاهدات میدانی[۲۵][۲۶] اعلام کرده‌اند این آمار به بیش از ۸۰۰۰ نفر خواهد رسید.[۲۷]
- سال۲۰۲۰:بر اثر شیوع بیماری کرونا زائران کعبه به تعداد انگشت شمار رسید.
نکات مهم
ویرایشخطبهٔ روز عرفه، خطبه اصلی مراسم حج است که هرساله توسط بالاترین مُفتی عربستان سعودی خوانده می‌شود.[۲۸]
تعداد زائران
ویرایشمتوسط تعداد زائران حج تمتع در یک دهه اخیر دو و نیم میلیون نفر در سال بوده است. چون حج تمتع در مدت زمان محدودی در سال اتفاق می‌افتد، حکومت عربستان برای جلوگیری از ازدحام جمعیت، برای هر کشور سهمیه تعیین می‌کند. بخش قابل توجهی از زائران حج تمتع در عربستان سعودی زندگی می‌کنند. البته همه آن‌ها شهروند عربستان نیستند و ملیت‌های مختلفی دارند. به‌طور متوسط در ۱۰ سال اخیر، تعداد زائران داخلی، به اندازه نصف زائران خارجی بوده است.[۲۹]
حج عمره در طول سال انجام می‌شود و برای زائران ویزای جداگانه صادر می‌شود. در سال ۲۰۱۶ بیش از شش میلیون نفر یا بیش از ۸۰ درصد کل زائران، برای عمره مفرده به عربستان رفتند. در سال ۲۰۱۰ تعداد زائران عمره، حدود چهار میلیون نفر بود و مقام‌های عربستان انتظار دارند شمار زائران عمره تا سال ۲۰۲۱ به حدود ۱۲ میلیون نفر برسد.[۲۹]
اندونزی با سهمیه بیش از ۲۲۰ هزار نفر، چهارده درصد کل زائران خارجی را به خود اختصاص داده و پاکستان، هند و بنگلادش در رده‌های بعدی هستند. ایران با ۸۶ هزار نفری شش درصد کل زائران خارجی را دارد.[۲۹]
درآمد و هزینهٔ حج
ویرایشسال ۲۰۱۶ درآمد مستقیم حکومت عربستان از زائران حدود ۱۲ میلیارد دلار بود. در مجموع هشت میلیون و ۳۳۰ هزار زائر، حدود ۲۳ میلیارد دلار خرج کردند. کل درآمد مستقیم از حج، حدود هشت درصد درآمد نفت عربستان سعودی بوده است.[۲۹]
اتاق بازرگانی مکه برآورد کرده است که هر زائر خارجی حج تمتع، حدود چهار هزار و ششصد دلار هزینه می‌کند. این رقم برای زائران داخلی کمتر از هزار و پانصد دلار برآورد شده است. در مورد ایران، متوسط هزینه کاروان‌ها برای یک نفر حدود سه هزار دلار است. البته با احتساب هزینه‌ها شخصی این هزینه برای هر ایرانی دست کم هشت هزار دلار است.[۲۹] با توجه به نزول قیمت نفت عربستان امسال سعی در بالا بردن درآمد خود از این مناسک تا ۲۰درصد شده است و به گزارش صدای روسیه درآمد امسال حج تمتع به ۶٫۶۷ میلیارد دلار برسد.[۳۰]
جستارهای وابسته
ویرایشمنابع
ویرایش- ↑ Long, Matthew (2011). Islamic Beliefs, Practices, and Cultures. Marshall Cavendish Corporation. p. 86. ISBN 978-0-7614-7926-0. Retrieved 2 September 2014.
- ↑ Nigosian, S. A. (2004). Islam: Its History, Teaching, and Practices. Bloomington, Indiana: Indiana University Press. p. 110. ISBN 0-253-21627-3.
- ↑ Berkley Center for Religion, Peace, and World Affairs - Islam بایگانی‌شده در ۲ اکتبر ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine See drop-down essay on "Islamic Practices"
- ↑ Hooker, M. B. (2008). Indonesian Syariah: Defining a National School of Islamic Law. Institute of Southeast Asian Studies. p. 228. ISBN 978-981-230-802-3. Retrieved 6 October 2014.
- ↑ חג to circle, circumscribe; go around بایگانی‌شده در ۲۲ مارس ۲۰۲۰ توسط Wayback Machine, Academic Dictionaries and Encyclopedias
- ↑ Jastrow, Marcus. Jastrow Dictionary Vol 1 (PDF). p. 424.
- ↑ Moše Flôrenṭîn (2005). Late Samaritan Hebrew: 100 Linguistic Analysis of Its Different Types. BRILL. p. 138. ISBN 978-90-04-13841-4.
- ↑ حسینی شاهرودی، سید محمد. رساله توضیح مناسک حج و عمره به همراه اعمال و مستحبات مکه مکرمه و مدینه منوره، چاپ سوم. ۱۳۸۴. شابک ۹۶۴−۹۱۱۲۷−۷−۴.
- ↑ ﴿إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ ۖ فَمَنْ حَجَّ الْبَيْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِ أَنْ يَطَّوَّفَ بِهِمَا ۚ وَمَنْ تَطَوَّعَ خَيْرًا فَإِنَّ اللَّهَ شَاكِرٌ عَلِيمٌ﴾(سورهٔ بقره-آیهٔ ۱۵۸)
- ↑ جوادی آملی، عبدالله (۱۳۷۷). صهبای حج. قم: اسراء. صص. ۷. شابک ۹۶۴-۵۹۸۴-۴۱-۶.
- ↑ "What is the Hajj" (به انگلیسی). بی‌بی‌سی.
- ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ جلال یعقوبی. «جمعه خونین مکه؛ مسیری برای صدور انقلاب». بی‌بی‌سی فارسی. دریافت‌شده در ۱ اوت ۲۰۱۷.
- ↑ «خاطرات آیت‌الله منتظری، جلد دوم، صفحه ١١۵۹». دریافت‌شده در ۱ اوت ۲۰۱۷.
- ↑ «خاطرات آیت‌الله منتظری، پیوست شماره ۱۴۷». دریافت‌شده در ۱ اوت ۲۰۱۷.
- ↑ «آیت‌الله مکارم: آیا باید با هر ذلتی به حج عمره رفت؟». hamshahrionline. ۲۰۱۵-۰۴-۰۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۵-۰۴-۰۹.
- ↑ «واکنش آیت‌الله مکارم شیرازی به اتفاقات فرودگاه جده/ آیا به هر قیمت و به هر ذلتی باید به عمره رفت؟ :: اسکنا». اخبار ایران و جهان. ۲۰۱۵-۰۴-۰۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۵-۰۴-۰۹.[پیوند مرده]
- ↑ «واکنش آیت‌الله مکارم شیرازی به حادثه فرودگاه جده: آیا باید به هر ذلتی تن داد تا به یک مستحب عمل کرد؟». صفحه نخست - خبرآنلاین. ۲۰۱۵-۰۴-۰۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۵-۰۴-۰۹.
- ↑ «آیت الله مکارم: آیا باید با هر ذلتی به حج عمره رفت؟». سایت خبری تحلیلی شفاف. ۲۰۱۵-۰۴-۰۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ مه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۲۰۱۵-۰۴-۰۹.
- ↑ «جزییات تعرض به دو نوجوان ایرانی در فرودگاه عربستان». Fararu. ۲۰۱۵-۰۴-۰۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۵-۰۴-۰۹.
- ↑ "Grand Ayatollah condemns heinous behavior of Saudi police". خبرگزاری جمهوری اسلامی (به انگلیسی). 2015-04-09. Retrieved 2015-04-09.
{{cite web}}: نگهداری یادکرد:تاریخ و سال (link) - ↑ http://moaser.ir/fa/news/1530/آخرین-تصاویر-و-جزئیات-سقوط-بالابر-در-مکه-تعداد-کشته-ها-۱۰۷-نفر
- ↑ نفراز جمله چند ایرانی دراثر ازدحام در رمی جمرات کشته شدند/ درحال تکمیل . [خبرگزاری جمهوری اسلامی(ایرنا) http://www.irna.ir]
- ↑ «لیست جان باختگان ایرانی». بایگانی‌شده از اصلی در ۵ نوامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۳ نوامبر ۲۰۱۵.
- ↑ عربستان سعودی به جنایتش در رمی جمرات اعتراف کرد/پیگیری‌های حقوقی بر عهده وزارت امورخارجه
- ↑ «جانباختگان «منا» بیش از 8 هزار نفر است». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ نوامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۳ نوامبر ۲۰۱۵.
- ↑ جانباختگان-منا-بیش-از-8-هزار-نفر-است تعداد جانباختگان «منا» بیش از 8 هزار نفر است[پیوند مرده]
- ↑ پرداخت غرامت پس از تعیین دلیل فاجعه/عربستان دارد زمان می‌خرد/وقتش رسیده آسیب‌شناسی کنیم
- ↑ «امسال مفتی اعظم عربستان خطبه روز عرفه را نمی‌خواند»، بی‌بی‌سی فارسی
- ↑ ۲۹٫۰ ۲۹٫۱ ۲۹٫۲ ۲۹٫۳ ۲۹٫۴ علی قدیمی. «عربستان چقدر از حج پول درمی‌آورد؟». بی‌بی‌سی فارسی. دریافت‌شده در ۱ اوت ۲۰۱۷.
- ↑ https://ir.sputniknews.com/world/201709032817536-عربستان-حج-درآمد/
- کعبه، حرم الهی، مؤید و محمد پروانه
- ابعاد حج در قرآن، ناصر شکریان
- اسرار حج و مناسک آن، محمد علوی مقدم
پیوند به بیرون
ویرایش
- حج در قرآن و روایات، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت
- اهمیت حج، دانشنامه رشد
- حجاج در صحرای عرفات
- مناسک حج
- ذکری که معادل حج و عمره است
