[go: up one dir, main page]
Edukira joan

Gizateriaren ondare

Aldatu loturak
Wikipedia, Entziklopedia askea
Bizkaiko Zubia, Gizateriaren Ondarea
Munduko ondarearen logotipoa
Ekaingoko kobak Munuduko ondarea izendapena jaso zuen 2008an[1].

Munduko ondarea (Gizateriaren ondarea izenaz ezagunagoa), balio unibertsal berezia duela eta, UNESCOk hala izendatutako leku konkretua (hala nola, baso, mendi, laku, uharte, basamortu, eraikin edo hiri bat) da. Programa honek aparteko garrantzi kultural edo naturala duten lekuak identifikatzea, babestea eta gordetzea du helburu.[2]

Izendapena jasotzen duten leku edo eraikinak, Munduko Ondareen Zerrendan sartzen dira.

Gizateriaren ondare izendatzea

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Prozesua hasten da estatu batek inbentario bat garatzen duenean ezaugarri natural edo kultural esanguratsuak dituzten bere gune guztiekin. Hori Behin-behineko Zerrendan sartzen da, eta ondoren hautagaitza-espediente batean koka daiteke. Gizateriaren Ondarearen Zentroak espediente hau egiteko laguntza eskaintzen du, eta ahalik eta osoena izan behar du.

Ondoren, espedientea bi erakundek ebaluatzen dute independenteki: Naturaren Kontserbaziorako Nazioarteko Erakundeak (IUCN ingelesez) eta Monumentu eta Guneen Nazioarteko Kontseiluak (ICOMOS, ingelesez). Ondoren, erakunde horiek gomendioak helarazten dizkiote Gizateriaren Ondarearen Batzordeari. Komitea urtean behin biltzen da, hautagai bakoitza behin betiko zerrendan sartu ala ez erabakitzeko, eta, batzuetan, erabakia atzeratzen du estatu kideei informazio gehiago eskatzeko.

Irizpideak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Proposaturiko leku hautagai batek puntu batean edo gehiagotan bete behar dituen hamar irizpide daude zerrendan sartzeko.

86. tokia: Menfis eta bere Nekropolia - Piramideen Eremua Gizatik Dahshurrera (Egipto).
114. tokia: Persepolis (Iran).

2004. urtearen amaiera arte, sei irizpide ziren ondare kulturala izendatzeko; eta lau, ondare naturala izendatzeko. 2005ean sistema hori aldatu zen, hamar irizpideko multzo bakarra osatzeko. Izendatutako tokiek "balio unibertsal aipagarria" eduki behar dute, eta hamar irizpidetik gutxienez bat bete.[3]

  • i. "gizakien jeinu sortzailearen maisulana adieraztea".
  • ii. "giza balioen elkar-eragin garrantzitsua adieraztea denbora tarte luze edo kultura eskualde hedatu batean, arkitektura edo teknologia garapenean, arte monumentalean, hirigintzan edo paisaiagintzan".
  • iii. "lekukotza bakarra, edo gutxienez ezohikoa, ematea ohitura kultura edo zibilizazio batean, bizirik edo hilda dagoena".
  • iv. "giza historiako garai aipagarri bateko adibide bikaina izatea, hala nola, eraikin bat, teknologia edo arkitektura multzo bat edo paisaia bat.
  • v. "lur-itsasoen erabilera tradizionalaren edo jendeztatze tradizionalaren adibide bikaina izatea, batez ere aldaketa itzulezina izateko arriskuan badago".
  • vi. "balio unibertsala duten ideiei, sineskerei, artelanei, idazlanei, gertakari edo tradizio biziei lotuta egotea, zuzenean edo materialki".
  • vii. "aparteko gertakari naturalak edo edertasun naturala eta garrantzi estetiko ezohikoa izatea".
  • viii. "Lurraren historiaren aro nagusien adibide aparta izatea".
  • ix. "aldatzen edo garatzen ari diren prozesu ekologiko edo biologikoen adibide izatea".
  • x. "tokian bertan aniztasun biologikoa mantentzeko habitat naturalaren adibide garrantzitsu eta esanguratsua edukitzea".

Beste sailkapen batzuk

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Unescoren sailkapenetan, bada beste kontzeptu bat, gizateriaren kultura ondare immaterialarena. Kasu honetan, honela defintzen da[4]:

Kultura-ondare immateriala honako hauek dira: praktikak, irudikapenak, adierazpenak, ezagutza eta trebetasunak, tresnak, objektuak eta artefaktuak, komunitateek, taldeek eta, kasu batzuetan, gizabanakoek, beren kultura-ondaretzat hartzen dituztenak. Kultura-ondare immaterial hori, belaunaldiz belaunaldi transmititzen dena, komunitateek eta taldeek etengabe birsortzen dute beren ingurunearekin, naturarekin eta historiarekin duten interakzioari erantzunez, eta identitate- eta jarraitutasun-zentzua ematen die, kultura-aniztasunarekiko eta giza sormenarekiko errespetua sustatuz.

Era berean, UNESCOk natura edo ondare naturala babesteko beste izendapen ofizial bat du, biosfera erreserbena, eta halako bi daude Euskal Herrian, Urdaibai[5] (Bizkaian) eta Bardea[6] (Nafarroan).

Ondare hautatuak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Euskal Herrian

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Euskal Herrian gizateriaren ondare izendatutakoak ondoko hauek dira:


Euskal Herria Gizateriaren Ondarea Euskal Herrian Euskal Herria

Bizkaiko Zubia • Done Jakue bidea1 (tartean Baionako katedrala eta Ospitalepeko eliza) • Paleolitoko labar-artea2 (tartean Altxerri, Ekain eta Santimamiñe) • Europako pagadi primarioak3 (tartean Lizardoia eta Aztaparreta)

Red Bay-ko euskal baleazaleen kokalekua4

1Espainia eta Frantziako beste guneekin • 2 Espainiako beste guneekin • 3 Albania, Austria, Belgika, Bulgaria, Kroazia, Alemania, Italia, Polonia, Errumania, Eslovenia, Eslovakia, Espainia eta Ukrainako beste guneekin • 4 Kanadan

Espainian

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Espainia Gizateriaren Ondarea Espainian Espainia

Alhambra, Generalife eta Albayzín • Aranjuezko errege jauregia • Méridako arkeologia multzoa • Tarracoko arkeologia multzoa* • Atapuercako arkeologia multzoa • Ávilako Hiri Zaharra eta harresiz kanpoko elizak • Burgosko katedrala • Cáceres • La Vall de Boíko eliza erromanikoak* • Herkulesen Dorrea*** • Sevillako katedrala, Alkazarra eta Indietako Agiritegia • Altamirako leizea • Kordoba • Cuenca • Doñana • El Escorial • Garajonay • Eivissa • Las Médulas • Aragoiko arkitektura mudejarra • Asturias eta Oviedoko monumentuak • Kataluniar Musikaren Jauregia eta Sant Pau Ospitalea* • Elxeko palmadia • Pobleteko monasterioa* • Pirinioak - Monte Perdido • Úbeda eta Baeza • Mediterraneo itsasoko labar-artea • Lugoko erromatar harresiak*** • Donejakue bidea** • Salamanca • San Cristóbal de La Laguna • San Millán de Yuso eta Susoko monasterioak • Santa María de Guadalupe • Santiago Compostelakoa*** • Segovia eta bere akueduktua • Serra de Tramuntana • Llotja de la Seda • Teide • Toledo • Alcalá de Henaresko unibertsitate eta gune historikoa • Bizkaiko Zubia** • Antoni Gaudíren lanak* • Merkurioaren Ondarea. Almadén eta Idrija¹ • Antequerako trikuharrien parajea • Medina Azahara

* Katalunian; ** Euskal Herrian; *** Galizian; ¹ Esloveniarekin batera

Frantzian

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Frantzia Gizateriaren Ondarea Frantzian Frantzia

Albiko aita santuen hiria • Alpeen inguruko historiaurreko palafitoak • Amiensko katedrala • Arc-et-Senansko errege gatzaga • Arlesko monumentu erromatar eta erromanikoak • Avignongo Aita Santuen jauregia eta zubia • Bordeleko kaiak • Bourgesko katedrala • Carcasona • Chartresko katedrala • Chauvet leizea • Pianako kalatuak • Vézère ibarreko Historiaurreko Guneak eta Leize Apainduak • Done Jakue bidea* • Belgika eta Frantziako ezkila-dorreak • Fontainebleauko jauregia • Monte Perdido • Lascauxko kobazuloa • Le Havre • Loira ibarra • Lyon • Fontenayko abadia • Canal du Midi • Mont-Saint-Michel • Nancyko plazak • Kaledonia Berriko urmaelak • Orangeko erromatar antzokia eta garaipen-arkua • Paris, Senaren ibaiertzak • Provins • Reimsko katedrala, San Remigioren basilika eta Tau jauregia • Pont du Gard • Saint-Savin-sur-Gartempeko abadia • Vaubanen gotorlekuak • Saint-Émilion • Salins-les-Bainsko gatzaga • Estrasburgo • Versaillesko jauregia eta parkea • Vézelayko basilika eta muinoa

* Euskal Herrian
307. tokia: Askatasunaren Estatua (AEB).
437. tokia: Galapagoak (Ekuador).
314. tokia: Alhambra, Generalife eta Albayzín (Espainia).
444. tokia: Ait-Ben-Haddou ksarra (Maroko).
933. tokia: Loira ibarra (Frantzia).
483. tokia: Chichen Itza (Mexiko).
1. tokia: Iguazuko ur-jauziak (Argentina eta Brasil).
540. tokia: San Petersburgoko gune historikoa (Errusia).
592. tokia: Borobudur (Indonesia).
516. tokia: Bandiagarako Amildegiak (Mali).
776. tokia: Itsukushima tenplua (Japonia).

Munduan

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Eskualdea Naturala Kulturala Mistoa Guztira
Afrika 39 48 4 91
Arabiar Herrialdeak 5 67 2 74
Asia-Pazifikoa eta Ozeania 55 148 10 213
Ipar Amerika eta Europa 68 417 11 496
Latinoamerika eta Karibea 36 91 3 130
Guztira 203 771 30 1004
Bikoiztuak kenduta 15 26 1 42
Guztira 188 745 29 962

Zerrendak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Eskualdeak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

UNESCOk 5 gune geografikotan edo eskualdetan banatzen du mundua, gizateriaren ondareei dagokienez:

  1. Afrika
  2. Arabiar Herrialdeak
  3. Asia-Pazifikoa
  4. Europa/Ipar Amerika (Errusia eta Israel barne)
  5. Latinoamerika/Karibea

Lurraldekako banaketa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Honako zerrenda honetan Gizateriaren Ondare izendatutako 10 leku baino gehiago dituzten herrialdeak agertzen dira:

  • Marroia: 40 Gizateriaren Ondare edo gehiago dituzten herrialdeak
  • Marroi argia: 30etik 39ra Gizateriaren Ondare dituzten herrialdeak
  • Laranja: 20tik 29ra Gizateriaren Ondare dituzten herrialdeak
  • Urdina: 15etik 19ra Gizateriaren Ondare dituzten herrialdeak
  • Berdea: 10etik 14ra Gizateriaren Ondare dituzten herrialdeak

Gizateriaren Ondarearen Batzarra

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gizateriaren Ondarearen Batzarrean parte hartzen duten estatuak hauek dira:[7]

 Angola  Azerbaijan  Burkina Faso  Kroazia
 Kuba  Finlandia  Indonesia  Jamaika
 Kazakhstan  Kuwait  Libano  Peru
 Filipinak  Polonia  Portugal  Hego Korea
 Tunisia  Turkia  Tanzania  Vietnam
 Zimbabwe

Batzarraren bilkurak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Bilkura Urtea Data Hiria Estatua
I. 1977 ekainaren 27 – uztailaren 1 Paris  Frantzia
II. 1978 irailaren 5 – irailaren 8 Washington Hiria  AEB
III. 1979 urriaren 23 – urriaren 26 Kairo  Egipto
IV. 1980 irailaren 1 – irailaren 5 Paris  Frantzia
V. 1981 urriaren 26 – urriaren 30 Sydney  Australia
VI. 1982 abenduaren 13 – abenduaren 17 Paris  Frantzia
VII. 1983 abenduaren 5 – abenduaren 9 Florentzia  Italia
VIII. 1984 urriaren 29 – azaroaren 2 Buenos Aires  Argentina
IX. 1985 abenduaren 2 – abenduaren 6 Paris  Frantzia
X. 1986 azaroaren 25 – azaroaren 28 Paris  Frantzia
XI. 1987 abenduaren 7 – abenduaren 11 Paris  Frantzia
XII. 1988 abenduaren 5 – abenduaren 9 Brasilia  Brasil
XIII. 1989 abenduaren 11 – abenduaren 15 Paris  Frantzia
XIV. 1990 abenduaren 7 – abenduaren 12 Banff  Kanada
XV. 1991 abenduaren 9 – abenduaren 13 Kartago  Tunisia
XVI. 1992 abenduaren 7 – abenduaren 14 Santa Fe  AEB
XVII. 1993 abenduaren 6 – abenduaren 11 Indietako Cartagena  Kolonbia
XVIII. 1994 abenduaren 12 – abenduaren 17 Phuket  Thailandia
XIX. 1995 abenduaren 4 – abenduaren 9 Berlin  Alemania
XX. 1996 abenduaren 2 – abenduaren 7 Merida  Mexiko
XXI. 1997 abenduaren 1 – abenduaren 5 Napoli  Italia
XXII. 1998 azaroaren 30 – abenduaren 5 Kioto  Japonia
XXIII. 1999 azaroaren 29 – abenduaren 4 Marrakex  Maroko
XXIV. 2000 azaroaren 27 – abenduaren 2 Cairns  Australia
XXV. 2001 abenduaren 11 – abenduaren 16 Helsinki  Finlandia
XXVI. 2002 ekainaren 24 – ekainaren 29 Budapest  Hungaria
XXVII. 2003 ekainaren 30 – uztailaren 5 Paris  Frantzia
XXVIII. 2004 ekainaren 28 – uztailaren 7 Suzhou  Txina
XXIX. 2005 uztailaren 10 – uztailaren 17 Durban  Hegoafrika
XXX. 2006 uztailaren 8 – uztailaren 16 Vilnius  Lituania
XXXI.[8] 2007 ekainaren 23 – uztailaren 1 Christchurch  Zeelanda Berria
XXXII. 2008 ekainaren 2 – ekainaren 10 Quebec Hiria  Kanada
XXXIII. 2009 ekainaren 22 - ekainaren 30 Sevilla  Espainia
XXXIV. 2010 uztailaren 25 - abuztuaren 3 Brasilia  Brasil
XXXV. 2011 ekainaren 19 - ekainaren 29 Paris  Frantzia
XXXVI. 2012 ekainaren 25 - uztailaren 5 San Petersburgo  Errusia
XXXVII. 2013 ekainaren 17 - ekainaren 27 Phnom Penh  Kanbodia
XXXVIII. 2014 ekainaren 15 - ekainaren 25 Doha  Qatar
XXXIX. 2015 ekainaren 28 - uztailaren 8 Bonn  Alemania
XXXX. 2016 uztailaren 10 - uztailaren 20 Istanbul  Turkia
XXXXI. 2017 uztailaren 10 - uztailaren 17 Krakovia  Polonia

Ikus, gainera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ «Munduko ondarea - Ezagutu Ekain» www.euskadi.eus (Eusko Jaurlaritza. Kultura eta Hizkuntza Politika Saila) (Noiz kontsultatua: 2023-07-22).
  2. ↑ World Heritage Whc.unesco.org
  3. ↑ Aukeraketa irizpideak
  4. ↑ «Convention for the Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage» portal.unesco.org (Noiz kontsultatua: 2022-03-21).
  5. ↑ (Ingelesez) Urdaibai, UNESCOren webgunean
  6. ↑ (Ingelesez) Bardea, UNESCOren webgunean
  7. ↑ Estatu partaideen zerrenda, UNESCOren webgunean.
  8. ↑ UNESCOren webgunean, 31. Batzarraren datuak.

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Gizateriaren_ondare&oldid=9553464"(e)tik eskuratuta