Aretha Franklin

Aretha Franklin
	; (1968) Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotza	Memphis, 1942ko martxoaren 25a
Herrialdea	Ameriketako Estatu Batuak
Bizilekua	Detroit; Encino; Memphis
Talde etnikoa	afro-amerikarra
Lehen hizkuntza	ingelesa
Heriotza	Detroit, 2018ko abuztuaren 16a (76 urte)
Hobiratze lekua	Woodlawn Cemetery (en)
Heriotza modua	berezko heriotza: pankreako minbizia
Familia
Aita	C. L. Franklin
Ama	Barbara Siggers Franklin
Ezkontidea(k)	Ted White (en) (1961 - 1969); Glynn Turman (1978ko apirilaren 11 - 1984ko otsailaren 7a)
Haurrideak	ikusi Erma Franklin; Carolyn Franklin;
Hezkuntza
Heziketa	Northern High School (en) ; Juilliard School (en) ; (1997 -
Hizkuntzak	ingelesa
Irakaslea(k)	Brooks Alexander (en)
Jarduerak
Jarduerak	abeslaria, kantugilea, estudioko musikaria, piano-jotzailea eta musikagilea
Jasotako sariak	ikusi National Medal of Arts (1999) ; Askatasunaren Domina Presidentziala (2005) ; Karrera artistikoari Grammy saria (1994) ; Grammy Legend Award (1991) ; MusiCaresen urteko pertsona (2008) ; Gospel Music Hall of Fame (2012) ; Grammy Award for Best R&B Performance (1967) ; Grammy Award for Best Female R&B Vocal Performance (1967) ; Grammy Award for Best Female R&B Vocal Performance (1968) ; Grammy Award for Best Female R&B Vocal Performance (1969) ; Grammy Award for Best Female R&B Vocal Performance (1970) ; Grammy Award for Best Female R&B Vocal Performance (1971) ; Grammy Award for Best Soul Gospel Performance (1972) : Amazing Grace (en) ; Grammy Award for Best Female R&B Vocal Performance (1972) : Young, Gifted and Black (en) ; Grammy Award for Best Female R&B Vocal Performance (1973) ; Grammy Award for Best Female R&B Vocal Performance (1974) ; American Music Award for Favorite Soul/R&B Female Artist (1976) ; American Music Award for Favorite Soul/R&B Female Artist (1977) ; Grammy Award for Best Female R&B Vocal Performance (1981) ; American Music Award for Favorite Soul/R&B Album (1983) : Jump to It (en) ; American Music Award for Favorite Soul/R&B Female Artist (1984) ; Grammy Award for Best Female R&B Vocal Performance (1985) ; American Music Award for Favorite Soul/R&B Female Artist (1986) ; Grammy Award for Best R&B Performance by a Duo or Group with Vocals (1987) ; Grammy Award for Best Female R&B Vocal Performance (1987) : Aretha; Grammy Award for Best R&B Performance by a Duo or Group with Vocals (1987) ; Grammy Award for Best Soul Gospel Performance, Female (1988) : One Lord, One Faith, One Baptism (en) ; Karrera artistikoari Grammy saria (1993) ; Kennedy Center Honors (1994) ; Grammy Hall of Fame (1997) ; NAACP Image Award – Hall of Fame Award (1997) ; Grammy Hall of Fame (1998) : Amazing Grace (en) ; Grammy Hall of Fame (1998) : (You Make Me Feel Like) A Natural Woman (en) ; Grammy Hall of Fame (2000) ; Grammy Award for Best Traditional R&B Performance (2003) ; Grammy Award for Best Traditional R&B Performance (2005) ; Grammy Award for Best Gospel/Contemporary Christian Music Performance (2007) ; Grammy Hall of Fame (2008) : I Never Loved a Man the Way I Love You; Michigan Women's Hall of Fame (2001) ; Pulitzer Prize Special Citations and Awards (2019) ; honorary doctor of Harvard University (2014) ; Izarra Hollywoodeko Ospearen pasealekuan ; honorary doctor of the Yale University (2010eko maiatzaren 23a) ; Rock and Roll Hall of Fame (1987) ;
Influentziak	Billie Holiday, Ella Fitzgerald, George Michael, Nat King Cole, Nina Simone, Mahalia Jackson, Dinah Washington, Sarah Vaughan, Sam Cooke, Wynona Carr (en) eta Sister Rosetta Tharpe
Genero artistikoa	soula; funk; gospela; pop musika; pop rock; jazza; rhythm and bluesa
Ahots mota	mezzosopranoa
Musika instrumentua	pianoa; ahotsa
Diskoetxea	Arista Records; Atlantic Records; Battle Records (en) ; Columbia Records; RCA; Warner Music Group; Checker
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	anglikanismoa
Alderdi politikoa	Ameriketako Estatu Batuetako Alderdi Demokrata
	arethafranklin.net

Aretha Louise Franklin (Memphis, Tennessee, 1942ko martxoaren 25a - Detroit, 2018ko abuztuaren 16a) estatubatuar abeslaria izan zen. Gospel, soul eta R&B estiloak landu izan zituen, oso kantari ezagun eta entzun bilakatuz. Izan ere, Soularen Erregina ezizena ipini zioten.

Bizitza eta ibilbidea

Memphisen sortu eta Detroiten hazi zen. Apaiz baptista baten alaba izanik, aitaren elizako abesbatzan abestu zuen txikitatik. Elizan entzun zuen gospelak eragin handia izan zuen bere kantatzeko eran. Pianoa jotzen bere kontu ikasi zuen.^[1]

Hasierak

Hamalau urte zituela grabatu zuen bere lehenengo diskoa, aitaren meza batean. 1960an, bakarkako karrera hasi zuen, Columbia konpainiarentzat lan egiten. Soul edo rhythm and bluesko gai ezagunen bertsio asko egin zituen hasieran: Today I Sing The Blues, adibidez, kalitate eta arrakasta handikoak batzuk, apalagoak besteak.

1966an, Atlantic konpainiarentzat hasi zen lanean, eta urtebete geroago, arrakasta beteko lehenengo singlea argitaratu zuen: I Never Loved a Man. Berehala, Respect grabatu zuen, Estatu Batuetako zerrendetan aurreneko lekua lortu zuena eta feminismoaren ikono bihurtu zena.^[2] Senarrarengandik bereizteak eragin zion krisia gainditu ondoren. Time aldizkariaren azalean agertu zen lehen emakume afroamerikarra izan zen, 1968ko ekainaren 28an. ^[1] 1970eko hamarkadan hainbat album grabatu zituen Live at Fillmore West (1971), Young, Gifted and Black (1971), pop musikan eta rhythm and blues-en oinarrituta betiere.

1980tik aurrera Arista konpainiarentzat hasi zen lanean. 1981ean Love All The Hurt Away albuma grabatu zuen, eta urrezko diskoa lortu zuen ostera Jump To It abestiarengatik. Baina hamabost lan urteko diskorik arrakastasuena Who's Zoomin' Who disko luzea izan zuen, Narada Michael Waldenek ekoitzia. Disko hartatik arrakasta handiko lau single atera ziren gero, gazteen artean ere zabaldu zirenak.

Beste abeslariekin batera

Handik hara, han-hemenka aritu zen, Annie Lennoxekin batera Sisters are Doing it for Themselves abestuz, George Michaelekin batera I Knew You Were Waiting abestuz, eta The Eurhytmics taldearekin kantatuz.

Azken etapa

1987an, gospel abestien album bikoitza grabatu zuen aspaldiko partez, One Lord, One Faith, One Baptism, bere aitaren elizan. Sari asko irabazia da, Grammy saria, besteak beste. Azken urteetako lanak: Through The Storm (1989); What You Get Is What You Sweat (1991); A Deeper Love singlea (1994), arrakasta handikoa; eta A Rose Is Still a Rose (1998).

2008. urtean Rolling Stone aldizkariak historiako abeslaririk onena izendatu zuen.^[3]

Giza-eskubideen aldeko ekintzailea

56 urtez abesten aritu eta gero, 2017an Franklinek erretiratzeko asmoa adierazi zuen. Urte horietan zehar erreferente bihurtu zen emakumeen askapena, arrazakeriaren aurka eta afroamerikarren eskubidak aldarrikatzen zituzten mugimenduentzat. Eskubide zibilen aldeko konpromisoa erakutsi zuen, Martin Luther Kingen laguna zen eta, adibidez, Angela Davis espetxean zegoela, bere fidantza ordaintzeko prest agertu zen.^[4] ^[5]Rock and Roll Hall of Fame museoan sartu duten lehen emakume abeslaria izan zen.^[6] New Yorken egin zuen bere azken agerpena jendaurrean Elton Johnek antolaturiko hiesaren aurkako ekitaldi batean. ^[3] 2018ko abuztuaren 16an bere Detroiteko etxean pankreetako minbiziaren ondorioz hil zen.^[7]

Diskografia

1967 I Never Loved a Man (The Way I Love You) eta Aretha Arrives.
1968 Lady Soul eta Aretha Now.
1970 This Girl's In Love With You.
1971 Young, Gifted and Black.
1972 Amazing Grace.
1973 Hey Now Hey (The Other Side of the Sky).
1974 With Everything I Feel in Me eta Let Me in Your Life.
1975 You.
1976 Sparkle.
1978 Almighty Fire.
1979 La Diva
1982 Jump to It.
1983 Get It Right'.
1985 Who's Zoomin' Who?.
1986 Aretha
1989 Through the Storm
1991 What You See Is What You Sweat.
1998 A Rose Is Still A Rose.
2003 So Damn Happy.
2008 This Christmas, Aretha.
2011 Aretha: A Woman Falling Out of Love.
2014 Aretha Franklin Sings the Great Diva Classics.
2017 A Brand New Me.

Irudi galeria

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

↑ ^a ^b «Lady Soul, agur • ZUZEU» ZUZEU 2018-08-16 (Noiz kontsultatua: 2018-08-17).
↑ (Gaztelaniaz) ««Respect», la oda feminista que lanzó a Aretha Franklin al estrellato» abc (Noiz kontsultatua: 2018-08-17).
↑ ^a ^b Berria.eus. «Aretha Franklin zendu da, soularen erregina» Berria (Noiz kontsultatua: 2018-08-16).
↑ Angela, Davis. (2016-11-14). Emakumeak, arraza eta klasea. Elkarlanean, S.L. ISBN 9788490275948. (Noiz kontsultatua: 2018-08-17).
↑ Berria.eus. «Arima beltzaren erregina» Berria (Noiz kontsultatua: 2018-08-17).
↑ Berria.eus. «Betiereko erregina» Berria (Noiz kontsultatua: 2018-08-16).
↑ EiTB, Euskal Irrati Telebista. «Aretha Franklin zendu da, 'Soularen erregina'» www.eitb.eus (Noiz kontsultatua: 2018-08-16).

Ikus, gainera

Kanpo estekak

Wikiesanetan badira aipuak, gai hau dutenak: Aretha Franklin

Iñaki Añua:'Hegan egiteari beldur ziolako, ez zen etorri Aretha Gasteizera'
Webgune ofiziala Arethafranklin.net
Aretha Franklinen ibilbidea

Datuak: Q125121
Multimedia: Aretha Franklin / Q125121
Aipu famatuak: Aretha Franklin

[:1-1] «Lady Soul, agur • ZUZEU» ZUZEU 2018-08-16 (Noiz kontsultatua: 2018-08-17).

[2] (Gaztelaniaz) ««Respect», la oda feminista que lanzó a Aretha Franklin al estrellato» abc (Noiz kontsultatua: 2018-08-17).

[:0-3] Berria.eus. «Aretha Franklin zendu da, soularen erregina» Berria (Noiz kontsultatua: 2018-08-16).

[4] Angela, Davis. (2016-11-14). Emakumeak, arraza eta klasea. Elkarlanean, S.L. ISBN 9788490275948. (Noiz kontsultatua: 2018-08-17).

[5] Berria.eus. «Arima beltzaren erregina» Berria (Noiz kontsultatua: 2018-08-17).

[6] Berria.eus. «Betiereko erregina» Berria (Noiz kontsultatua: 2018-08-16).

[7] EiTB, Euskal Irrati Telebista. «Aretha Franklin zendu da, 'Soularen erregina'» www.eitb.eus (Noiz kontsultatua: 2018-08-16).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]